W dobie narastającego kryzysu gospodarczego polscy pracodawcy mogą spodziewać się zwiększonej liczby strajków pracowników.
Definicja strajku
Strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu dotyczącego warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych (art. 17 ust. 1 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych). Strajk powinien być środkiem ostatecznym i nie może być ogłoszony bez uprzedniego wyczerpania możliwości rozwiązania sporu w drodze rokowań oraz mediacji i arbitrażu (art. 17 ust. 2 zd. 1 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych). Tak sformułowany przepis wyraźnie wskazuje, że intencją polskiego ustawodawcy było takie ukształtowanie przepisów dotyczących sporów zbiorowych, aby pracownicy i pracodawcy podjęli przede wszystkim próby polubownego rozwiązania zaistniałego sporu bez wstrzymywania pracy w zakładzie pracy.
Wyjątkiem polegającym na możliwości odstąpienia przez pracowników od rokowań i mediacji jest przypadek, gdy bezprawne działanie pracodawcy uniemożliwiło przeprowadzenie dialogu, a także w wypadku, gdy pracodawca rozwiązał stosunek pracy z prowadzącym spór działaczem związkowym (art. 17 ust. 2 zd. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych).
Strajk a wynagrodzenie
Podstawową zasadą wyrażoną w Kodeksie pracy jest zasada, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną (art. 80 k.p.). Przepis ten jest wyrazem ekwiwalentności, jaka cechuje stosunki pracy, a mianowicie pracownik jest zobowiązany do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w zamian otrzymując wynagrodzenie od pracodawcy.
Natomiast za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.
Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, mimo że nie świadczy pracy, m.in. za czas:
- zwolnienia na poszukiwanie pracy w okresie co najmniej 2-tygodniowego wypowiedzenia,
- przestoju, czyli w sytuacji gdy pracownik był gotów do wykonywania pracy, ale nie mógł jej świadczyć z przyczyn leżących po stronie pracodawcy,
- przerwy na odpoczynek trwającej co najmniej 15 minut, jeśli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin,
- urlopu wypoczynkowego.
W odniesieniu do strajku ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych jednoznacznie wskazuje, że w okresie strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy pracownik zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia (art. 23 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych). Okres przerwy w wykonywaniu pracy wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy.
Powyższe oznacza, że zasadą jest brak wynagrodzenia za czas strajku. Jednocześnie polski ustawodawca pomimo wyłączenia prawa do wynagrodzenia uprawnia zarazem pracownika do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, takich jak np. prawo do zasiłku chorobowego czy prawo do zasiłku opiekuńczego, jeśli oczywiście strajk można uznać za legalny w rozumieniu ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.
Obliczanie wynagrodzenia
W związku z tym w miesiącu, w którym odbył się strajk, pracownik otrzyma mniej wynagrodzenia. Jak jednak je policzyć?
W celu obliczenia wynagrodzenia ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik w tym miesiącu był nieobecny w pracy z innych przyczyn niż niezdolność do pracy spowodowana chorobą i za czas tej nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (a więc m.in. za strajk), należy:
- miesięczną stawkę wynagrodzenia podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu,
- otrzymaną kwotę pomnożyć przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn,
- tak obliczoną kwotę wynagrodzenia odjąć od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.
Przykład
Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze godzin w podstawowym systemie pracy w marcu 2009 r. brał udział w 2-dniowym strajku. Pracownikowi temu przysługuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 2000 zł oraz dodatek stażowy w wysokości 250 zł. Wynagrodzenie za ww. miesiąc należy obliczyć w następujący sposób:
1. wynagrodzenie zasadnicze:
- 2000 zł : 176 godz. (do przepracowania w marcu 2009 r.) = 11,36 zł
- 11,36 zł x 16 godz. (2 dni trwania strajku) = 181,76 zł
- 2000 zł - 181,76 zł = 1818,24 zł
2. dodatek stażowy:
- 250 zł : 176 godz. = 1,42 zł
- 1,42 zł x 16 godz. = 22,72 zł
- 250 zł - 22,72 zł = 227,28 zł
3. Razem brutto:
- 1818,24 zł + 227,28 zł = 2045,52 zł
4. Składki społeczne: 2045,52 zł x 13,71% = 280,44 zł
5. Podstawa obliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne: 2045,52 zł - 280,44 zł = 1765,08 zł
6. Składka na ubezpieczenie zdrowotne:
- składka na ubezpieczenie zdrowotne: 1765,08 zł x 9% = 158,86 zł,
- składka zdrowotna odliczana od podatku dochodowego: 1765,08 zł x 7,75% = 136,79 zł
7. Dochód pracownika: 2045,52 zł - 280,44 zł (składki społeczne) - 111,25 zł (koszty uzyskania przychodu) = 1653,83 zł (w zaokrągleniu 1653 zł)
8. Zaliczka na podatek dochodowy:
- 1653 zł x 18% = 297,54 zł
- 297,54 zł - 136,79 zł (składka zdrowotna odliczana od podatku dochodowego) = 160,75 zł (po zaokrągleniu zaliczka będzie wynosić: 160 zł)
9. Do wypłaty: 2045,52 zł - 280,44 zł - 158,86 zł - 160 zł = 1446,22 zł
Tak obliczone wynagrodzenie wypłacane jest pracownikowi.
Podstawa prawna:
- art. 80 Kodeksu pracy,
- art. 1, 17, 23 ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (DzU nr 55, poz. 236 ze zm.),
- § 11 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).