Potrącenia z wynagrodzenia za pracę i z zasiłków

I. Potrącenia z wynagrodzenia za pracę

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 Kodeksu pracy).

Wynagrodzenie pracownika podlega szczególnej ochronie. Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Natomiast pracodawca może, w ściśle określonych warunkach i granicach, zaspokajać z wynagrodzenia za pracę zarówno zobowiązania wobec siebie, jak również innych podmiotów. Mówimy wówczas o potrąceniu z wynagrodzenia za pracę. Należy przy tym pamiętać, że dokonywanie potrąceń jest jednostronnym uprawnieniem pracodawcy.

Potrącenia z wynagrodzenia netto

Potrąceń, o których mowa wyżej, należy dokonywać od kwoty wypłaty (netto), a zatem po odliczeniu od wynagrodzenia za pracę obowiązkowych należności, tj. składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika, składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy.

WAŻNE!

Potrąceń należy dokonywać od kwoty wynagrodzenia pomniejszonej o wszystkie składki finansowane przez pracownika i zaliczkę na podatek.

Zakładając, że pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 2000 zł brutto, ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów (111,25 zł) i złożył PIT-2 (w celu stosowania kwoty zmniejszającej podatek w wysokości 46,33 zł miesięcznie), to aby ustalić kwotę do wypłaty, należy wykonać następujące obliczenia:

Krok 1. Ustalić podstawę wymiaru i kwotę składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika:

2000 zł x 13,71% = 274,20 zł.

Krok 2. Ustalić podstawę wymiaru i kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne:

• podstawa wymiaru: 2000 zł – 274,20 zł = 1725,80 zł,
• składka do przekazania do ZUS: 1725,80 zł x 9% = 155,32 zł,
• składka podlegająca odliczeniu od podatku dochodowego: 1725,80 zł x 7,75% = 133,75 zł.

Krok 3. Ustalić podstawę opodatkowania:

1725,80 zł – 111,25 zł = 1614,55 zł; po zaokrągleniu 1615 zł.

Krok 4. Ustalić zaliczkę na podatek dochodowy:

(1615 zł x 18%) – 46,33 zł = 244,37 zł.

Krok 5. Ustalić kwotę zaliczki na podatek (podlegającą wpłacie do US):

244,37 zł – 133,75 zł = 110,62 zł; po zaokrągleniu 111 zł.

Krok 6. Ustalić kwotę do wypłaty:

2000 zł – 274,20 zł – 155,32 zł – 111 zł = 1459,48 zł.

Z tak ustalonej kwoty do wypłaty pracodawca może dokonywać potrąceń.

Odliczenie kwot wcześniej wypłaconych

Z wynagrodzenia za pracę (przed potrąceniem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek) można odliczyć, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 Kodeksu pracy). Przepis ten ułatwia pracodawcy odzyskanie nadpłaconego wynagrodzenia.

Odliczenie polega na zmniejszeniu wypłacanego w danym miesiącu wynagrodzenia o kwotę wynagrodzenia wypłaconego w poprzednim terminie płatności za czas nieobecności w pracy, za który wynagrodzenie nie przysługuje, np. za udział w strajku czy urlop bezpłatny (wyrok SN z 4 października 1994 r., I PRN 71/94, OSNP 1995/7/89). Natomiast pracownik otrzymujący wynagrodzenie „z góry” powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia w każdej sytuacji niewykonywania pracy, chyba że za określony czas z mocy przepisu szczególnego zachowuje do niego prawo (uchwała SN z 8 grudnia 1994 r., I PZP 49/94, OSNP 1995/16/202 i wyrok SN z 14 listopada 1996 r., I PRN 112/96, OSNP 1997/11/191). Pracodawca może odliczyć nienależne wynagrodzenie również w sytuacji, gdy po jego otrzymaniu w pełnej wysokości pracownik zachorował, a za ten okres przysługuje mu 80% wynagrodzenia chorobowego (lub zasiłku).

