Praca nakładcza – to rodzaj pracy wykonywanej przez tzw. wykonawców na rzecz nakładców (pracodawców). Nie jest regulowana przepisami Kodeksu pracy i różni się w sposób zasadniczy od klasycznego stosunku pracy.
Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę nakładczą stosowane jest przede wszystkim w przypadku chęci podjęcia pracy przez osoby niepełnosprawne oraz kobiety wychowujące dzieci. Z drugiej strony zakres prac chałupniczych jest ograniczony – nie każda praca może być wykonywana w tym systemie. Na podstawie umowy o pracę nakładczą jej strony określają minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Należy ustalić to w taki sposób, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia, tj. kwotę co najmniej 380 zł. Jeżeli jednak praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania, ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia.
Umowa o pracę nakładczą ma charakter mieszany, zawiera w sobie elementy zarówno umowy o pracę, jak i cywilnej umowy o dzieło.
Umowę o pracę nakładczą dużo łatwiej jest więc wypowiedzieć w porównaniu z kodeksowym odpowiednikiem umowy. Na podstawie stanowiska Sądu Najwyższego należy stwierdzić, że wypowiedzenie umowy zawartej na czas nieokreślony przez nakładcę nie wymaga uzasadnienia przyczyn wypowiedzenia ani przeprowadzenia konsultacji tego wypowiedzenia ze związkami zawodowymi. Ułatwione jest także rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy wykonawcy.
Przepisy przykładowo wskazują przyczyny wypowiedzenia:
- ciężkie naruszenie obowiązków wynikających z umowy, a w szczególności wadliwe wykonywanie z winy wykonawcy powierzonej pracy,
- nieprzestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- nierozliczanie się w ustalonych terminach z pobranych surowców lub materiałów,
- niewykonywanie bez uzasadnionych przyczyn przez okres 3 miesięcy umówionej ilości pracy,
- dokonanie nadużyć w zakresie korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
W braku odmiennych postanowień umowy nakładca jest zobowiązany zapewnić wykonawcy surowce, materiały lub inne przedmioty oraz narzędzia, maszyny i urządzenia niezbędne do wykonywania pracy nakładczej, jak również do utrzymywania w należytym stanie technicznym maszyn i urządzeń, z wyjątkiem bieżącej konserwacji. Jeżeli nakładca nie spełnia swojego obowiązku w tym zakresie i przez to uniemożliwia wykonanie miesięcznej ilości pracy określonej w umowie, za czas niewykonania pracy wykonawcy przysługuje wynagrodzenie obliczone jak za urlop wypoczynkowy, jednak nie wyższe od najniższego wynagrodzenia.
Wynagrodzenie za wykonaną pracę oblicza się według stawek jednostkowych, a gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy – przy zastosowaniu innej odpowiedniej formy wynagrodzenia za tę pracę, ustalonej w umowie lub w obowiązujących u danego nakładcy zasadach wynagradzania wykonawców.
Wykonawcy przysługuje także odpłatność z tytułu użytkowania w pracy nakładczej maszyn, urządzeń i narzędzi stanowiących własność wykonawcy – w wysokości odpowiadającej wartości ich odtworzenia. Zasady takich odpłatności powinny określać zakładowe regulaminy pracy nakładczej lub umowa.
W sposób odmienny oblicza się także wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego. Wykonawcy przysługuje wynagrodzenie ustalone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia uzyskanego przez niego w okresie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli urlop jest udzielany za okres krótszy – na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z okresu faktycznie przepracowanego, obejmującego pełne miesiące kalendarzowe. Wynagrodzenie za 1 dzień urlopu ustala się, dzieląc tak uzyskane przeciętne miesięczne wynagrodzenie przez 22. Następnie należy pomnożyć wynagrodzenie za 1 dzień urlopu przez liczbę dni udzielonego urlopu.
Nakładca jest zobowiązany troszczyć się:
- o bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania pracy,
- aby wydawać polecenia usuwania stwierdzonych uchybień w zakresie bhp i kontrolować wykonanie tych poleceń oraz
- o współdziałanie przy wykonywaniu zarządzeń i zaleceń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy.
Jeżeli praca nakładcza wykonywana jest w lokalu mieszkalnym wykonawcy, nakładca nie może powierzać prac, których wykonywanie jest szkodliwe dla zdrowia wykonawcy lub jego współmieszkańców.
Nakładca zatrudniający stale co najmniej 20 wykonawców ma obowiązek wprowadzić regulamin pracy nakładczej. Jeżeli dodatkowo działa u niego zakładowa organizacja związkowa, musi zasięgnąć opinii tej organizacji przed ustaleniem regulaminu. Regulamin określa wzajemne obowiązki nakładcy i wykonawców, w szczególności zasady i tryb przydziału pracy, terminy i sposób wypłacania wynagrodzenia za pracę oraz zwrot wykonawcom kosztów produkcji, terminy i miejsce wydawania surowców i materiałów oraz przyjmowania wykonanych produktów i usług.
Wykonawcy podlegają obowiązkowo jedynie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Ubezpieczeniu chorobowemu osoby te podlegają dobrowolnie, natomiast nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu.