Wraz z powstaniem przedsiębiorstw międzynarodowych prowadzących działalność jednocześnie w więcej niż jednym państwie zaistniała potrzeba zapewnienia pracownikom zatrudnionym na terenie państw członkowskich prawa do informacji i konsultacji w sprawach o wymiarze ponadnarodowym. W przedsiębiorstwach międzynarodowych często decyzje istotne dla pracowników zatrudnionych w jednym państwie były podejmowane przez czy też uzależnione od kierownictwa znajdującego się w innym państwie. Aby zapewnić właściwą informację i przeprowadzanie konsultacji z pracownikami zatrudnionymi w przedsiębiorstwach lub grupie przedsiębiorstw działających na terenie co najmniej dwóch państw członkowskich, została przyjęta dyrektywa Rady nr 94/45/WE w sprawie ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej lub trybu informowania i konsultowania pracowników w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym, dalej zwana dyrektywą. Została ona wdrożona do prawa polskiego ustawą o europejskich radach zakładowych.
Obowiązki wynikające z dyrektywy
Dyrektywa nakłada na kierownictwo przedsiębiorstwa/grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowych obowiązek zapewnienia warunków i środków koniecznych do ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej albo ustalenia innego trybu ponadnarodowego informowania i konsultowania pracowników (art. 4 ust. 1 dyrektywy).
Z powołanego wyżej artykułu dyrektywy wynikają następujące wnioski:
- organ określony jako Europejska Rada Zakładowa, jeśli istnieje, to tylko w przedsiębiorstwie/grupie przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym,
- Rada stanowi instytucjonalizowaną formę, w której ramach odbywa się proces udzielania informacji i konsultowania pracowników w sprawach o wymiarze wspólnotowym,
- organ ten może być zastąpiony przez inne formy informowania i konsultowania pracowników, jeśli tak zostanie ustalone w umowie zawartej między kierownictwem a przedstawicielami pracowników.
Kluczowe więc dla określenia sytuacji, w jakich dochodzi do powołania Europejskiej Rady Zakładowej, jest pojęcie przedsiębiorstwa/grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym. Przedsiębiorstwo o zasięgu wspólnotowym to przedsiębiorstwo zatrudniające w państwach członkowskich co najmniej 1000 pracowników oraz co najmniej 150 pracowników w każdym z przynajmniej dwóch państw członkowskich (art. 2 ust. 1 lit. a dyrektywy).
Z kolei grupę przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym zdefiniowano jako grupę przedsiębiorstw, która zatrudnia w państwach członkowskich łącznie co najmniej 1000 pracowników, a ponadto przynajmniej dwa przedsiębiorstwa wchodzące w skład grupy znajdują się w różnych państwach członkowskich i co najmniej jedno przedsiębiorstwo zatrudnia co najmniej 150 pracowników w jednym państwie członkowskich i jedno inne przedsiębiorstwo z grupy co najmniej 150 pracowników w innym państwie członkowskim (art. 2 ust. 1 lit. c dyrektywy).
Przykład
Przedsiębiorstwo z siedzibą w Stanach Zjednoczonych, które otwiera zakład tylko w jednym państwie członkowskim i zatrudnia w nim 1200 pracowników, nie będzie zobowiązane stosować regulacji dotyczących ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej. Jeżeli jednak rozszerzy swoją działalność i otworzy kolejny zakład w innym państwie członkowskim oraz zatrudni tam co najmniej 150 pracowników, dyrektywa oraz przepisy krajowe wydane na jej podstawie znajdą do niego zastosowanie.
Powoływanie rady
Tryb ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej jest 2-etapowy.
Na początku kierownictwo organizuje powołanie/wybór przedstawicieli pracowników zatrudnionych w państwach członkowskich do tzw. Specjalnego Zespołu Negocjacyjnego.
Gdy skład tego Zespołu zostanie ustalony, rozpoczynają się negocjacje, których celem jest zawarcie umowy między kierownictwem a Specjalnym Zespołem Negocjacyjnym w sprawie ustanowienia szczegółowych sposobów informowania i konsultowania pracowników (art. 6 dyrektywy).
Negocjacje mogą doprowadzić do podpisania umowy ustalającej sposób ustanowienia oraz zasady funkcjonowania Europejskiej Rady Zakładowej.
Umowa ta zawiera zakres spraw, o których Europejska Rada Zakładowa powinna być informowana i konsultowana albo też określa inny, tj. nie za pośrednictwem Europejskiej Rady Zakładowej, tryb informowania i konsultowania pracowników. Specjalny Zespół Negocjacyjny może również podjąć uchwałę o nierozpoczynaniu negocjacji lub o zakończeniu już rozpoczętych. Wówczas nie dochodzi do zawarcia umowy i nie stosuje się przepisów krajowych dotyczących ustanowienia i funkcjonowania Europejskiej Rady Zakładowej.
Przedstawiciele pracowników mogą czasowo zrzec się wykonywania prawa do bycia informowanym i przeprowadzania z nimi konsultacji w sprawach o wymiarze wspólnotowym. Zasadniczo bowiem po upływie 2 lat mogą złożyć nowy wniosek o zwołanie kolejnego Specjalnego Zespołu Negocjacyjnego w celu podjęcia negocjacji.
Jak widać, koncepcja przyjęta przez Wspólnotę zakłada, że to same strony – przedsiębiorstwo/grupa przedsiębiorstw oraz pracownicy reprezentowani przez członków Specjalnego Zespołu Negocjacyjnego – ustalają sposób, zakres informacji i przeprowadzanych konsultacji dotyczących kwestii ponadnarodowych, tj. dotyczących całego przedsiębiorstwa/grupy przedsiębiorstw wspólnotowym lub co najmniej 2 przedsiębiorstw/zakładów znajdujących się w różnych państwach członkowskich.
Jeżeli strony nie zdołają zawrzeć wyżej wymienionego porozumienia i jednocześnie Specjalny Zespół Negocjacyjny nie podejmie uchwały o nierozpoczęciu albo zakończeniu rozpoczętych negocjacji, zastosowanie znajdą przepisy prawa krajowego państw członkowskich określające sposób ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej oraz zakres informacji i konsultacji o charakterze ponadnarodowym.
Należy podkreślić, że zastosowanie znajdą przepisy prawa tego z państw członkowskich, w którym znajduje się centralne kierownictwo przedsiębiorstwa/grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym (art. 7 ust. 1 w zw. z art. 4 dyrektywy). Oznacza to np., że gdy kierownictwo przedsiębiorstwa o zasięgu wspólnotowym znajduje się na terenie Polski, to z braku porozumienia w sprawie sposobu i zakresu informacji i konsultacji w kwestiach ponadnarodowych znajdą zastosowanie przepisy rozdziału 4 polskiej ustawy o Europejskiej Radzie Zakładowej, w tym art. 29 ust. 3 określający zakres informacji i konsultacji.
Podstawa prawna:
- dyrektywa Rady nr 94/45/WE z 22 września 1994 r. w sprawie ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej lub trybu informowania i konsultowania pracowników w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym (DzUrz L 254 z 30 września 1994 r., s. 64–72),
- ustawa z 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (DzU nr 62, poz. 556 ze zm.).