Pracodawca może odliczyć nadpłacone wynagrodzenie za czas nieobecności w pracy, za który pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie, tylko w najbliższym terminie płatności przypadającym bezpośrednio po bezzasadnej wypłacie (wyrok SN z 4 października 1994 r., I PRN 71/94, OSNP 1995/7/89).

WAŻNE!

Pracodawca może odliczyć nadpłacone wynagrodzenie, bez zgody pracownika, jedynie w najbliższym terminie płatności.

W szkole podstawowej wynagrodzenia nauczycieli są wypłacane z góry za dany miesiąc. Wynagrodzenie za czerwiec zostało wypłacone 1 czerwca. Po odebraniu pełnej kwoty wynagrodzenia nauczyciel brał udział w czerwcu w tygodniowym strajku przeciwko zniesieniu niektórych przywilejów w oświacie. Ponieważ okres niewykonywania pracy w trakcie strajku jest niepłatny, pracodawca może odliczyć nienależną część wynagrodzenia z pensji za lipiec, płatnej 29 czerwca.

Wynagrodzenie za wadliwie wykonaną pracę

Pracodawca powinien tak ustalić wysokość wynagrodzenia za pracę, aby odpowiadało ono w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Natomiast pracownik ma obowiązek wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub z umową o pracę (art. 100 § 1 Kodeksu pracy). Dlatego zatrudniony musi dołożyć wszelkich starań, aby efekt jego pracy przynosił pracodawcy korzyści, a nie narażał go na straty. Tylko wówczas pracownik może domagać się pełnej, umówionej zapłaty. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 Kodeksu pracy).

Jedną z przesłanek pozbawiających pracownika wynagrodzenia jest wadliwe wykonanie z jego winy produktów lub usług. Pracodawca musi jednak udowodnić winę pracownika, zarówno umyślną, jak i nieumyślną, czyli ustalić, że wadliwość produktów lub usług jest konsekwencją złej jakości pracy pracownika, tj. niezachowania należytej staranności przy jej wykonywaniu. W przeciwnym razie pozbawienie pracownika wynagrodzenia jest bezpodstawne i stanowi wykroczenie przeciwko jego prawom.

WAŻNE!

Tylko udowodnienie przez pracodawcę, że wadliwy produkt powstał z winy pracownika, jest podstawą do pozbawienia go prawa do wynagrodzenia.

Gdy obniżenie jakości produktu lub usługi nastąpiło z udowodnionej winy pracownika wskutek wadliwie wykonanej przez niego pracy, pracodawca może zmniejszyć jego wynagrodzenie proporcjonalnie do stopnia obniżenia jakości produktu/usługi. Jeżeli więc wady powodują, że produkt (usługa) jest całkowicie bezwartościowy, wynagrodzenie za jego wykonanie w ogóle nie przysługuje. Natomiast gdy wadami lub usterkami dotknięta jest tylko część pracy – wynagrodzenie nie przysługuje za tę właśnie część (wyrok SN z 20 lutego 1979 r., I P 142/79). Pracodawca dokonuje oceny wyrobów lub usług pod względem wadliwości odnosząc się do wymagań Polskich Norm, norm branżowych lub zakładowych.

Jeżeli pracownik usunął wadliwość produktu lub usługi, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiednie do jakości produktu lub usługi, z tym że za czas pracy przy usuwaniu wady wynagrodzenie nie przysługuje i nie ma znaczenia, czy taka praca miała miejsce w obowiązkowym czasie pracy czy w godzinach nadliczbowych (art. 82 § 2 Kodeksu pracy).

Nie można jednak odebrać pracownikowi wynagrodzenia lub obniżyć go w sytuacji, gdy wadliwość nie powstała z winy pracownika, lecz jest następstwem wpływu innych czynników, za które pracownik nie ponosi odpowiedzialności, np. ukrytych wad materiału, niesprawnych narzędzi, usterek w wykorzystywanej technologii itp.

WAŻNE!

Bezpodstawne obniżenie wynagrodzenia jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika zagrożonym karą grzywny od 1 tys. zł do 30 tys. zł.

W firmie produkującej ozdoby choinkowe jeden z pracowników w maju źle wykonał 48 sztuk bombek. Cena jednostkowa dla odbiorców zewnętrznych wynosi 5 zł. Kontrola jakości wykazała, że bombki mogą być dopuszczone do obrotu, ponieważ spełniają minimalne wymagania, ale ich jakość obniżyła się o 30%. Wynagrodzenie miesięczne przysługujące pracownikowi wynosi 2500 zł.

Sposób obliczenia obniżenia wynagrodzenia:

• ustalenie wartości wyrobów o 100% jakości: 48 szt. x 5 zł = 240 zł,
• ustalenie wartości wyrobów wadliwie wykonanych (5 zł x 70% = 3,50 zł);

48 szt. x 3,50 zł = 168 zł,

• ustalenie różnicy obu wartości wyrobów: 240 zł – 168 zł = 72 zł.

Wynagrodzenie pracownika za maj należy zmniejszyć o 72 zł.

Wypłata zawyżonego wynagrodzenia

Do nadpłaty wynagrodzenia może dojść w sytuacji, gdy wskutek błędnego obliczenia wynagrodzenia należnego za dany miesiąc pracownik otrzyma kwotę wyższą niż powinien. Pracodawca, któremu zależy na odzyskaniu bezzasadnie wypłaconego wynagrodzenia, może potrącić nadpłaconą kwotę wyłącznie na podstawie pisemnej zgody pracownika. Jeśli takiej zgody nie ma, pozostaje mu złożenie pozwu w postępowaniu cywilnym z żądaniem zwrotu nadpłaty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Samowolne obniżenie wynagrodzenia pracownika, nawet wówczas gdy wcześniej zostało zawyżone, daje pracownikowi podstawę do wystąpienia do pracodawcy z roszczeniem o jego wypłatę. Stanowisko to potwierdził Główny Inspektorat Pracy w piśmie z 1 lipca 2009 r. w sprawie zasad dokonywania potrąceń z nadpłaconego wynagrodzenia pracownika (GPP-110–4560–43/09/PE/RP).

Pytania i odpowiedzi

(?) Pracownik 31 maja odchodzi z pracy. W tym dniu wypłacimy mu ekwiwalent za urlop oraz dodatek za godziny nadliczbowe. Pracownik ma jeszcze nieuregulowaną ostatnią ratę pożyczki w wysokości 80 zł. Czy możemy bez jego zgody potrącić tę kwotę w ramach kompensacji należności i zobowiązań?

Nie, bez pisemnej zgody pracownika nie można dokonać tego potrącenia.

Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują możliwość potrącania wzajemnych wierzytelności w sytuacji, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. Wówczas każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. W ten sposób nie mogą być jednak umarzane m.in. te wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne. Takimi przepisami szczególnymi są uregulowania Kodeksu pracy, które wymieniają w sposób wyczerpujący, jakie rodzaje należności mogą być potrącane bez zgody pracownika. Wśród wymienionych należności nie ma udzielonych pracownikowi pożyczek.

II. Potrącenia ustawowe

Rodzaje potrąceń

Potrącenia można podzielić na dwie grupy: ustawowe, czyli takie, które nie wymagają zgody pracownika, i pozostałe – dobrowolne, przy których pisemna zgoda pracownika jest bezwzględnie konieczna.

Bez zgody pracownika potrąceniom z wynagrodzenia netto (po odliczeniu składek ZUS i zaliczki na podatek) podlegają tylko następujące należności (art. 87 § 1 Kodeksu pracy):

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy (za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy).

Potrąceń dokonuje się w wyżej wymienionej kolejności. Świadczy to o pewnej hierarchii, czyli konkretne należności mają pierwszeństwo przed innymi. Jest to ważne szczególnie przy zbiegu kilku różnych potrąceń.

Świadczenia alimentacyjne

Zdecydowanie uprzywilejowanymi należnościami są alimenty i to one są na pierwszym miejscu, jeśli chodzi o kolejność potrąceń. Zatem najpierw muszą się znaleźć środki na pokrycie świadczeń alimentacyjnych. Dopiero po ich ściągnięciu, gdy jeszcze pozostanie odpowiednia ilość środków, można potrącać kolejne wierzytelności.

Uzyskanie sum na zaspokojenie alimentów może nastąpić w trybie postępowania egzekucyjnego, tj. przy udziale komornika, lub bez takiego postępowania.

Postępowanie egzekucyjne

Egzekucja z wynagrodzenia za pracę należy do komornika przy sądzie rejonowym ogólnej właściwości dłużnika. Aby doszło do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, wierzyciel po uzyskaniu orzeczenia zasądzającego alimenty, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, musi wystąpić z pisemnym wnioskiem do komornika. To on odszukuje dłużnika, jego pracodawcę i zawiadamia o zajęciu wynagrodzenia. W związku z prowadzeniem egzekucji przez komornika pracodawca ma następujące obowiązki: nie może wypłacać dłużnikowi, poza częścią wolną od zajęcia, żadnego wynagrodzenia, lecz przekazywać zajęte wynagrodzenie bezpośrednio wierzycielowi (zawiadamiając komornika o pierwszej wypłacie) albo komornikowi w przypadku, gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń wymagalnych. Stosownie do okoliczności komornik może wezwać pracodawcę do przekazywania mu zajętego wynagrodzenia bezpośrednio. Ponadto pracodawca ma obowiązek:

• na wezwanie komornika w ciągu tygodnia od zajęcia wynagrodzenia (art. 882 Kodeksu postępowania cywilnego):
• przedstawić za okres 3 miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienie periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu ze wszystkich innych tytułów,
• podać, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane wierzycielowi,
• w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożyć oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podać, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli,
• niezwłocznie zawiadomić komornika oraz wierzyciela o każdej zmianie okoliczności, które uniemożliwiają dokonywanie potrąceń,
• w razie rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem, przesłać nowemu pracodawcy (jeżeli ten jest znany dotychczasowemu pracodawcy) zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia oraz powiadomić o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne.

Odpowiedzialność pracodawcy

Za niewypełnienie powyższych obowiązków wobec komornika na pracodawcę może być nałożona sankcja w postaci grzywny w wysokości do 2000 zł, która może być powtórzona w przypadku dalszego uchylania się od tych obowiązków (art. 886 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Oprócz tego, na pracodawcy ciąży odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie obowiązków wynikających z zajęcia bądź złożenie oświadczenia o rodzaju przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia niezgodnego z prawdą albo dokonanie wypłaty zajętej części wynagrodzenia dłużnikowi. Uważa się bowiem, że pracodawca, uchybiając swoim obowiązkom związanym z egzekucją, wyrządził szkodę wierzycielowi.

Postępowanie bezegzekucyjne

Potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych pracodawca dokonuje również bez postępowania egzekucyjnego, czyli bez udziału komornika. Wierzyciel, np. rodzic, który reprezentuje dziecko w sprawie o alimenty, może po uzyskaniu tytułu wykonawczego wystąpić z wnioskiem o dokonywanie potrąceń bezpośrednio do zakładu pracy dłużnika. Wówczas potrącanie odbywa się na podstawie wniosku wierzyciela z załączonym tytułem wykonawczym. Złożenie tych dokumentów wywołuje takie same skutki prawne, jak pismo złożone przez komornika o zajęciu określonej części wynagrodzenia pracownika.

Pracodawca nie ma jednak obowiązku dokonywania potrąceń bez postępowania egzekucyjnego. Decydując się na to, przyjmuje na siebie wszystkie obowiązki, które ma komornik. Tym samym musi liczyć się z sankcjami opisanymi wyżej w razie uchybienia obowiązkom, które na nim spoczywają.

