Przepisy ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.), popularnie zwanej ustawą o zwolnieniach grupowych, nie dotyczą małych zakładów pracy. Aby zakład pracy objęty był przepisami ustawy, musi zatrudniać minimum 20 pracowników. Zakłady spełniające ten wymóg są zobowiązane do wypłacania odpraw pieniężnych pracownikom zwalnianym z przyczyn dotyczących pracodawcy, takich jak likwidacja stanowiska pracy czy sytuacja finansowa pracodawcy.
Przy zwolnieniu indywidualnym
Niektórzy pracodawcy pozostają w błędnym przeświadczeniu, że zwalniając jednego pracownika, nie podlegają obowiązkowi wypłacenia odprawy z ustawy o zwolnieniach grupowych. Tak jednak nie jest, gdyż obowiązek wypłacenia odpraw nie dotyczy wyłącznie zwalnianych grupowo, ale również zwalnianych indywidualnie (nawet pojedynczych) pracowników.
Na prawo do otrzymania odprawy nie ma wpływu sposób rozwiązania umowy. Umowa nie musi być jedynie wypowiedziana przez pracodawcę. Odprawa będzie należna również w sytuacji zakończenia pracy na mocy porozumienia stron, jeżeli powodem rozstania są przyczyny leżące po stronie pracodawcy.
Odprawa a brak przyczyny w wypowiedzeniu
Pracodawca nie musi podawać przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę w przypadku pracowników zatrudnionych na czas określony lub na okres próbny. Pracownikom tym mimo to może przysługiwać odprawa z ustawy o zwolnieniach grupowych. O prawie do odprawy decyduje rzeczywisty powód rozwiązania umowy. Jeżeli są to np. względy ekonomiczne, to odprawa będzie przysługiwała zwalnianym z tego powodu pracownikom, choćby pracowali w firmie dopiero kilka tygodni i na okres próbny.
Nieprzyjęcie nowych warunków pracy i płacy
Przyczyny leżące po stronie pracodawcy mogą być także powodem wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Jeżeli pracownik nie przyjmie nowych warunków, to umowa o pracę rozwiąże się wraz z upływem okresu wypowiedzenia. Pracodawcy, wypowiadając pracownikom warunki zatrudnienia z przyczyn leżących po swojej stronie, często nie zdają sobie sprawy, że nieprzyjęcie nowych warunków przez pracownika i rozwiązanie umowy pociąga za sobą konieczność wypłacenia pracownikowi odprawy.
Należy jednak pamiętać, że w wyjątkowych przypadkach, zdaniem Sądu Najwyższego, odmowa przyjęcia zaproponowanych warunków może być potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy i wówczas pracownik nie będzie miał prawa do odprawy (wyrok z 9 listopada 1990 r., I PR 335/90).
Wysokość odprawy
Pracownikowi zwalnianemu z przyczyn go niedotyczących przez zakład pracy objęty przepisami ustawy o zwolnieniach grupowych, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
• 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
• 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
• 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
WAŻNE!
O wysokości odprawy decyduje zakładowy staż pracy.
Nie ma znaczenia fakt, że pracownik został już kiedyś zwolniony przez danego pracodawcę i była mu już wcześniej wypłacona odprawa. Jeżeli ponownie zostanie zatrudniony przez tę samą firmę, to w razie ponownego zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy trzeba mu znów wypłacić odprawę. Do ustalenia jej wysokości należy wliczyć także staż zakładowy z poprzedniego okresu zatrudnienia.
Przykład
Jerzy G. pracował w latach 90. przez 6 lat w hucie Metalex, po czym został zwolniony w ramach zwolnień grupowych i otrzymał odprawę pieniężną. 1 stycznia 2006 r. ponownie podjął pracę w tej hucie. Pracodawca wypowiedział mu umowę w ostatnim tygodniu maja br. w związku z likwidacją jego stanowiska pracy. Umowa pana Jerzego rozwiąże się z końcem sierpnia 2008 r. Okres poprzedniego zatrudnienia w tej firmie trzeba zsumować z bieżącym zatrudnieniem w celu ustalenia wysokości odprawy. Ponieważ łączny staż zakładowy pracownika wynosi ponad 8 lat, to należy mu się odprawa w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia.
Z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 9 lipca 1992 r. wynika, że do okresu zatrudnienia, od którego jest uzależniona wysokość odprawy, nie wlicza się okresu, o który skrócono wypowiedzenie na podstawie art. 361 k.p. (I PZP 20/92, OSNC 1993/1-2/2).
Sposób obliczenia odprawy
Wysokość odprawy należy ustalać według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 9 maja 2000 r. (III ZP 12/00, OSNP 2000/22/806), ustalając wysokość odprawy, nie należy wykonywać jednak działań przewidzianych w § 18-19 rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.). Powinno się ustalić jedynie podstawę odprawy (tak jak podstawę ekwiwalentu) i pomnożyć przez właściwą liczbę miesięcy, np. 2 w przypadku odprawy w wysokości 2-miesięcznego wynagrodzenia.
Przykład
Ernest J. otrzymuje stałe wynagrodzenie w kwocie 2000 zł. Ponadto przysługują mu miesięczne prowizje. Zakład pracy wypowiedział panu Ernestowi umowę o pracę w kwietniu br. z przyczyn ekonomicznych. Umowa rozwiązała się 31 lipca 2008 r. Panu Ernestowi przysługuje odprawa w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia, gdyż przepracował w tym zakładzie 10 lat. Prowizje pana Ernesta z ostatnich 3 miesięcy poprzedzających miesiąc rozwiązania umowy wynosiły: za kwiecień 800 zł, za maj 1500 zł i za czerwiec 1000 zł.
Odprawę trzeba wyliczyć w następujący sposób: {2000 zł + [ (800 zł + 1500 zł + 1000 zł): 3]} × 3 = [2000 zł + (3300 zł : 3) ] × 3 = (2000 zł + 1100 zł) × 3 = 9300 zł.
Ustawodawca w art. 8 ust. 4 ustawy o zwolnieniach grupowych ogranicza wysokość odprawy do równowartości 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w roku rozwiązania stosunku pracy. W 2008 r. ograniczenie to wynosi 16 890 zł. Jest to przepis szczególny wobec ogólnej regulacji dotyczącej liczenia odpraw. Pracodawca ma więc prawo obniżyć wysokość odprawy naliczonej jako np. 3-miesięczne wynagrodzenie do wysokości tego limitu.
Arkadiusz Mika