Zobacz zmiany: Ubezpieczenie wypadkowe zleceniobiorcy 2016
Ubezpieczenie wypadkowe dla zleceniobiorcy jest ubezpieczeniem obowiązkowym, jeżeli równocześnie podlega on ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Jednak ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (dalej: zleceniobiorcy) oraz osoby z nimi współpracujące, jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy.
To właśnie powyższa definicja miejsca prowadzenia działalności w praktyce powodowała niejasności. Płatnicy, którzy zatrudniają zleceniobiorców, mają wątpliwości, kiedy opłacać za nich składki na ubezpieczenie wypadkowe.
Stanowisko ZUS i MPiPS
Obowiązujące przepisy nie definiują użytego w art. 12 ust. 3 ustawy systemowej pojęcia miejsca prowadzenia działalności zleceniodawcy. W praktyce ZUS wypracował stanowisko, zgodnie z którym, jeżeli w dokumencie o utworzeniu firmy określono miejsce wykonywania działalności jako cały kraj, przemawia to za przyjęciem, że podmiot gospodarczy prowadzi działalność gospodarczą na terenie całego kraju. To oznacza, że zleceniobiorcy podlegający ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo lub dobrowolnie, obowiązkowo podlegają również ubezpieczeniu wypadkowemu. Tak samo ZUS interpretuje problem miejsca prowadzenia działalności w przypadku, gdy zleceniodawca mający siedzibę np. w Warszawie nie ma w swoim dokumencie o utworzeniu firmy zawartego ograniczenia co do miejsca prowadzenia działalności i powierza zleceniobiorcom objętym ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi wykonanie w imieniu i na rzecz zleceniodawcy określonych czynności faktycznych lub prawnych np. w Szczecinie. ZUS przyjmuje, że płatnik składek rozciąga tym samym swoją działalność na teren Szczecina. Dlatego również w tym przypadku zleceniodawca ma obowiązek zgłosić zleceniobiorców do ubezpieczenia wypadkowego i opłacać z tego tytułu składki.
Stanowisko ZUS jest takie samo jak Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy nie podzielił argumentacji przedstawianej przez ZUS. W wyroku z 20 maja 2008 r. (sygn. akt II UK 291/07) stwierdził, że ustawa systemowa nie nadaje pojęciom „siedziba” oraz „miejsce prowadzenia działalności zleceniodawcy” szczególnego, techniczno-prawnego znaczenia. Zdaniem sądu, w pierwszej kolejności trzeba odwołać się do językowego znaczenia tych terminów, w których pojęcie „siedziba” w znaczeniu potocznym jest miejscem, gdzie ktoś stale przebywa (mieszka), miejscem, gdzie znajduje się jakaś instytucja.
Z kolei pojęcie „miejsce” (prowadzenie działalności) w znaczeniu słownikowym jest rozumiane jako część jakiejś przestrzeni, na której ktoś przebywa, coś się znajduje lub odbywa. Miejscem jest także pomieszczenie służące określonym celom (Uniwersalny słownik języka polskiego, PWN 2006).
W powiązaniu z prowadzeniem działalności zwrot „miejsce prowadzenia działalności zleceniodawcy” wskazuje nie tylko na określony teren działalności, ale również na stronę materialną i organizacyjną w postaci zgromadzenia środków produkcji (świadczenia usług), zorganizowania miejsca pracy, kierowania działalnością przez zleceniodawcę przez wyznaczanie zadań i wydawanie poleceń czy wskazówek odnośnie do tego, jak zadanie ma być wykonane.
W wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że stanowisko ZUS jest nietrafne nie tylko w świetle wykładni językowej (gramatycznej) art. 12 ust. 3 ustawy systemowej, ale również na gruncie wykładni systemowej i funkcjonalnej tego przepisu.
W ubezpieczeniu wypadkowym, od momentu jego wprowadzenia, całość składki opłacali pracodawcy, natomiast w pozostałych rodzajach ubezpieczenia pracodawcy i pracownicy opłacają składki w odpowiednich częściach. Jest to uzasadnione tym, że ubezpieczenie wypadkowe zwalnia pracodawców od odpowiedzialności cywilnej za wypadki przy pracy. Taka argumentacja dotyczy odpowiednio również zleceniodawców, na których z jednej strony ciąży obowiązek przestrzegania przepisów o bezpieczeństwie pracy w stosunku do zatrudnianych zleceniobiorców, a z drugiej – objęcie zleceniobiorców ubezpieczeniem wypadkowym, jeżeli zlecenie jest wykonywane w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę.
Wyłączenie z ubezpieczenia wypadkowego w sytuacji wykonywania przez zleceniobiorcę pracy poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy jest konsekwencją tego, że w tych sytuacjach zleceniodawca nie organizuje zatrudnienia i nie ma bezpośredniego wpływu na warunki wykonywania pracy przez zleceniobiorców. Tym samym nie ma przesłanek do obciążania w takim przypadku zleceniodawcy obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie wypadkowe.
W podobnej sytuacji ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają również osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej. Dlatego, zdaniem sądu, nie można przyjąć, że formalny wpis w ewidencji działalności gospodarczej o miejscu prowadzenia działalności gospodarczej przez zleceniodawcę przesądza o miejscu jej prowadzenia.
Wnioski
Stanowisko ZUS i MPiPS w sprawie ubezpieczenia wypadkowego, mimo innej oceny Sądu Najwyższego i części praktyków, jest niezmienne. Jednak w takiej sytuacji płatnik składek ma prawo wystąpić do ZUS z wnioskiem o wydanie interpretacji w sprawie podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu przez zleceniobiorcę (art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). ZUS ma obowiązek wydać decyzję w odpowiedzi na wniosek o interpretację. Od decyzji ZUS w sprawie interpretacji płatnik może odwołać się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. W uzasadnieniu odwołania płatnik powinien powołać się na wyrok Sądu Najwyższego w sprawie podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu zleceniobiorcy.
Podstawa prawna
- art. 12 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
- art. 10 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU z 2007 r. nr 155, poz. 1095 ze zm.).