Likwidacja zakładu pracy – to proces prowadzący do zakończenia działalności podmiotu. Likwidacja oznacza wypełnienie istniejących zobowiązań, ściągnięcie wierzytelności, spieniężenie majątku, zaspokojenie lub zabezpieczenie wierzycieli i w końcu podział pozostałego majątku.
Przepisy dotyczące likwidacji spółek zawarte są w Kodeksie spółek handlowych.
Likwidację innych przedsiębiorców z reguły określają ustawy normujące ich funkcjonowanie.
Zasady przeprowadzania likwidacji przedsiębiorstw państwowych precyzuje ustawa o przedsiębiorstwach państwowych. Proces ten polega na zadysponowaniu składnikami materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa (zgodnie z regulacją art. 551 k.c.) i wykreśleniu podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego, po uprzednim zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Przedsiębiorstwo państwowe może być zlikwidowane, jeśli:
- prowadzi działalność gospodarczą ze stratą w ciągu kolejnych 6 miesięcy,
- przedsiębiorstwu zakazano prawomocnym wyrokiem sądu lub ostateczną decyzją administracyjną działania we wszystkich dziedzinach objętych dotychczasowym przedmiotem działania, a przedsiębiorstwo nie podjęło działalności w innej dziedzinie,
- z wnioskiem w tym zakresie zwróci się zarząd komisaryczny,
- ponad połowę aktywów przedsiębiorstwa ogółem łącznie:
– stanowią udziały, inne tytuły uczestnictwa w spółkach lub obligacje,
– oddano do używania innym osobom na podstawie umów prawa cywilnego.
Natomiast spółdzielnia zgodnie z przepisami ustawy – Prawo spółdzielcze przechodzi w stan likwidacji:
- z upływem okresu, na który w myśl statutu utworzono spółdzielnię,
- wskutek zmniejszenia się liczby członków poniżej wskazanej w statucie lub w ustawie,
- jeżeli spółdzielnia w terminie jednego roku nie zwiększy liczby członków do wymaganej wielkości,
- wskutek zgodnych uchwał walnych zgromadzeń zapadłych większością 3/4 głosów na dwóch kolejno po sobie następujących walnych zgromadzeniach, w odstępie co najmniej 2 tygodni.
Samo ogłoszenie upadłości lub zarządzenie likwidacji nie powoduje automatycznego ustania stosunków pracy – zwalnianie pracowników jest elementem działalności podmiotu w procesie likwidacji. Zazwyczaj zwolnienia dotyczą większości zatrudnionych, ale często pewna grupa pracowników niezbędna likwidatorowi lub syndykowi do prowadzenia spraw związanych z postępowaniem likwidacyjnym pozostaje w zakładzie pracy.
Zasady rozwiązywania stosunków pracy w przypadku ogłoszenia likwidacji zakładu pracy podlegają szczególnej regulacji w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników oraz niektórych przepisów Kodeksu pracy (np. art. 361 k.p. przewidujący możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę przez skrócenie okresu 3-miesięcznego wypowiedzenia najwyżej do miesiąca, za wypłatą odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia).
Pracownikowi, z którym został rozwiązany stosunek pracy z powodu likwidacji zakładu pracy, przysługuje odprawa pieniężna, której wysokość jest uzależniona od ogólnego stażu pracy zwalnianego pracownika.
W razie ogłoszenia likwidacji pracodawcy nie znajdą natomiast zastosowania przepisy:
- art. 38 k.p. (konsultacja związkowa przy wypowiadaniu umowy o pracę),
- art. 39 k.p. (przewidującego ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeśli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury po osiągnięciu tego wieku),
- art. 41 k.p. (chroniącego pracownika przed wypowiedzeniem w czasie urlopu oraz innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy) oraz
- przepisy szczególne dotyczące ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę (np. art. 177 § 4 k.p. dotyczący rozwiązania umowy z kobietą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego).