Związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Nie oznacza to jednak, że związek zawodowy nie może zatrudniać pracowników.
Co do zasady, to sami działacze obsługują wszystkie sprawy związkowe, ponieważ korzystają ze zwolnień od pracy. Prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej może przysługiwać jednemu lub kilku związkowcom (art. 31 ustawy o związkach zawodowych).
W zależności od liczby członków można żądać od pracodawcy:
- częściowego zwolnienia jednego działacza – gdy liczba członków jest mniejsza od 150,
- pełnego zwolnienia jednego działacza – gdy liczba członków wynosi od 150 do 500,
- pełnego zwolnienia dla dwóch osób – gdy liczba członków wynosi od 501 do 1000 członków,
- pełnego zwolnienia dla trzech pracowników – gdy liczba członków wynosi od 1001 do 2000 członków.
Na każdy kolejny 1000 członków powyżej 2000 członków organizacji związek może uzyskać dodatkową osobę zwolnioną z obowiązku świadczenia pracy. Poza tym ustawodawca pozwala dzielić zwolnienie między kilku pracowników, jeżeli jest ono udzielane w niepełnym wymiarze.
Bywa jednak, że działacze związkowi z wyboru prowadzą intensywną działalność związkową. Wówczas do bieżącej obsługi członków związku mogą zatrudniać pracowników.
Obowiązki pracodawcy wobec związku
Pracodawca, u którego działa związek, ma określone obowiązki wynikające z ustawy o związkach zawodowych. Najważniejszym jest udostępnienie zakładowej organizacji związkowej pomieszczenia i urządzeń technicznych niezbędnych do wykonywania działalności związkowej w zakładzie pracy (art. 33 ustawy o związkach zawodowych). Wyraźnie mowa jest o pomieszczeniu i urządzeniach, do których należą najczęściej biurko, krzesła, szafka, komputer, telefon, kartki, przybory do pisania. Co konkretnie uzyska organizacja związkowa, zależy od indywidualnych rozmów z pracodawcą.
Pracodawca nie ma jednak obowiązku zatrudniania pracowników organizacji związkowej.
Przykład
Międzyzakładowa organizacja związkowa zatrudniła na 1/2 etatu w swoim związkowym biurze osobę do prowadzenia rejestru korespondencji i spraw członków. Następnie organizacja wystąpiła do pracodawców o zwrot kosztów osobowych obsługi swojego biura. Pracodawca nie zgodził się. Nie ma w przepisach obowiązku opłacania przez pracodawcę pracowników związku zawodowego. Takie postanowienia może zawierać umowa, jaką strony zawierają na mocy art. 33 ustawy o związkach zawodowych. Nie jest to jednak zobowiązanie obligatoryjne pracodawcy.
Jednostka organizacyjna związku pracodawcą
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 k.p.). Zakładowe i międzyzakładowe organizacje związkowe są jednostkami organizacyjnymi i jako takie mogą zatrudniać pracowników, np. do obsługi biura związkowego. Przewodniczący organizacji związkowej występuje wówczas w roli pracodawcy. Definicja pracodawcy zawarta w Kodeksie pracy skupia się na strukturze zarządzania pracą, zakładem pracy w znaczeniu przedmiotowym. Odchodzi natomiast od powiązania tego pojęcia z podmiotowością cywilnoprawną. Ponadto posiadanie osobowości prawnej wystarcza samo przez się do uznania danej jednostki organizacyjnej za zdolną do zatrudniania pracowników.
Statut związku zawodowego określa, które z jednostek organizacyjnych związku posiadają osobowość prawną. Co do zasady związek zawodowy oraz jego jednostki organizacyjne wskazane w statucie nabywają osobowość prawną z dniem zarejestrowania (art. 15 ustawy o związkach zawodowych). Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lutego 2007 r. precyzuje powyższy przepis, stwierdza, że art. 15 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych rozstrzyga jedynie o tym, od jakiego momentu nabywają osobowość prawną jednostki organizacyjne wskazane w statucie jako posiadające odrębną od samego związku osobowość prawną, a nie o tym, że wszystkie jednostki organizacyjne związku podlegają rejestracji przez sąd. Kwestia, od kiedy jednostka uzyskuje osobowość prawną, zależy od treści statutu. Może to być moment rejestracji jednostki lub akceptacji i rejestracji danej nowo utworzonej jednostki organizacyjnej przez zwierzchnie władze związku zawodowego. Jeżeli związek zawodowy decyduje się na przyznanie osobowości swoim jednostkom organizacyjnym już po uchwaleniu statutu i zarejestrowaniu związku w sądzie, to o chwili nabycia osobowości przez te jednostki rozstrzyga decyzja związku znajdująca wyraz w treści statutu i jego zmianach (wyrok SN z 16 lutego 2007 r., II PK 196/06).
Jeżeli nawet konkretna zakładowa organizacja związkowa nie posiada osobowości prawnej, to nie ma to znaczenia dla uprawnienia w zakresie zatrudniania pracowników, ponieważ ustawodawca wyraźnie postanowił, że jednostka organizacyjna nie musi posiadać osobowości prawnej do uzyskania przymiotu pracodawcy.
Rejestr związku zawodowego w KRS
Związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (art. 14 ustawy o związkach zawodowych). Pojęcia „związek zawodowy” i „zakładowa organizacja związkowa” nie zawsze oznaczają to samo.
WAŻNE!
Związek zawodowy może być zakładową organizacją związkową, ale może też oznaczać strukturę, która ma wiele jednostek organizacyjnych o statusie zakładowych bądź międzyzakładowych organizacji związkowych. Wobec tego, że ustawa wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, pracowników może zatrudniać struktura związkowa zarejestrowana.
Rejestracja następuje w rejestrze stowarzyszeń i innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej (art. 1 w związku z art. 49 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym). Nie każda jednak zakładowa organizacja związkowa podlega rejestracji w KRS. Niektóre są rejestrowane w sposób określony w statucie związku zawodowego (uchwała SN z 25 marca 1993 r., I PZP 73/93). Bywa więc tak, że w Krajowym Rejestrze Sądowym wpisany jest związek jako całość, a jego wewnętrzne struktury zakładowe i międzyzakładowe są wpisane w rejestrach prowadzonych przez właściwe struktury regionalne. Fakt, że konkretna zakładowa organizacja związkowa nie jest wpisana do KRS, nie ma więc znaczenia dla możliwości zatrudniania pracowników.
Podstawa prawna:
- art. 1 ust. 1, art. 13 pkt 7, art. 14, art. 31 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.),
- art. 3 Kodeksu pracy,
- art. 1 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 49 ust. 1 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2007 r. nr 168, poz. 1186 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 16 lutego 2007 r. (II PK 196/06, OSNP 2008/7–8/94).