Pracodawca nie może dokonywać potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych bez postępowania egzekucyjnego, gdy:

• świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,
• wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej (wykonywanej przez komorników) lub administracyjnej (wykonywanej m.in. przez naczelników urzędów skarbowych lub dyrektorów oddziałów ZUS).

---

Inne należności niż alimentacyjne

Najczęściej występującymi należnościami niealimentacyjnymi są zaciągane przez pracownika kredyty albo pożyczki, których potem nie spłaca, lub nieopłacane daniny państwowe. Pracownik jako podatnik nie wywiązuje się ze swoich obowiązków wobec budżetu państwa czy samorządu nie płacąc podatków, opłat, składek na ZUS. Długi te są egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych w drodze egzekucji sądowej albo administracyjnej. Organem egzekucyjnym w administracji jest np. naczelnik urzędu skarbowego, dyrektor oddziału ZUS czy dyrektor izby celnej. Tryb prowadzenia obu egzekucji przebiega podobnie, według procedur omówionych przy ściąganiu świadczeń alimentacyjnych. Obowiązki pracodawcy w zakresie dokonywania potrąceń na podstawie tytułu wykonawczego są w tym przypadku też takie same.

Zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi

Zdarzają się sytuacje, w których pracownik musi pobrać z firmy pewną kwotę pieniędzy na pokrycie wydatków związanych z wykonywaniem obowiązków służbowych, np. na zakup materiałów, surowców, paliwa, delegacje. Kwoty te podlegają obowiązkowi zwrotu lub wyliczenia się.

Pracodawca ma prawo potrącić zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi, jeżeli ten nie rozliczył się z nich lub nie zwrócił nadwyżki w terminie, w którym miał obowiązek to zrobić. Trzeba przy tym pamiętać o zachowaniu kolejności potrąceń. Zaliczki są bowiem dopiero na trzecim miejscu, po alimentach i innych świadczeniach z tytułem wykonawczym.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, pojęcia zaliczki pieniężnej nie można interpretować rozszerzająco. Zaliczką nie jest zatem część wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi na poczet wynagrodzenia przyszłego przed terminem jego wymagalności, chyba że strony umówiły się inaczej (wyrok SN z 24 lipca 2001 r., I PKN 552/00, OSNP 2003/12/291). Chodzi tu o tzw. wynagrodzenie akonto. Gdy nadchodzi termin wypłaty wynagrodzenia pracownik po prostu otrzymuje pozostałą część pensji.

WAŻNE!

Część wynagrodzenia wypłacana na poczet przyszłego wynagrodzenia nie jest zaliczką, chyba że strony postanowiły inaczej.

Kary porządkowe

Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca może zastosować karę pieniężną. Kara pieniężna zarówno za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika. Łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń na podstawie tytułów wykonawczych i zaliczek (art. 108 § 3 Kodeksu pracy). Kara jest bowiem potrącana jako ostatnia. Środki z tytułu kar porządkowych nie zwiększają aktywów pracodawcy, lecz powinny być przeznaczone na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pytania i odpowiedzi

(?) Czy koszty egzekucji należy potrącać łącznie z należnością główną? Co z opłatami np. za przekaz pocztowy czy przelew bankowy, które pracodawca ponosi przesyłając komornikowi zajęte wynagrodzenie?

Potrącenie pokrywa nie tylko należność główną, ale również koszty egzekucji. Natomiast co do opłat pocztowych czy bankowych, które poniósł pracodawca, należy przyjąć, że ma on prawo odebrać koszty tych opłat i przesłać komornikowi kwotę pomniejszoną o prowizję w banku czy opłatę za przekaz. Dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji (art. 770 Kodeksu postępowania cywilnego). Koszty są ściągane wraz z egzekwowanym roszczeniem. Koszt egzekucji ustala postanowieniem komornik, jeżeli przeprowadzenie egzekucji należy do niego.

