Ochrona trwałości stosunku pracy – oznacza uprawnienie przysługujące pracownikom zapewniające im ochronę przed zakończeniem stosunku pracy. Jest to uprawnienie gwarantujące ciągłość zatrudnienia. Pracodawca w przypadku niektórych kategorii pracowników ma ograniczone możliwości w zakresie rozwiązywania z nimi stosunków pracy.
Ochrona trwałości stosunku pracy może wynikać zarówno z przepisów Kodeksu pracy, jak i innych przepisów prawa pracy.
Przyczyną tych ograniczeń są szczególne sytuacje, w jakich może znaleźć się pracownik.
Do pracowników szczególnie chronionych należą:
- kobiety w ciąży i korzystające z urlopu macierzyńskiego – zakaz ma charakter bezwzględny, jego uchylenie nie jest możliwe w żadnej sytuacji. Ochroną objęte są wszystkie pracownice, niezależnie od podstawy prawnej nawiązania stosunku pracy, od momentu zawiadomienia pracodawcy o stanie ciąży do końca urlopu macierzyńskiego. Wyjątkowo ochrona zatrudnienia kobiety w ciąży i osób przebywających na urlopach macierzyńskich jest wyłączona, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, a reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Pracodawca może również rozwiązać umowę o pracę za wypowiedzeniem z pracownicą będącą w ciąży lub przebywającą na urlopie macierzyńskim w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy. Przy ustalaniu terminu rozwiązania umowy o pracę pracodawca zobowiązany jest do współdziałania z organizacją związkową,
- pracownicy w wieku przedemerytalnym – pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu do osiągnięcia wieku emerytalnego (mężczyzna – 65 lat, kobieta – 60 lat) brakuje nie więcej niż 4 lata, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (tj. mężczyźni – od 61. roku życia, kobiety – od 56. roku życia),
- pracownicy sprawujący określone funkcje społeczne lub obywatelskie (np. społeczni inspektorzy pracy) – ochrona przysługuje pracownikom w czasie pełnienia tych funkcji, a nierzadko również w ustalonym okresie po wygaśnięciu mandatu lub członkostwa; niektóre uregulowania mogą przewidywać również, że zakończenie zatrudnienia z takimi pracownikami możliwe jest tylko po uzyskaniu zgody właściwego organu,
- pracownicy przebywający na urlopie wypoczynkowym lub z innego powodu nieobecni w pracy, gdy ta nieobecność jest usprawiedliwiona, jeżeli nie upłynął okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę z przyczyn niezawinionych przez pracownika,
- pracownicy powołani do służby wojskowej, w okresie od tego powołania do zakończenia służby.
Zasada ochrony trwałości stosunku pracy nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z powyższymi kategoriami pracowników, np. w razie swojej likwidacji lub upadłości, czy w przypadku gdyby przyczyną zakończenia stosunku pracy miała być wina pracownika, natomiast w odniesieniu do pracowników w wieku przedemerytalnym zakazu tego nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.