Należy podkreślić, że spór zbiorowy może dotyczyć tylko warunków pracy, płacy lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. W żadnym wypadku związkowcy nie mogą toczyć z pracodawcą sporu o kwestie, które mogą zostać rozpatrzone przez sąd pracy w indywidualnym postępowaniu.
Przykład
Związkowcy w firmie X wystąpili w obronie przewodniczącego związku, który został ukarany karą nagany zgodnie z art. 108 k.p. Żądają od pracodawcy cofnięcia kary porządkowej i w celu wymuszenia na nim takiej decyzji rozpoczynają spór zbiorowy. W takiej sytuacji spór nie jest zgodny z prawem, ponieważ przewodniczący związku może dochodzić swojego indywidualnego prawa przed sądem pracy.
Spór zbiorowy dzieli się na 3 etapy: rokowania, mediacje, strajk (ewentualnie warunkowo poprzedzony postępowaniem arbitrażowym). Pracodawca na początku sporu zbiorowego ma obowiązek poinformować o zaistniałej sytuacji okręgowego inspektora pracy. Ponadto powinien podjąć ze związkiem rokowania w celu rozwiązania sporu.
I. Faza rokowań
W pierwszej fazie strony sporu prowadzą wstępne rozmowy mające na celu ustalenie, czy na tym wstępnym etapie będzie możliwe zawarcie porozumienia. W przypadku powodzenia tych negocjacji rokowania kończą się podpisaniem przez strony porozumienia kończącego spór zbiorowy. Stanowi ono tzw. szczególne źródło prawa pracy, a więc jest bezpośrednim źródłem praw i obowiązków dla pracodawcy i pracowników.
Przykład
Pracodawca zagwarantował pracownikom w ramach porozumienia kończącego spór zbiorowy jednorazową premię specjalną w wysokości 100 zł na osobę. Jednak w umówionym terminie nie dokonał wypłaty ustalonych kwot. Pracownicy mogą w takiej sytuacji odwołać się do sądu pracy, powołując się bezpośrednio na przepisy zawartego porozumienia.
W przypadku gdy związek nie dojdzie do porozumienia z pracodawcą, etap rokowań kończy się sformułowaniem tzw. protokołu rozbieżności. Strony sporu przedstawiają w nim swoje rozbieżne stanowiska w spornych kwestiach. Należy podkreślić, że nie jest dopuszczalne odmawianie sporządzenia protokołu. Może zostać to uznane za działanie utrudniające prowadzenie sporu zgodnie z prawem i jest spenalizowane przez ustawę o sporach zbiorowych.
II. Faza mediacji
Jeżeli strona, która wszczęła spór, podtrzymuje zgłoszone żądania, spór ten prowadzony jest przez strony z udziałem osoby dającej gwarancję bezstronności, czyli z mediatorem. Mediatora ustalają wspólnie strony sporu zbiorowego.
Należy wskazać, że jeżeli związek i pracodawca nie są w stanie ustalić wspólnie osoby mediatora w ciągu 5 dni, jedna ze stron sporu powinna zawnioskować do Ministra Pracy i Polityki Społecznej o wyznaczenie mediatora z listy oficjalnych mediatorów.
Istotne jest to, że jeżeli przebieg postępowania mediacyjnego uzasadnia ocenę, że nie doprowadzi ono do rozwiązania sporu przed upływem terminów ustawowych, organizacja związkowa, która wszczęła spór, może zorganizować jednorazowo i na czas nie dłuższy niż 2 godziny strajk ostrzegawczy.
WAŻNE!
Strajk ostrzegawczy może zostać zorganizowany tylko 1 raz, a czas jego trwania nie może przekraczać 2 godzin. Nielegalne jest kilkakrotne zorganizowanie tego rodzaju strajku, nawet w sytuacji gdyby zorganizowane strajki łącznie nie trwały dłużej niż 2 godziny.
Postępowanie mediacyjne kończy się podpisaniem przez strony porozumienia kończącego spór, a w razie nieosiągnięcia porozumienia – sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron. Warte podkreślenia jest to, że tych czynności dokonuje się przy udziale mediatora, a więc na dokumentach konieczny jest również jego podpis.
III. Faza strajku
Jeżeli wcześniejsze fazy sporu zbiorowego nie doprowadziły do jego pozytywnego zakończenia, związek może przejść do ostatecznego etapu, czyli strajku. Strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy.
WAŻNE!
Udział w strajku jest dobrowolny, a więc związek nie może wywierać żadnego rodzaju presji na pracownikach, którzy nie chcą w nim uczestniczyć.
Przed rozpoczęciem strajku związek ma obowiązek przeprowadzić referendum. Strajk ogłasza organizacja związkowa po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników, jeżeli w głosowaniu wzięło udział co najmniej 50% pracowników zakładu pracy. Ponadto ogłoszenie strajku powinno nastąpić co najmniej na 5 dni przed jego rozpoczęciem.
Związek zawodowy nie może wstrzymywać działalności zakładu ani ograniczać uprawnień kierownika zakładu. Organizatorzy strajku są zobowiązani współdziałać z kierownikiem zakładu pracy w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony mienia firmy, a także bezpieczeństwa i higieny pracy zarówno strajkujących, jak i niestrajkujących pracowników.
Odpowiedzialność stron sporu
Należy wskazać, że jeśli ktoś w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją nie dopełnia obowiązków określonych w ustawie o sporach zbiorowych, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jednocześnie tej samej karze podlega ten, kto kieruje strajkiem lub inną akcją protestacyjną zorganizowaną wbrew przepisom.
Ponadto za szkody wyrządzone strajkiem lub inną akcją protestacyjną zorganizowaną wbrew prawu organizator ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym. Odpowiedzialność odszkodowawcza oparta jest na art. 415 k.c., zgodnie z którym, kto ze swojej winy wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia, a także na art. 416 k.c., który wskazuje, że osoba prawna jest zobowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu, np. zarządu związku zawodowego. Przez szkodę należy uznać tutaj każdy uszczerbek, który dotyka poszkodowanego pracodawcę. Może on obejmować zarówno stratę, jakiej doznaje jego mienie, jak i obejmować korzyści, których poszkodowany mógłby się spodziewać, gdyby niewystąpienie nielegalnej akcji strajkowej.
Podstawa prawna:
- art. 1, art. 4, art. 7, art. 8, art. 10, art. 17, art. 20, art. 26 ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (DzU nr 55, poz. 236 ze zm.).
- art. 415, art. 416 Kodeksu cywilnego.