III. Granice potrąceń

W ramach ochrony wynagrodzenia za pracę ustawodawca wytyczył granice, do których można zmniejszać wynagrodzenie, biorąc pod uwagę, że pensja pracownicza stanowi źródło utrzymania pracownika i jego rodziny.

Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

• w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia,
• w razie egzekucji innych należności lub potrącenia zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.

Natomiast w sumie potrącenia nie mogą przekraczać:

• 1/2 wynagrodzenia – przy egzekwowaniu należności innych niż świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
• 3/5 wynagrodzenia – przy egzekwowaniu świadczeń alimentacyjnych na mocy tytułów wykonawczych wraz z potrąceniami niealimentacyjnymi na podstawie tytułu wykonawczego i zaliczek pieniężnych.

Niezależnie od tych potrąceń, kary pieniężne podlegają potrąceniom w granicach określonych w art. 108 Kodeksu pracy. Oznacza to, że kary te można potrącić w wysokości jednodniowego wynagrodzenia za jedno przewinienie lub 1/10 części za więcej wykroczeń.

Należy pamiętać, że ograniczenie potrącenia do 3/5 wynagrodzenia nie dotyczy takich świadczeń, jak nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne („trzynastka”) i należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej – pod warunkiem że dokonujemy potrąceń na świadczenia alimentacyjne. Świadczenia te podlegają wówczas egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości (art. 87 § 5 Kodeksu pracy).

W marcu br. pracownikowi przysługiwało dodatkowe wynagrodzenie roczne w wysokości 3000 zł oraz wynagrodzenie za pracę. Ze względu na zajęcie komornicze alimentacyjne w wysokości 8000 zł, cała kwota „trzynastki” zostanie przekazana komornikowi na pokrycie zadłużenia, natomiast z wynagrodzenia za pracę „netto” pracodawca potrąci 3/5.

WAŻNE!

Nagrody z zakładowego funduszu nagród, „trzynastka” i należności z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji w całości na pokrycie należności alimentacyjnych.

IV. Kwoty wolne od potrąceń

Pracodawca, dokonując potrąceń z wynagrodzenia, musi pozostawić pracownikowi pewną kwotę, którą ma obowiązek mu wypłacić. Pracownik zawsze zatem otrzyma przynajmniej kwotę wolną od potrąceń, której nie można naruszyć. Do wyjątków należy sytuacja, gdy są potrącane alimenty. Wówczas nie ma kwoty wolnej od potrąceń, ale działa ograniczenie potrącenia do 3/5 wynagrodzenia.

WAŻNE!

Przy potrącaniu należności alimentacyjnych na podstawie tytułu wykonawczego nie obowiązuje żadna kwota wolna od potrąceń.

Decyduje minimum

Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości określonej w art. 87¹ § 1 Kodeksu pracy, tj.:

• minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• 75% wynagrodzenia określonego wyżej – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
• 90% wynagrodzenia określonego wyżej – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 Kodeksu pracy.

Kwota wolna od potrąceń zmienia się zazwyczaj wraz z początkiem każdego roku kalendarzowego, kiedy podwyżce ulega minimalne wynagrodzenie za pracę. Kwota wolna jest liczona od ustawowego minimum po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy – czyli wynagrodzenia netto. Stąd wpływ na wysokość kwoty wolnej mają również takie elementy, jak zryczałtowane koszty uzyskania przychodów oraz 1/12 kwoty zmniejszającej podatek (tzw. kwota wolna od podatku), które również ulegają zmianie, choć nie zawsze z każdym kolejnym rokiem.

