Ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy – to jednorazowe świadczenie pieniężne przysługujące pracownikowi w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Przyznanie ekwiwalentu stanowi odstępstwo od podstawowej zasady obowiązkowego wykorzystania urlopu wypoczynkowego w naturze. Nie będzie zatem możliwe wypłacenie ekwiwalentu zamiast udzielenia urlopu wypoczynkowego (gdy jest taka możliwość) nawet na wyraźne żądanie pracownika.
Prawo do ekwiwalentu za urlop pracownik nabywa w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę i wówczas pracodawca zobowiązany jest mu go wypłacić. Pracownik nie otrzyma jednak ekwiwalentu, jeżeli strony stosunku zatrudnienia postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę, zawartej z tym samym pracodawcą bezpośrednio po rozwiązaniu poprzedniej umowy.
Ekwiwalent za urlop stanowi element wynagrodzenia ze stosunku pracy. Podlega takiej samej ochronie prawnej jak wynagrodzenie. Wiąże się z tym bezpośrednio możliwość dokonywania potrąceń z ekwiwalentu, które możliwe są tylko w granicach określonych w Kodeksie pracy. Niewypłacenie ekwiwalentu w terminie upoważnia pracownika do żądania jego wypłaty wraz z ustawowymi odsetkami. Roszczenie pracownika o ekwiwalent za niewykorzystany urlop przedawnia się z upływem 3 lat od dnia wymagalności tego roszczenia.
Ekwiwalent za urlop zaległy przysługuje w pełnej wysokości, a za rok bieżący, w którym ustaje zatrudnienie, należy się w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego.
Ekwiwalent ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego.