Weksel w prawie pracy - to od wielu lat kontrowersyjne zagadnienie. Sądy różnie wypowiadały się w tej materii. Czy dopuszczalne jest stosowanie weksla przez pracodawcę dla zabezpieczenia jego roszczeń? Poniżej omówienie różnych przypadków i stanowisk judykatury.
- Czym jest weksel?
- Co powinien zawierać weksel?
- Czym jest weksel in blanco?
- Czy można stosować w prawie pracy weksel gwarancyjny (in blanco) dla zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wobec pracownika?
- Kierunki orzecznicze dot. weksla w prawie pracy
Czym jest weksel?
Zagadnienia związane z wekslami są uregulowane w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 282, dalej jako: ustawa). Niemniej jednak ani ustawa ani generalnie polskie prawo nie reguluje definicji weksla.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że weksel (od niem. Wechsel – wymiana) jest dokumentem sporządzonym w formie przewidzianej przez prawo, zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie sumy pieniężnej, w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną, którego egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor.
Przyjmuje się więc, że weksel to papier wartościowy opiewający na świadczenie pewnej sumy pieniężnej.
W ustawie wskazane są jednak elementy jakie powinien zawierać weksel.
Co powinien zawierać weksel?
Weksel zawiera:
1) nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2) polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3) nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
4) oznaczenie terminu płatności;
5) oznaczenie miejsca płatności;
6) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
7) oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;
8) podpis wystawcy wekslu.
Czym jest weksel in blanco?
Jest to weksel mający co najmniej podpis wystawcy weksla lub akceptanta bądź awalisty czy indosanta, lecz niewypełniony zupełnie, względnie nie posiadający niektórych ustawowych elementów, jakich prawo wymaga dla ważności weksla.
Niezbędnym składnikiem weksla in blanco jest podpis dłużnika złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego.
Stopień niezupełności weksla jest dowolny, z tym, że w treści dokumentu powinno być użyte słowo "weksel", aby nie było wątpliwości co do zamiaru zaciągnięcia zobowiązania wekslowego w przypadku wystawienia weksla in blanco, np. na czystej kartce papieru.
Jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.
Czy można stosować w prawie pracy weksel gwarancyjny (in blanco) dla zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wobec pracownika?
Do pewnego momentu w praktyce, judykaturze i w literaturze przedmiotu uważano, że przepisy Kodeksu pracy nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń pracodawcy przeciwko pracownikowi.
Przykładem jest wyrządzenie szkody w mieniu pracodawcy przez pracownika, co obarczone jest odpowiedzialnością materialną pracownika. Jeżeli szkoda była wyrządzona umyślnie to pracownik odpowiada nawet do pełnej wartości szkody, jeżeli nie umyślnie to jest to ograniczone do 3-miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Innym przykładem jest roszczenie o wynagrodzenie szkody w mieniu powierzonym pracownikowi z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.
WAŻNE! Należy jednak wiedzieć, że już ponad 10 lat temu, bo w 2011 r. został wyrażony pogląd, zgodnie z którym przepisy i zasady prawa pracy, w szczególności zawarte w dziale piątym Kodeksu pracy, wykluczają wystawienie weksla gwarancyjnego jako środka zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy, co oznacza, że taki weksel jest nieważny z mocy prawa.
Kierunki orzecznicze dot. weksla w prawie pracy
I KIERUNEK - wykluczenie możliwości wystawienia weksla gwarancyjnego jako środka zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy.
- Sprawa o nakazanie wydania weksla in blanco wystawionego przez pracownika na zabezpieczenie roszczenia pracodawcy o zwrot pożyczki, której udzielenie nie wynika z treści stosunku prawnego z nim związanego (roszczenia powstałego "przy okazji stosunku pracy"), nie jest sprawą z zakresu prawa pracy, zob. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 22 czerwca 2011 r., sygn. akt II PK 1/11.
- Przepisy oraz zasady prawa pracy wykluczają możliwość zabezpieczenia roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika przy pomocy weksla. Taki weksel jest nieważny z mocy prawa, a nabywca weksla nie może dochodzić na jego podstawie zaspokojenia roszczenia. Zdaniem Sądu Najwyższego, brak wyraźnego wyłączenia dopuszczalności stosowania zabezpieczeń wekslowych w stosunkach pracy nie stanowi dorozumianej podstawy prawnej ani uzasadnienia dopuszczającego lub usprawiedliwiającego legalność stosowania przepisów wekslowych do zabezpieczenia, poza lub obok prawa pracy, roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy przede wszystkim dlatego, że pracownik ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach Działu V KP, a w obowiązującym konstytucyjnym porządku prawnym art. 21 ust. 1 Konstytucji RP chroni już każdy rodzaj własności. Stosowanie zabezpieczeń wekslowych roszczeń pracodawcy o naprawienie szkód wyrządzonych przez pracowników jest niedopuszczalne i nieważne nie tylko dlatego, że nie ma podstawy prawnej ani uzasadnienia stosowania przepisów wekslowych do stosunków pracy, ale także dlatego, że dopuszczenie odpowiedzialności z weksli w stosunkach pracy byłoby oczywiście sprzeczne z zasadami prawa pracy, a w szczególności z nazwanymi zasadami odpowiedzialności materialnej pracowników uregulowanymi w KP, które z istoty i natury (właściwości) stosunku pracy oraz materialnej odpowiedzialności pracowników przekreślają i wykluczają legalność konstruowania abstrakcyjnych pracowniczych zobowiązań ze stosunków pracy (a contrario art. 300 KP). Zobacz - Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 26 stycznia 2011 r., sygn. II PK 159/10.
II KIERUNEK - potwierdzenie możliwości wystawienia weksla gwarancyjnego jako środka zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy.
- Przepisy Kodeksu Pracy nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń zakładu pracy przeciwko pracownikowi o wynagrodzenie szkody w mieniu powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się i realizacji tych roszczeń w drodze postępowania nakazowego. Wobec braku wyraźnej normy wyłączającej zastosowalność prawa wekslowego do roszczeń zakładów pracy ze stosunku pracy należy dojść do wniosku, że stosunek prawa wekslowego do prawa pracy w rozważanym zakresie jest taki sam jak do prawa cywilnego. Skład orzekający argumentował, że gdyby ustawodawca chciał wyłączyć ten tryb dochodzenia roszczeń z weksla i w ten sposób dać wyraz wyłączeniu możliwości stosowania weksla gwarancyjnego dla zabezpieczenia roszczeń o wynagrodzenie ewentualnych przyszłych szkód wyrządzonych zakładom pracy przez pracowników, to dałby temu wyraz wprost poprzez odpowiednią regulację. Ten kierunek przyjęło późniejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego, traktując go jako oczywisty i nie wymagający uzasadnienia, zob. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 maja 1981 r., sygn. akt IV PRN 6/81.
- Abstrakcyjny charakter zobowiązania z weksla in blanco nie zwalnia sądu pracy z obowiązku ustalenia, czy i w jakim zakresie pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą w powierzonym mu mieniu, a w konsekwencji czy wypełnienie weksla jest zgodne z deklaracją wekslową.” Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 marca 1998 r., sygn. akt I PKN 436/97.
Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 282)