Kwota wolna od potrąceń nie musi być bezwzględnie taka sama dla wszystkich pracowników. Inna obowiązuje tych, którzy złożyli pracodawcy oświadczenie PIT-2, pozwalające na pomniejszanie zaliczki na podatek o kwotę stanowiącą 1/12 kwoty zmniejszającej podatek, określonej w pierwszym przedziale obowiązującej skali podatkowej (w 2012 r. – 46,33 zł), a inna tych, którzy takiego oświadczenia nie złożyli. Inna jest również w przypadku pracowników, którzy podejmują pierwsze zatrudnienie i w pierwszym roku pracy mają prawo do 80% minimalnego wynagrodzenia (w 2012 r. jest to kwota 1200 zł). Dla nich kwota wolna od potrąceń jest więc liczona od niższego wynagrodzenia, co potwierdził Departament Prawny w Głównym Inspektoracie Pracy (stanowisko z 16 października 2007 r., nr GPP-416–4560–465/07/PE).

Jednak takie stanowisko wśród ekspertów prawa pracy budzi wątpliwości. Jego przeciwnicy uważają, że co roku w Monitorze Polskim jest ogłaszana jedna kwota wynagrodzenia minimalnego (w 2012 r. – 1500 zł), a wynagrodzenie dla osób rozpoczynających pracę zawodową to jedynie jego część i nie jest to odrębne wynagrodzenie. Ograniczenie minimalnego wynagrodzenia dla tej grupy pracowników nie oznacza, że kwotę wolną od potrąceń również należy pomniejszać i liczyć od 80%. Jest to dla pracowników niekorzystne, bo zapewnia im mniejszą kwotę na zaspokajanie potrzeb życiowych. Również resort pracy nie zgadza się na stosowanie kwoty wolnej od wysokości 80% minimalnego wynagrodzenia i ten pogląd został wyrażony w piśmie Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej (nr DPR-V-079–591-BW/07).

Kodeks pracy nie wymienia składki zdrowotnej w art. 87 § 1, który nakazuje dokonywać potrąceń z wynagrodzenia za pracę po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek. Jednak pracodawcy wyliczając wynagrodzenie, z którego będą dokonywać potrącenia, powinni odliczać również składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Jest to prawidłowy tok postępowania. Trudno pomijać tę składkę przy ustalaniu kwoty wolnej, skoro zapis w Kodeksie pracy w obu przypadkach (zarówno potrąceń z wynagrodzenia, jak i kwoty wolnej od potrąceń) brzmi tak samo. Odmienne wyliczanie kwoty wolnej i kwoty wynagrodzenia, z którego należności mają być ściągane, byłoby niekonsekwencją.

Wątpliwości mogą również pojawić się w kwestii wysokości kwot wolnych od potrąceń w przypadku wypłat na przełomie roku (w kolejnym roku kalendarzowym). Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Pracy z 26 stycznia 2011 r. w sprawie kwoty wolnej od potrąceń przy wypłatach należności za rok poprzedni w roku następnym (nr GPP-364–4560–3-1/11/PE/RP): „dokonując potrąceń z wynagrodzenia za pracę pracodawca zobowiązany jest stosować kwotę wolną od potrąceń w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dacie dokonywania potrącenia”. Warto jednak zaznaczyć, że Krajowa Rada Komornicza stoi na innym stanowisku uważając, że „wyliczenia dokonuje się za miesiąc, którego to dotyczy, a nie w którym jest wypłacane” (pismo Biura Krajowej Rady Komorniczej z 18 stycznia 2011 r. w sprawie kwoty wolnej od potrąceń przy wypłatach należności za rok poprzedni w roku następnym, nr KRK/IV/117/11).

Jak liczyć kwotę wolną

W 2012 r. wynagrodzenie minimalne wynosi 1500 zł dla osób zatrudnionych na pełny etat. Podstawowe koszty uzyskania przychodów wynoszą 111,25 zł, a kwota wolna od podatku – 46,33 zł. Składka na ubezpieczenie zdrowotne w 2012 r. wynosi 9%, natomiast odliczeniu od zaliczki na podatek podlega część tej składki w wysokości 7,75% podstawy wymiaru. Obciążenie pracownika z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wynosi łącznie 13,71%. Znając te parametry można wyznaczyć kwotę wolną od potrąceń, tj. kwotę netto wynagrodzenia.

