Dodatki wyrównawcze są szczególną formą rekompensaty. Nie każdy pracownik, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu, jest uprawniony do jego otrzymania. Jedynie określone przepisami prawa sytuacje dają możliwość uzyskania dodatku wyrównawczego.
Dodatki wyrównawcze w Kodeksie pracy
Przepisy Kodeksu pracy wyraźnie wskazują okoliczności, których zaistnienie połączone z obniżeniem wynagrodzenia pracownika uprawnia go do otrzymania tego świadczenia.
Uprawnionymi do dodatku wyrównawczego są:
- pracownice w ciąży lub karmiące dziecko piersią, gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownic do innej pracy (w związku z zakazem zatrudniania takiej pracownicy przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne) powoduje obniżenie wynagrodzenia (art. 179 § 4 k.p.),
- pracownicy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy, u których stwierdzono objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej i w związku z tym przeniesiono ich do innych prac nienarażających ich na działanie czynników wywołujących te objawy, jeśli powoduje to obniżenie wynagrodzenia (art. 230 k.p.),
- pracownicy przez okres do 6 miesięcy, którzy stali się niezdolni do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (i nie zostali uznani za niezdolnych do pracy w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.), jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia (art. 231 k.p.).
Wydaje się, że pewnego wyjaśnienia wymaga pojęcie „przeniesienie do innej pracy”. Można je zdefiniować nie tylko jako zmianę rodzaju pracy o charakterze przedmiotowym, ale także wszelkie zmiany zachodzące w procesie pracy, a w szczególności zmiany dotyczące organizacji czasu pracy, jak również zmiany zachodzące w obniżeniu wydajności pracy w związku z wystąpieniem okoliczności wskazanych w przepisach prawa pracy.
Dodatki wyrównawcze przy zwolnieniach grupowych
Ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników także przewiduje wypłatę dodatków wyrównawczych (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).
Uprawnienie to przysługuje, jeżeli wypowiedzenie warunków płacy i pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia:
- określonym kategoriom pracowników (m.in. pracownikom w wieku przedemerytalnym, pracownicom w ciąży, członkom rady pracowniczej przedsiębiorstw państwowych, członkom zarządu zakładowej organizacji związkowej) do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy przy zwolnieniu grupowym (art. 5 ust. 6 ustawy),
- pracownikom, których stosunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem i wobec których jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia przez okres do 6 miesięcy przy zwolnieniu indywidualnym. Wyjątkowo w tym przypadku z prawa do dodatku wyrównawczego nie mogą skorzystać pracownicy przebywający na urlopach, a także nieobecni w pracy z innych usprawiedliwionych przyczyn, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 10 ust. 4 ustawy).
Powyższe dodatki są obliczane według tych samych zasad co dodatki wyrównawcze przewidziane w Kodeksie pracy.
Jak obliczyć dodatek wyrównawczy
Zasady obliczania dodatków wyrównawczych zawarte są w rozporządzeniu z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).
Wynagrodzenie będące podstawą dodatku oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego. Podstawą obliczenia dodatku wyrównawczego według składników wynagrodzenia określonych w stawkach godzinowych albo za inny okres krótszy niż 1 miesiąc oraz zmiennych składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc jest wynagrodzenie za 1 dzień z okresu poprzedzającego przeniesienie do innej pracy. W tym celu wynagrodzenie ustalone według zasad obowiązujących przy ustaleniu wynagrodzenia za urlop dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych, za które pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie przed przeniesieniem. W celu obliczenia dodatku wyrównawczego za okres miesięczny, od kwoty stanowiącej iloczyn wynagrodzenia za 1 dzień i liczby dni, za które pracownikowi po przeniesieniu do innej pracy przysługiwało wynagrodzenie, odejmuje się wynagrodzenie przysługujące pracownikowi po przeniesieniu (§ 9 rozporządzenia).
Natomiast podstawę obliczenia dodatku wyrównawczego do wynagrodzenia według składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy dłuższe niż 1 miesiąc stanowi wynagrodzenie za 1 dzień z okresu poprzedzającego przeniesienie do innej pracy, określone według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop, z tym że wynagrodzenie to dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych, za które pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie. Zasada obliczenia dodatku wyrównawczego za okres miesięczny jest w tym przypadku identyczna jak przy obliczaniu dodatku do wynagrodzenia według składników określonych w stawkach miesięcznych w stałej wysokości (§ 10 rozporządzenia).
