Sądy oraz prokuratury, oprócz pracowników „funkcyjnych” (czyli sędziów i prokuratorów), w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania muszą zatrudniać grupę osób zajmujących się sprawami administracyjnymi, technicznymi itp. Tymi osobami w sądach są pracownicy i urzędnicy sądów, a także prokuratur, niezajmujący stanowisk związanych ze sprawowaniem szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości - nie są ani sędziami czy prokuratorami. Zasady ich zatrudnienia i wynagradzania regulują przede wszystkim przepisy ustawy o pracownikach sądów i prokuratury, zwanej dalej ustawą, oraz rozporządzenie w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego, zwane dalej rozporządzeniem.
Pracownikom sądów i prokuratury oprócz wynagrodzenia zasadniczego przysługuje:
- dodatek za wieloletnią pracę (tzw. dodatek stażowy),
- nagroda jubileuszowa,
- odprawa emerytalno-rentowa (art. 15-17 ustawy o pracownikach sądów i prokuratury).
Określanie wynagrodzenia zasadniczego
Rozporządzenie w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania reguluje w sposób nietypowy kwestie wynagradzania i tabel płac. Przede wszystkim nastąpiło tu odejście od typowego dla urzędników i pracowników jednostek publicznych ustalania „widełek” płacowych przypisanych ściśle każdemu ze stanowisk. Dokonano natomiast podziału stanowisk, uwzględniając stanowiska urzędnicze i pracownicze (nieurzędnicze).
Zgodnie z tym podziałem pracownicy sądów i prokuratur zatrudniani są na stanowiskach:
- urzędniczych: samodzielnych, wspomagających pion orzeczniczy, pozostałych wspomagających,
- innych pracowniczych (nieurzędniczych): pomocniczych, obsługi technicznej i gospodarczej.
Poziomy płacy zasadniczej ułożone są również „widełkowo”, ale dla poszczególnych grup stanowisk.
I tak pracownicy zatrudnieni na:
- stanowiskach samodzielnych - mogą otrzymać wynagrodzenie zasadnicze nie niższe niż 1800 zł i nie wyższe niż 7000 zł,
- stanowiskach wspomagających obu kategorii (wspomagających pion orzeczniczy i pozostałych) - mogą otrzymać wynagrodzenie zasadnicze nie niższe niż 1500 zł i nie wyższe niż 5200 zł,
- stanowiskach pomocniczych, obsługi technicznej i gospodarczej - mogą otrzymać wynagrodzenie zasadnicze nie niższe niż 1126 zł i nie wyższe niż 2900 zł.
Odrębnie określono wynagrodzenie osób zatrudnionych na stażu urzędniczym w sądzie i prokuraturze. Staż ma przygotować kandydata do pracy na stanowisku urzędniczym w sądzie lub prokuraturze. Stażysta może więc otrzymać wynagrodzenie w kwocie pomiędzy 1400-2400 zł.
Dodatki płacowe
Urzędnik i pracownik sądu i prokuratury otrzymuje gwarantowany ustawowo dodatek za wieloletnią pracę, tzw. dodatek stażowy. Przysługuje on każdemu pracownikowi po 5 latach pracy w kwocie 5% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Dodatek ten wzrasta o 1% za każdy dalszy rok pracy aż do osiągnięcia 20% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.
Do okresów pracy, od których zależy wysokość dodatku stażowego, zalicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia - bez względu na podstawę prawną zakończenia. Zaliczeniu podlegają także okresy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy rozwiązane bez zachowania okresów wypowiedzenia z przyczyn wskazanych w art. 52-53 k.p. Ponadto zaliczeniu podlegają też inne okresy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. okres urlopu wychowawczego, zasadniczej służby wojskowej, pobierania zasiłku dla bezrobotnych).
Dodatki funkcyjne są przyznawane jako dodatki z tytułu zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji. Przysługują one urzędnikom i innym pracownikom sądów i prokuratury, zatrudnionym na stanowiskach wymienionych w załączniku nr 4 do rozporządzenia, a ich wysokość ustala się za pomocą systemu mnożnikowego, odnosząc się do najniższego wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla pracowników sądów i prokuratury. Najniższym wynagrodzeniem jest obecnie dolna stawka określona dla stanowisk pomocniczych, obsługi technicznej i gospodarczej, a wynosząca 1126 zł.
Urzędnikowi i innemu pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, chyba że stawka ta jest niższa niż określona w k.p. W takim wypadku stosuje się - wynagrodzenie minimalne (art. 1518 § 1 k.p.).
Jeżeli danemu urzędnikowi lub pracownikowi sądu bądź prokuratury:
- zwiększono obowiązki służbowe na czas określony (np. pracownik tymczasowo przejął prowadzenie spraw chorego kolegi),
- powierzono dodatkowe zadania o wysokim stopniu złożoności lub odpowiedzialności
prezes sądu albo prokurator może przyznać dodatek specjalny (§ 5 ust. 1 rozporządzenia).
Dodatek ten przysługuje więc tylko na czas określony. Jego kwota nie może przekroczyć 40% sumy wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego (jeżeli dodatek ten przysługuje danemu pracownikowi).
Nagrody jubileuszowe i odprawy
Wszyscy pracownicy oraz urzędnicy sądów i prokuratury za wieloletnią pracę otrzymują nagrodę jubileuszową (art. 16 ustawy). Pierwszą nagrodę otrzymuje pracownik po 20 latach pracy w kwocie 75% wynagrodzenia miesięcznego, a jako ostatnią może otrzymać - jeśli jest jeszcze zatrudniony w sądzie i prokuraturze - po 45 latach pracy w kwocie równej 400% wynagrodzenia miesięcznego. Nagroda przysługuje co 5 lat pracy.
Podstawę obliczenia nagrody jubileuszowej stanowi wynagrodzenie przysługujące pracownikowi w dniu nabycia prawa do nagrody, a jeżeli dla pracownika jest to korzystniejsze - wynagrodzenie przysługujące mu w dniu jej wypłaty.
Wynagrodzenie to oblicza się zgodnie z przepisami w sprawie ustalania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Poza „jubileuszówką” pracownikowi sądu lub prokuratury przysługuje także jednorazowa odprawa, gdy stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub na emeryturę.
Odprawa uzależniona jest od stażu pracy i wynosi:
- 2-miesięczne wynagrodzenie - po 10 latach pracy,
- 3-miesięczne wynagrodzenie - po 15 latach pracy,
- 6-miesięczne wynagrodzenie - po 20 latach pracy.
Wynagrodzenie będące podstawą wymiaru odprawy emerytalno-rentowej oblicza się również na zasadach określonych dla ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.
Podstawa prawna:
- ustawa z 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (DzU nr 162, poz. 1125 ze zm.),
- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30 czerwca 2008 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (DzU nr 117, poz. 742).