Pracownik powinien świadczyć swoją pracę przez 8 godzin na dobę, średnio 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Praca ponad normę dobową jest pracą w godzinach nadliczbowych. Praca ta jest co do zasady polecana przez pracodawcę. Ale jak traktować „przymusową” dłuższą pracę w nocy z 27 na 28 października – czyli w nocy zmiany czasu z letniego na zimowy.
Godziny nadliczbowe
W nocy z 27 na 28 października 2012 r. następuje przesunięcie czasu z letniego na zimowy. Wskazówki zegara należy cofnąć o godzinę – z 3.00 na 2.00. Oznacza to, że pracownik, który miał w tę noc zaplanowaną pracę, będzie pracował o godzinę dłużej.
Mimo że sytuacja ta nie wynika z polecenia pracodawcy, nie jest nawet jego inicjatywą, pracownik będzie wykonywał pracę w nadgodzinach, którą trzeba będzie zrekompensować.
Można to zrobić, wypłacając pracownikowi wynagrodzenie wraz z dodatkiem lub udzielając czasu wolnego.
Jak obliczyć normalne wynagrodzenie i dodatek za nadgodziny
Pracownikowi, który wykonywał pracę w nadgodzinach, zawsze należy się tzw. normalne wynagrodzenie. Przez normalne wynagrodzenie należy rozumieć takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników (wyrok SN z 3 czerwca 1986 r.).
W związku z tym przy obliczaniu normalnego wynagrodzenia należy wziąć pod uwagę nie tylko płacę zasadniczą, ale również inne składniki przysługujące pracownikowi stale, np. premie regulaminowe, prowizje, dodatki stałe.
Przykład
Pracownik jest zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy, przy czym dzień wolny z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy ustalono na sobotę. W październiku 2012 r. przepracował 1 nadgodzinę. Pensja pracownika jest stała i wynosi 4000 zł. Pracownik otrzymuje także dodatek stażowy w wysokości 120 zł miesięcznie.
W celu ustalenia normalnego wynagrodzenia za godzinę pracy trzeba:
- ustalić wysokość pensji:
4000 zł + 120 zł = 4120 zł,
- podzielić przez wymiar pracy na październik:
4120 zł : 184 godz. = 22,39 zł/godz.
- pomnożyć stawkę godzinową przez liczbę nadgodzin:
22,39 zł x 1 nadgodzina = 22,39.
Pracownikowi w miesiącu, w którym przepracował jedną nadgodzinę, należy się normalne wynagrodzenie w łącznej wysokości 4142,39 zł.
Pracownikowi, który jest wynagradzany stawką godzinową, normalne wynagrodzenie ustala się przez dodanie jednej nadgodziny/nadgodzin do liczby godzin przepracowanych w danym okresie rozliczeniowym.
Inaczej natomiast oblicza się dodatek za godziny nadliczbowe. Zgodnie z tym co twierdzi Sąd Najwyższy „(...) pojęcie wynagrodzenia pracownika wynikającego z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną (...) odnosi się do stawki wynagrodzenia zasadniczego ustalonej przez strony w umowie o pracę lub innym akcie będącym podstawą stosunku pracy (...).
W odróżnieniu od wynagrodzenia zasadniczego inne (dodatkowe) składniki wynagrodzenia nie wynikają z osobistego zaszeregowania pracownika określonego stawką godzinową lub miesięczną. Nie są one bezpośrednią zapłatą za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku (...), lecz przysługują pracownikowi po spełnieniu dodatkowych przesłanek” (z uzasadnienia uchwały SN z 3 kwietnia 2007 r.).
W związku z tym przy obliczaniu dodatku za godziny nadliczbowe bierzemy pod uwagę jedynie stawkę godzinową lub miesięczną.
Przykłady
Pracownik miał zaplanowaną 8-godzinną pracę w nocy z 27 na 28 października 2012 r. Ponieważ jest to noc zmiany czasu z letniego na zimowy, pracownik w związku z przesunięciem zegara z 3.00 na 2.00 pracował przez 9 godzin. Dzień wolny z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy ma ustalony na poniedziałek, a wynagradzany jest pensją w wysokości 2500 zł. Ma także premię regulaminową, która w październiku wyniosła 540 zł. Ponieważ jednak dodatek za godziny nadliczbowe oblicza się z samej pensji bez dodatków, nie bierzemy pod uwagę premii pracownika.
Aby obliczyć dodatek należy:
- pensję zasadniczą podzielić przez wymiar czasu pracy na październik 2012 r.:
2500 zł : 184 godz. = 13,59 zł,
- stawkę za godzinę pomnożyć przez liczbę godzin:
13,59 zł x 1 godz. = 13,59 zł.
Ponieważ pracownik pracował w nocy, należy mu się 100% dodatek, czyli 13,59 zł.
***
Pracownik pracuje w systemie podstawowym, dzień wolny z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy to czwartek. Wynagradzany jest stawką miesięczną w wysokości 4200 zł oraz otrzymuje dodatek stażowy w wysokości 190 zł.
W październiku 2012 r. wypracował 7 nadgodzin, z czego jedna z nich przypadła w nocy z soboty na niedzielę z 27 na 28 października. Pozostałe były świadczone w dzień.
W związku z tym najpierw należy wyliczyć zwykłe wynagrodzenie pracownika:
4200 zł + 190 zł = 4390 zł,
4390 zł : 184 godz. = 23,86 zł,
23,86 zł x 7 godz. = 167,02 zł,
4390 zł + 167,02 zł = 4557,02 zł.
Normalne wynagrodzenie w październiku to 4557,02 zł.
Następnie obliczamy dodatek za 7 godzin nadliczbowych (1 godz. – 100%, a 6 godz. – 50%):
4200 zł : 184 = 22,83 zł,
(22,83 x 100%) x 1 godz. = 22,83 zł,
22,83 zł x 50% = 11,42 zł; 11,42 zł x 6 godz.= 11,42 zł x 6 godz. = 68,52 zł.
W związku z tym pracownikowi za 7 nadgodzin w październiku należy zapłacić dodatek w wysokości 91,35 zł.
W sumie w październiku powinien on otrzymać wynagrodzenie w wysokości 4648,37 zł.
Dodatek za pracę w nocy
Niezależnie od dodatku za pracę w nadgodzinach pracownikowi należy się także dodatek za każdą godzinę pracy w nocy. Dodatek ten ustala się, wyliczając 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przykładowo, jeżeli dniem wolnym z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy jest sobota, dodatek ten w październiku 2012 r. będzie wynosił 1,63 zł.
Podstawa prawna:
- art. 80, 81 § 1, art. 1511, art. 1518 § 1 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 3 czerwca 1986 r. (I PRN 40/86, OSNC 1987/9/140),
- uchwała SN z 3 kwietnia 2007 r. (II PZP 4/07, OSNP 2007/21–22/307).