Dziecko, które nie skończyło 15 roku życia może być pracownikiem. Kodeks pracy dopuszcza taką możliwość, chociaż obowiązuje generalna zasada, że takich pracowników zatrudniać nie wolno. Przepisy przewidują trzy wyjątki od tej zasady. Wyjaśniamy, jakie.
- Kiedy można zatrudnić młodocianego
- Zatrudnienie absolwenta szkoły podstawowej
- Zatrudnienie absolwenta szkoły podstawowej w celu nauki zawodu
- Zatrudnienie uczniów szkoły podstawowej
Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane – głosi przepis Konstytucji RP. Kodeks pracy dodaje: „zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat”. Ogólna kodeksowa zasada polega więc na tym, że zatrudnienie dziecka, które ma mniej niż 15 lat jest niedopuszczalne. Przepisy przewidują jednak trzy wyjątki od tej zasady.
Kiedy można zatrudnić młodocianego
Młodociany może być co do zasady zatrudniony jeżeli:
- ma co najmniej 15 lat, oraz
- ukończył co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową.
Przewidziane przepisami wyjątki pozwalają na zatrudnienie osób mających mniej niż 15 lat, a nawet takich, które nie ukończyły szkoły podstawowej.
W każdym przypadku zatrudnienie młodocianego jest dozwolone, jeżeli przedstawi on świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.
Zatrudnienie absolwenta szkoły podstawowej
Kodeks pracy pozwala na zatrudnienie absolwenta szkoły podstawowej, który nie ma jeszcze 15 lat. Taką osobę można zatrudnić na zasadach określonych dla pracowników młodocianych w roku kalendarzowym, w którym skończy ona 15 lat.
Jaś urodził się 31 grudnia 2008 r. Naukę w szkole podstawowej rozpoczął w roku 2015; ukończył ją 23 czerwca 2023 r., kiedy to skończył się rok szkolny 2023/2024. Od 1 lipca 2023 r. został zatrudniony, chociaż nie miał jeszcze skończonych 15 lat, ponieważ w roku 2023 przypadały jego piętnaste urodziny.
Zatrudnienie absolwenta szkoły podstawowej w celu nauki zawodu
Absolwent szkoły podstawowej, który nie ma 15 lat może być zatrudniony na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu. Przepisy nie wymagają, by zatrudnienie takiego absolwenta nastąpiło w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat. Można więc zatrudnić w celu nauki zawodu nawet niespełna 14-latka, który ukończył szkołę podstawową.
Nauka zawodu jest jedną z form przygotowania zawodowego pracowników młodocianych. Naukę zawodu prowadzi się w celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika. Nauka zawodu obejmuje dwa elementy:
- praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy, oraz
- dokształcanie teoretyczne.
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego może być zawarta z takim absolwentem szkoły podstawowej o ile:
- wyrazi na to zgodę jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic) lub opiekun prawny oraz
- pozytywną opinię wyda poradnia psychologiczno-pedagogiczna.
Krzyś urodził się 26 sierpnia 2007 r. i poszedł do szkoły podstawowej w roku 2013, w którym kończył 6 lat. Szkołę podstawową ukończył w 2021 r. W połowie tego roku został zatrudniony w celu nauki zawodu, nie mając ukończonych nawet 14 lat.
Zatrudnienie uczniów szkoły podstawowej
Dopuszczalne jest również zatrudnianie dzieci nie mających 15 lat, które nie ukończyły szkoły podstawowej. Mogą być oni zatrudnieni na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Przyuczenie do wykonywania określonej pracy to inna niż nauka zawodu forma przygotowania zawodowego młodocianych. Celem przyuczenia do wykonywania określonej pracy jest przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika. Przyuczenie może wobec tego może dotyczyć tylko wybranych prac związanych z nauką danego zawodu.
Także w tym przypadku zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego wymaga wyrażenia zgody przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego dziecka oraz pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. Ponadto wymagane jest uzyskanie zezwolenia dyrektora szkoły podstawowej, w której rejonie mieszka dziecko, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.
Przepisy dopuszczają wreszcie zatrudnienie osób, które ukończyły 15 lat i nie ukończyły szkoły podstawowej. Z taką osobą można zawrzeć umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy na wniosek jej przedstawiciele ustawowego lub opiekuna. Jest to możliwe jeżeli:
- taka osoba została przyjęta do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w ośmioletniej szkole podstawowej albo
- uzyskała zezwolenie dyrektora szkoły podstawowej, w której obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskała pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Z osobą, która ukończyła 15 lat i nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, spełniającą obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez nią przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu. Konieczne jest wtedy zezwolenie dyrektora rejonowej szkoły podstawowej na spełnianie obowiązki szkolnego poza szkołą oraz pozytywna opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.