Pozbawienie prawa do zasiłków – oznacza prawnie uregulowane sytuacje, w których ubezpieczony nie otrzyma należnego mu świadczenia. Z reguły wiąże się to z niewłaściwym zachowaniem uprawnionego, w którego konsekwencji dochodzi do zdarzenia, z którym ustawa zasiłkowa wiąże skutek w postaci pozbawienia prawa do zasiłku.
Przepisy nie zawierają generalnego katalogu okoliczności powodujących utratę wszystkich zasiłków. Najszerszą regulację posiada w tym zakresie zasiłek chorobowy. Niektóre z przepisów odnoszących się do niego stosuje się odpowiednio do zasiłku opiekuńczego i świadczenia rehabilitacyjnego.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego.
Zasiłku chorobowego nie otrzyma również pracownik za okresy niezdolności do pracy (których dodatkowo nie wlicza się do okresu zasiłkowego) przypadające w czasie:
- urlopu bezpłatnego,
- urlopu wychowawczego,
- tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.
Zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, a także z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:
- ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
- kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,
- nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia: w okresie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia, jeżeli podlega mu obowiązkowo i 90 dni – jeśli ubezpiecza się dobrowolnie,
- jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
- podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego.
Jeżeli ubezpieczony będący pracownikiem został odsunięty od pracy w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej, zasiłek chorobowy nie przysługuje, jeżeli nie podjął on proponowanej mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym, lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu.
Nie otrzyma również zasiłku ubezpieczony, którego niezdolność została spowodowana umyślnym przestępstwem lub wykroczeniem popełnionym przez tego ubezpieczonego, pod warunkiem stwierdzenia tego prawomocnym orzeczeniem sądu. Z tego samego powodu ubezpieczony zostanie pozbawiony świadczenia rehabilitacyjnego.
W przypadku gdy niezdolność do pracy została spowodowana nadużyciem alkoholu, taki ubezpieczony nie otrzyma zasiłku przez okres pierwszych 5 dni tej niezdolności. Stwierdzenie tych okoliczności pozbawi ubezpieczonego także świadczenia rehabilitacyjnego.
Przepisy wiążą również negatywne konsekwencje anulowania świadczenia zasiłkowego dla osoby uprawnionej do niego, jeżeli w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje ona pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia – w tym przypadku traci prawo do zasiłku za cały okres zwolnienia. Jest to bowiem klasyczny przykład odpadnięcia podstawy wypłaty zasiłku. W tym przypadku nie dość, że dochodzi do utraty uprawnienia do świadczenia, to dodatkowo okoliczność ta sprawia, że nieobecność pracownika w pracy zostanie zakwalifikowana jako nieobecność nieusprawiedliwiona, która może być podstawą rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 52 k.p. dotyczącym ciężkiego naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Podobnie jest w sytuacji, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane. Z tych samych powodów ubezpieczony zostanie pozbawiony prawa do zasiłku opiekuńczego.