Przykłady
Pracownik został przeniesiony do innej pracy na podstawie orzeczenia lekarskiego. Lekarz uznał go za niezdolnego do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy. Czy pracodawca przy obliczaniu dodatku wyrównawczego ma obowiązek uwzględnić wynagrodzenie pracownika za czas przestoju oraz nagrodę jubileuszową?
Nie, ponieważ wynagrodzenie będące podstawą dodatku wyrównawczego oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego. Należy zatem przeanalizować rozporządzenie z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.). Paragraf 6 tego aktu wymienia świadczenia, których nie uwzględnia się przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego, m.in. wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, a także nagrody jubileuszowej.
Dodatek do wynagrodzenia według składników określonych w stałych stawkach miesięcznych zmniejsza się za każdy dzień pracy, za który pracownikowi po powierzeniu innej pracy nie przysługuje wynagrodzenie za pracę. W tym celu kwotę dodatku wyrównawczego dzieli się przez współczynnik (służący także do ustalenia ekwiwalentu za 1 dzień urlopu), a w przypadku otrzymania przez pracownika wynagrodzenia określonego w art. 92 Kodeksu pracy (wynagrodzenie chorobowe) albo zasiłku przewidzianego w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przez 30. Tak otrzymany wynik mnoży się przez liczbę dni, za które pracownikowi przysługiwałoby to wynagrodzenie lub zasiłek i otrzymaną kwotę odejmuje się od dodatku wyrównawczego (§ 8 rozporządzenia).
Pracownik na podstawie orzeczenia lekarskiego został przeniesiony do innej pracy 1 grudnia br. Lekarz stwierdził u niego objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej. Na nowym stanowisku otrzymał wynagrodzenie w wysokości 1200 zł. Wcześniej pracownik otrzymywał wynagrodzenie stałe 1000 zł oraz premię regulaminową. We wrześniu premia wyniosła 230 zł, w październiku 280 zł zaś w listopadzie 240 zł. Ile wynosi przysługujący mu w grudniu dodatek wyrównawczy, jeżeli w grudniu chorował 5 dni?
Z uwagi na to, że pracownikowi przed przeniesieniem przysługiwało oprócz wynagrodzenia stałego również wynagrodzenie zmienne, do obliczenia wysokości dodatku wyrównawczego musimy wziąć pod uwagę wynagrodzenie pracownika z okresu 3 miesięcy poprzedzających miesiąc przeniesienia.
W omawianym okresie pracownik przepracował we wrześniu 20 dni, w październiku 23 dni, w listopadzie 21 dni. A zatem łącznie pracownik przepracował 64 dni.
Podstawa dodatku ze zmiennych składników wynagrodzenia:
230 zł + 280 zł + 240 zł = 750 zł.
Średnie wynagrodzenie pracownika w grudniu br.:
750 zł : 64 dni = 11,71 zł.
11,71 zł × 19 dni (dni do przepracowania w grudniu) = 222,49 zł.
Do otrzymanej kwoty należy dodać wynagrodzenie stałe (wynagrodzenie stałe przed przeniesieniem do innej pracy):
1000 zł + 222,49 zł = 1222,49 zł.
W tym miejscu należy podkreślić ponownie, że dodatek wyrównawczy jest różnicą między wynagrodzeniem przed przeniesieniem do innej pracy a wynagrodzeniem po przeniesieniu.
1222,49 zł - 1200 zł = 22,49 zł (dodatek wyrównawczy przysługujący temu pracownikowi za grudzień 2007 r.)
Jeżeli pracownik był chory w grudniu 2007 r. i przez 5 dni przebywał na zwolnieniu lekarskim, to w tym celu dodatek należy podzielić przez 30.
22,49 : 30 = 0,75 zł.
A następnie wynik należy pomnożyć przez liczbę dni objętych zwolnieniem, czyli przez 5 i odjąć od przysługującego dodatku.
0,75 zł × 5 dni zwolnienia = 3,75 zł.
22,49 zł - 3,75 zł = 18,74 zł.
Pracownik otrzyma w grudniu oprócz wynagrodzenia zasadniczego także wynagrodzenie chorobowe (za 5 dni zwolnienia lekarskiego) oraz dodatek wyrównawczy w wysokości 18, 74 zł.
Dodatek wyrównawczy pracodawca wypłaca pracownikowi wraz z wynagrodzeniem zasadniczym.