Spór zbiorowy
Spór zbiorowy pracowników z pracodawcą lub pracodawcami może dotyczyć warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Warto wspomnieć, że nie jest dopuszczalne prowadzenie sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych żądań pracowniczych, jeśli ich rozstrzygnięcie jest możliwe w postępowaniu przed organem rozstrzygającym spory o roszczenia pracowników.
Wszczęcie sporu
Spór zbiorowy wszczyna się w dniu wystąpienia przez podmiot reprezentujący interesy pracownicze do pracodawcy z żądaniami, jeżeli pracodawca nie uwzględnił wszystkich żądań w terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 3 dni. Na pracodawcy ciąży obowiązek niezwłocznego podjęcia rokowań.
Zobacz: Spór zbiorowy nie dla spraw indywidualnych
Mediacje
Jeżeli strona wszczynająca spór podtrzymuje swoje żądania (a więc rokowania nie zakończyły się porozumieniem), w celu zawarcia porozumienia przeprowadza się obligatoryjnie mediacje. Dla porównania mediacje w sporach indywidualnych przeprowadzane są fakultatywnie. W sporach zbiorowych jest to etap poprzedzający inne metody rozstrzygania sporów, jak strajk czy arbitraż społeczny.
Mediacje polegają na rozwiązywaniu konfliktów przy pomocy osoby trzeciej, która nie ma władzy nad stronami sporu. Mediacje w sporach zbiorowych wyróżniają się występowaniem po dwóch stronach sporu podmiotów zbiorowych. Stronami sporu zbiorowego są: pracownicy – reprezentowani przez związki zawodowe oraz pracodawca (reprezentowany np. przez zarząd) lub pracodawcy, którzy mogą być reprezentowani przez właściwe organizacje pracodawców. Zwykle ciężko jest im dojść do konsensusu ze względu na relacje dotyczące stosunku pracy oraz wynikające z konfliktu emocje. Omawiany rodzaj mediacji ma charakter formalny, co oznacza, że posiadają one umocowanie prawne (ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych).
Mediator
Termin „mediator” pochodzi od łacińskiego „medianus”, co oznacza „w środku się znajdujący”. Mediatorem jest osoba dająca gwarancję bezstronności, która znajdując się pośrodku między pracownikami a pracodawcą, prowadzi do uzyskania kompromisowego stanowiska. Powinna wykazywać się takimi cechami, jak: neutralność, obiektywizm i wiarygodność.
Mediator zostaje ustalony wspólnie przez strony sporu zbiorowego. Może być nim osoba z listy ustalonej przez ministra właściwego do spraw pracy w uzgodnieniu z organizacjami związkowymi oraz organizacjami pracodawców reprezentatywnymi, w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego.
Jeżeli strony sporu zbiorowego nie dojdą do porozumienia w sprawie wyboru mediatora w ciągu 5 dni, dalsze postępowanie prowadzi się na wniosek jednej ze stron z udziałem mediatora wskazanego przez ministra właściwego do spraw pracy ze wspomnianej listy.
Zobacz: Spór zbiorowy w zakładzie i co dalej
Wynagrodzenie
Wynagrodzenie należne mediatorowi oraz zwrot poniesionych kosztów przejazdu i zakwaterowania określa umowa zawarta przez mediatora ze stronami sporu zbiorowego. Jednak nie może być niższe od wysokości ustalonej w drodze rozporządzenia. Minister właściwy do spraw pracy w rozporządzeniu z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie warunków wynagradzania mediatorów z listy ustalonej przez ministra właściwego do praw pracy określił wynagrodzenie przy uwzględnieniu czasu trwania mediacji.
Koszty postępowania mediacyjnego ponoszą strony sporu zbiorowego w częściach równych. Należy zaznaczyć, że nic nie stoi na przeszkodzie uzgodnieniu innego podziału. W razie udokumentowanego braku środków na pokrycie kosztów mediacji na wniosek strony sporu zbiorowego minister właściwy do spraw pracy pokrywa koszty mediacji. W takim przypadku wynagrodzenie mediatora pokrywane jest do wysokości określonej we wspomnianym rozporządzeniu.
Zobacz również: Forum Kadry
Uprawnienia
Mediator może w szczególności:
- pomagać stronom zrozumieć swoje racje,
- zachęcać do kompromisowych zachowań,
- tworzyć nowe rozwiązania, które uwzględniają stanowiska obu stron.
Bardzo ważnym zadaniem mediatora jest motywowanie stron do osiągnięcia porozumienia, bez którego pomyślne zakończenie mediacji nie jest możliwe.
Mediator może w toku postępowania stwierdzić, że rozwiązanie sporu zbiorowego wymaga szczegółowych lub dodatkowych ustaleń związanych z przedmiotem sporu. W takiej sytuacji zawiadamia o tym strony.
Co więcej, może zaproponować przeprowadzenie ekspertyzy, gdyby konieczne okazało się ustalenie sytuacji ekonomiczno-finansowej zakładu pracy. Jeżeli strony nie postanowią inaczej, koszty ekspertyzy obciążają zakład pracy.
Podjęcie czynności, o których mowa powyżej, upoważnia mediatora do wystąpienia do organizacji związkowej z wnioskiem o przesunięcie terminu rozpoczęcia strajku na czas niezbędny do dokonania ustaleń mogących mieć wpływ na wynik rozstrzygnięcia sporu.
Warto podkreślić, że w związku z pełnioną funkcją mediatorom przysługuje zwolnienie od pracy. Dotyczy to czasu prowadzenia mediacji. Łączny wymiar tego zwolnienia w roku kalendarzowym nie może przekraczać 30 dni.
Zobacz także: Organizacje pracodawców
Zakończenie mediacji
Postępowanie mediacyjne kończy się podpisaniem przez strony porozumienia, a w razie nieosiągnięcia porozumienia - sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron. Czynności tych dokonuje się również przy udziale mediatora. Porozumienie kończące postępowanie może rozstrzygać o wszystkich żądaniach zgłoszonych przez stronę związkową, ale może również odnosić się tylko do części z nich. Dopiero nieosiągnięcie porozumienia rozwiązującego spór zbiorowy w postępowaniu mediacyjnym uprawnia do podjęcia akcji strajkowej.
Inne sposoby rozwiązywania sporów
Obok mediacji występują inne sposoby rozwiązywania sporów zbiorowych. Są nimi negocjacje i arbitraż. Uważa się, że mediacje stanowią formę pośrednią. Do mediacji doprowadza się, gdy strony sporu nie potrafią dojść wspólnie do porozumienia. Niezbędny jest wówczas udział osoby trzeciej. Jednak nie ma konieczności zastosowania arbitrażu, co oznacza, że żadna ze stron nie uważa, aby druga naruszyła normy. Co więcej, mediator nie może decydować jak arbiter, która ze stron ma rację lub która się myli. Nie ma przy tym znaczenia, czy mediator jest specjalistą w danej dziedzinie (prawnik). W przeciwieństwie do arbitra i mediatora negocjator nie może być obiektywny i neutralny, gdyż do jego zadań należy ochrona reprezentowanych interesów.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. z 1991 Nr 55, poz. 236 z późn. zm.)