Skutki wypowiedzenia lub rozwiązania układu pracy

Układ zbiorowy pracy zawierany między pracodawcą a zakładowymi (ponadzakładowymi) organizacjami związkowymi przeważnie przewiduje dla pracowników korzystniejsze od Kodeksu pracy uregulowania. Może to dotyczyć m.in. organizacji i porządku w procesie pracy czy wynagrodzenia. W związku z tym pracodawca często, szukając oszczędności, podejmuje decyzję o rozwiązaniu zakładowego układu zbiorowego pracy.

Termin rozwiązania układu

Układ rozwiązuje się zgodnie z art. 241⁷ k.p.:

• na podstawie zgodnego oświadczenia stron,
• z upływem okresu, na który został zawarty,
• z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron.

Jeżeli któraś ze stron układu zbiorowego pracy złożyła oświadczenie o wypowiedzeniu układu, to okres jego wypowiedzenia wynosi 3 miesiące kalendarzowe, chyba że strony w układzie ustaliły inaczej.

W obecnym stanie prawnym, jeżeli układ zbiorowy pracy zostanie rozwiązany, to jego postanowienia co do zasady przestają obowiązywać z upływem ostatniego dnia wypowiedzenia albo z upływem czasu, na jaki został zawarty, albo w dacie ustalonej przez strony jako termin rozwiązania określony w porozumieniu.

Tymczasem do 26 listopada 2002 r. obowiązywał § 4 art. 241⁷ k.p., zgodnie z którym „w razie rozwiązania układu do czasu wejścia w życie nowego układu stosuje się postanowienia układu dotychczasowego, chyba że strony w układzie ustaliły lub w drodze porozumienia ustalą inny termin stosowania postanowień rozwiązanego układu”. Przepis ten utracił jednak moc obowiązującą na skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2002 r. W praktyce mogą zdarzyć się jednak sytuacje, gdy w zakładzie pracy obowiązuje układ zbiorowy pracy zawarty przed 26 listopada 2002 r., który jednocześnie zawiera zapis stanowiący powtórzenie uchylonego art. 241⁷ § 4 k.p. W takiej sytuacji pojawiają się wątpliwości, czy wówczas należy przyjąć, że mimo uchylenia art. 241⁷ § 4 k.p. – układ będzie jednak obowiązywał do czasu zawarcia nowego.

Obowiązywanie układu po jego rozwiązaniu

Rozstrzygając ewentualne wątpliwości w zakresie obowiązywania układu, po jego rozwiązaniu należy zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2008 r. Stwierdził on, że zakładowego układu zbiorowego pracy, zawartego w okresie między 1 stycznia 2001 r. a 26 listopada 2002 r., w którym zamieszczono opisane powyżej postanowienie, nie stosuje się po jego rozwiązaniu z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę – po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2002 r., chyba że postanowienie to zostało ustalone z zachowaniem swobody pracodawcy co do podejmowania decyzji w sprawie związania się wynegocjowanym układem zbiorowym.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy dokonał rozróżnienia dwóch sytuacji, gdy zapis, o którym mowa powyżej, został zawarty w układzie:

• przed 1 stycznia 2001 r. oraz
• po 26 listopada 2002 r.

Z uzasadnienia Sądu wynika, że jeżeli postanowienie w układzie zostało wprowadzone przed 1 stycznia 2001 r. i było jedynie powtórzeniem bezwzględnie obowiązującego wtedy przepisu art. 241⁷ § 4 k.p., to zapis układu utracił moc 26 listopada 2002 r. (podobnie jak wyżej wymieniony przepis Kodeksu pracy). Jeżeli zaś strony układu zbiorowego wprowadziły wyżej określony zapis po 26 listopada 2002 r., to będzie miał on zastosowanie i będzie wiązał strony układu. Należy bowiem przyjąć, że strony układu, wprowadzając do układu zapis przedłużający stosowanie układu po jego rozwiązaniu, realizowały swobodę kształtowania treści układu i takie postanowienie będzie wówczas ważne.

PRZYKŁADY

Pracodawca wraz z zakładową organizacją związkową zawarł układ zbiorowy pracy 5 maja 1999 r. W art. 101 układu został wprowadzony zapis (obowiązuje od dnia zawarcia), zgodnie z którym w razie rozwiązania układu do czasu zawarcia nowego będzie obowiązywał dotychczasowy układ zbiorowy pracy. Strony układu nie zmieniały tego zapisu od początku jego obowiązywania. Obecnie pracodawca chce wypowiedzieć układ zbiorowy pracy i ma wątpliwości, czy zapis układowy ma zastosowanie, mimo utraty mocy obowiązującej samego przepisu.

W tej sytuacji należałoby uznać, że skoro art. 101 został zawarty w układzie jeszcze przed 1 stycznia 2001 r. i był jedynie powtórzeniem bezwzględnie wtedy obowiązującego art. 241⁷ § 4 k.p., to zapis ten w chwili obecnej nie obowiązuje i nie wiąże stron układu, przy zastrzeżeniu, że strony układu nie zmieniały tego zapisu po 26 listopada 2002 r. (choćby w niewielkim zakresie). Jeżeli natomiast strony układu wprowadziłby ten zapis po 26 listopada 2002 r., to należałoby uznać, że strony realizowały wówczas swobodę kształtowania treści układu i takie postanowienie będzie ważne.

***

Pracodawca wypowiedział układ zbiorowy pracy, gdzie brak jest zapisu, z którego wynikałoby, że dotychczasowy układ będzie miał zastosowanie do czasu zawarcia nowego układu. Pracodawca zastanawia się, czy zapisy układu będą obowiązywały do czasu zawarcia porozumień zmieniających albo z upływem okresów wypowiedzeń zmieniających.

W związku z wypowiedzeniem układu i utratą przez niego mocy obowiązującej zmianie na niekorzyść ulegają warunki pracy i płacy przewidziane w układzie zbiorowym pracy. W związku z tym, mimo że nie zmienia się sama treść umowy o pracę, to zmianie na niekorzyść ulegają warunki pracy i płacy przewidziane w układzie. W takim przypadku zastosowanie będzie miał art. 241¹³ § 2 k.p., zgodnie z którym postanowienia układu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się w drodze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Nie ulega zatem wątpliwości, że do czasu wypowiedzenia pracownikom warunków pracy i płacy (ewentualnie zawarcia porozumień zmieniających) zastosowywanie będą miały zapisy nieobowiązującego formalnie układu.

Konieczność dokonania wypowiedzeń zmieniających w razie rozwiązania układu potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 29 listopada 2006 r. Zgodnie z nim art. 241¹³ § 2 zdanie drugie Kodeksu pracy ma zastosowanie do wypowiedzenia wynikającego z układu zbiorowego pracy warunków umowy o pracę w razie rozwiązania tego układu także wtedy, gdy nie został on zastąpiony nowym układem zbiorowym pracy ani regulaminem wynagradzania.

Podstawa prawna:

• art. 241⁷, 241¹³ § 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94, ost. zm. DzU z 2013 r. poz. 2).

Orzecznictwo:

• wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2002 r. (K 37/01, DzU nr 196, poz. 1660),
• wyrok SN z 4 stycznia 2008 r. (I PZP 9/07, OSNP 2008/13–14/185),
• wyrok SN z 29 listopada 2006 r. (II PK 73/06, niepubl.).