Tak zwana trzynastka, czyli dodatkowe wynagrodzenie roczne, wypłacana jest obligatoryjnie w sferze budżetowej. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracodawcy „prywatni” również takie świadczenia wypłacali. W takich przypadkach to od nich zależy, czy zastosują reguły ustawowe, czy stworzą własne przepisy w tym zakresie. W związku z tym niniejsze opracowanie zostało poświęcone zasadom stosowanym w zakładach państwowych.
„Trzynastka” przysługuje pracownikom sfery budżetowej:
- zatrudnionym w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa, w sądach i trybunałach,
- samorządowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych,
- biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych.
Ponieważ pracodawcy muszą wypłacić dodatkowe wynagrodzenie najpóźniej do końca trzeciego miesiąca następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie, powinni tego dokonać do 31 marca.
Trochę wcześniej „trzynastkę” muszą wypłacić pracodawcy, których:
- zakład pracy upada lub jest likwidowany,
- pracownik rozwiązuje umowę np. w związku z przejściem na emeryturę.
W takich sytuacjach wynagrodzenie należy wypłacić pracownikom w dniu rozwiązania stosunku pracy, najpóźniej do 31 marca.
Proporcjonalna wypłata świadczenia
Zasadą jest, że wynagrodzenie dodatkowe w pełnej wysokości przysługuje tym pracownikom, którzy przepracowali u pracodawcy pełny rok kalendarzowy. W sytuacji gdy pracownik świadczy pracę przez niepełny rok, wówczas wynagrodzenie to przysługuje proporcjonalnie do przepracowanego okresu, jeśli nie był on krótszy niż 6 miesięcy. Istnieją jednak wątpliwości, jak liczyć ten półroczny okres. Przepisy ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery budżetowej (zwanej dalej ustawą) nie określiły bowiem, jak obliczać ten termin.
Możliwe jest więc zastosowanie 3 wariantów:
- art. 112 Kodeksu cywilnego - termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca,
- art. 114 Kodeksu cywilnego - jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni 30, a rok za 365,
- zasady liczenia terminów wynikające z orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu prawa pracy.
Najbezpieczniej jest stosować metodę wynikającą z art. 114 Kodeksu cywilnego, czyli jako miesiąc traktować każde przepracowane 30 dni, przy czym nie muszą one następować po sobie bez przerwy.
Są również sytuacje, w których, mimo że pracownik nie pracował 6 miesięcy, wciąż będzie miał prawo do„trzynastki”.
Dzieje się tak w przypadku:
- nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej),
- zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż 3 miesiące,
- powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,
- rozwiązania stosunku pracy w związku z:
- przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
- przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
- likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
- likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,
- • podjęcia zatrudnienia:
- w wyniku przeniesienia służbowego,
- na podstawie powołania lub wyboru,
- w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
- w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
- po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,
- korzystania:
- z urlopu wychowawczego,
- z urlopu dla poratowania zdrowia,
- przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,
- wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.
Pracownik nie nabędzie natomiast prawa do wynagrodzenia rocznego w razie:
- nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż dwa dni,
- stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości,
- wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,
- rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Warunek przyznania„trzynastki”
Ustawa jako warunek nabycia dodatkowego wynagrodzenia rocznego wymienia obowiązek przepracowania co najmniej 6 miesięcy. Tu także powstał problem, jak rozumieć pojęcie„przepracowanie”. Czy będzie to okres pozostawania w stosunku pracy czy rzeczywistego jej świadczenia. W tej sprawie istnieją 2 interpretacje. Zdaniem Sądu Najwyższego prawo do dodatkowego świadczenia zależy od czasu faktycznej i efektywnej pracy (uchwała SN z 25 lipca 2003 r. III PZP 7/03). W uzasadnieniu Sąd wskazał, że katalog przerw w świadczeniu pracy w czasie trwania stosunku pracy, które w zakresie nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego równoważą okresy przepracowane, jest zamknięty. Dopuszczalną przerwą objęte są tylko urlopy wychowawcze, dla poratowania zdrowia lub urlop dla celów naukowych, artystycznych lub zawodowych udzielany nauczycielowi lub nauczycielowi akademickiemu, które powodują, że pracownik mimo nieprzepracowania 6-miesięcznego okresu w danym roku nabywa prawo do„trzynastki” za ten rok.
Zgodnie z drugą interpretacją, podzielaną m.in. przez Departament Prawny Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, do okresów pracy uwzględnianych przy ustalaniu prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego należy zaliczyć cały okres pozostawania w stosunku pracy, niezależnie od tego, czy praca była rzeczywiście świadczona.
Obecnie nie da się jednoznacznie stwierdzić, która interpretacja jest właściwa. Druga z nich, jako korzystniejsza dla pracownika, na pewno nie będzie przez żaden organ zakwestionowana.
Podstawa prawna:
- ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery budżetowej (DzU nr 160, poz. 1080 ze zm.),
- art. 112 i 114 Kodeksu cywilnego,
- uchwała SN z 25 lipca 2003 r., III PZP 7/03, OSNP 2004/2/26.