W myśl art. 921 par. 1 k.p. pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Pojęcie związku między ustaniem stosunku pracy a przejściem na rentę lub emeryturę należy rozumieć szeroko. Chodzi tu o związek przyczynowy, czyli powiązanie ustania stosunku pracy z przejściem pracownika na rentę lub emeryturę. Zwykle wystarczy wystąpienie określonego następstwa w czasie między rozwiązaniem stosunku pracy a uzyskaniem przez pracownika świadczenia, np. pracownik rozwiązuje umowę o pracę, aby skorzystać z emerytury.
Po długiej chorobie
Prawo do odprawy przysługuje pracownikowi także wtedy, gdy rozwiązanie stosunku pracy nie zbiega się ściśle w czasie z nabyciem przez niego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy pracownik po upływie okresu zasiłkowego, trwającego nieprzerwanie w czasie stosunku pracy i po jego zakończeniu, uzyskuje rentę z tytułu niezdolności do pracy. Pracownik ten również powinien być traktowany jako przechodzący na rentę z tytułu niezdolności do pracy bezpośrednio po ustaniu zatrudnienia, gdyż między ustaniem stosunku pracy a uzyskaniem renty nie nastąpiło żadne zdarzenie, które by tę bezpośredniość przerwało (por. uchwała SN z 4 czerwca 1991 r., I PZP 17/91, OSNCP 1992 z. 3, poz. 37).
Bez względu na rodzaj umowy
Prawo do odprawy nie jest uzależnione od sposobu rozwiązania umowy o pracę ani od tego, która ze stron dokonuje jej rozwiązania. Nie zależy też od charakteru ani od czasu trwania umowy terminowej. Dlatego pracownikowi, który przeszedł na rentę z tytułu niezdolności do pracy po rozwiązaniu się umowy na czas określony, przysługuje odprawa w sytuacji, gdy stał się on niezdolny do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej, po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego, do przyznania mu renty (por. uchwała SN z 7 stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000/24/888). Zatem rozwiązanie stosunku pracy wskutek upływu czasu, na jaki zawarto umowę o pracę, nie wyklucza jego związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Związek ten jest zachowany także wtedy, gdy pracownik przechodzi na rentę lub emeryturę w pewnym okresie po ustaniu stosunku pracy, lecz następuje to bezpośrednio po okresie nieprzerwanego pobierania zasiłku chorobowego, zapoczątkowanego jeszcze w czasie trwania stosunku pracy.
Odprawa przysługuje tylko w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę. Dlatego też rozwiązanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne, nie jest ustaniem stosunku pracy „w związku z przejściem na emeryturę” w rozumieniu art. 921 par. 1 k.p. i pracownik nie ma prawa do odprawy (wyrok SN z 6 maja 2003 r., I PK 257/02, OSNP 2004, z. 15, poz. 267).
Przyczyna zwolnienia
Istotne znaczenie dla nabycia prawa do odprawy może mieć jednak przyczyna rozwiązania umowy o pracę. Jeżeli do rozwiązania umowy doszło bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 par. 1 pkt 1 k.p.) nie nabędzie on prawa do odprawy emerytalnej. Podobnie rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 par. 11 k.p.) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, wobec czego pracownikowi nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy posiadał ustalone prawo do emerytury (wyrok SN z 16 listopada 2000 r., I PKN 81/00, OSNP 2002/11/265).
PRZYKŁAD:
BEZPOŚREDNIO PO CHOROBIE
Pracownica w czasie pozostawania w stosunku pracy zachorowała na przewlekłą chorobę płuc i przez kilka miesięcy była na zwolnieniu lekarskim. Ponieważ była zatrudniona na czas określony, jej umowa rozwiązała się z upływem terminu wskazanego w umowie. Pracownica była jednak nadal niezdolna do pracy i po wyczerpaniu okresu zasiłkowego uzyskała rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wystąpiła wówczas o wypłatę odprawy rentowej. Pracodawca odmówił, twierdząc, że umowa o pracę nie rozwiązała się z powodu przejścia na rentę. Sąd jednak uwzględnił powództwo pracownicy, uznając, że stosunek pracy ustał w związku z jej przejściem na rentę.