W przypadku pracownika zatrudnionego na pełny etat, który ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów (111,25 zł) i do stosowania kwoty zmniejszającej podatek (46,33 zł), kwotę wolną od potrąceń należy obliczyć następująco:

• składka na ubezpieczenie emerytalne: 1500 zł x 9,76% = 146,40 zł,
• składka na ubezpieczenia rentowe: 1500 zł x 1,5% = 22,50 zł,
• składka na ubezpieczenie chorobowe: 1500 zł x 2,45% = 36,75 zł.

Razem składki na ubezpieczenia społeczne (13,71% wynagrodzenia minimalnego): 205,65 zł:

• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 1500 zł – 205,65 zł = 1294,35 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne (należna do ZUS): 1294,35 zł x 9% = 116,49 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne do odliczenia od zaliczki na podatek:

1294,35 zł x 7,75% = 100,31 zł,

• podstawa opodatkowania: 1294,35 zł – 111,25 zł (Kup) = 1183,10 zł; po zaokrągleniu 1183 zł,
• zaliczka na podatek dochodowy: (1183 zł x 18%) – 46,33 zł = 166,61 zł,
• zaliczka po odliczeniu składki zdrowotnej (do przekazania do US):

166,61 zł – 100,31 zł = 66,30 zł; po zaokrągleniu 66 zł.

Kwota netto, tj. kwota wolna od potrąceń: 1500 zł – (205,65 zł + 116,49 zł + 66 zł) = 1111,86 zł.

Kwoty wolne od potrąceń są inne, gdy pracownik ma prawo do zwiększonych kosztów uzyskania przychodów, nie złożył PIT-2 uprawniającego do stosowania ulgi podatkowej albo jest w pierwszym roku pracy (przy czym w tej kwestii stanowiska są rozbieżne).

Kwoty wolne od obowiązkowych potrąceń w 2012 r. dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy

WAŻNE!

Kwoty wolne od potrąceń są proporcjonalnie niższe dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Pracownik jest zatrudniony na 1/2 etatu z wynagrodzeniem 659 zł netto. Ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów i złożył pracodawcy PIT-2. Pracodawca otrzymał tytuł od komornika na zajęcie wynagrodzenia na należności niealimentacyjne. Potrącenie sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne nie może przekraczać połowy wynagrodzenia netto, czyli w przypadku tego pracownika 329,50 zł. Pozostaje ustalenie kwoty wolnej od potrąceń. Kwotę wolną od potrąceń dla niepełnoetatowca ustala się obliczając minimalne wynagrodzenie brutto według części etatu, a następnie odliczając składki na ZUS oraz podatek. Przy połowie etatu kwota wolna netto wynosi 597,02 zł (750 zł brutto, tj. 1500 zł x 1/2). Zatem z wynagrodzenia pracownika można potrącić 61,98 zł (659 zł – 597,02 zł). Potrącenie nie przekracza dopuszczalnego limitu potrącenia w wysokości 1/2 wynagrodzenia (329,50 zł), zostało więc przeprowadzone prawidłowo.

Wynagrodzenie pracownika wynosi 1500 zł brutto. Po odjęciu podstawowych potrąceń na rzecz budżetu państwa, tj. składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i zaliczki na podatek, wynagrodzenie do wypłaty wynosi 1111,86 zł (pracownik złożył oświadczenie PIT-2 i ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów). Pracownik ma zajęcie komornicze z tytułu alimentów w wysokości 600 zł. W tym przypadku nie obowiązuje kwota wolna od potrąceń. Pracodawca może dokonać potrącenia do wysokości 3/5 wynagrodzenia, czyli może zająć maksymalnie 667,12 zł (1111,86 zł x 3/5). Ponieważ zajęcie jest niższe i wynosi 600 zł, taką kwotę pracodawca potrąci z wynagrodzenia pracownika. Pracownik otrzyma wynagrodzenie w kwocie 511,86 zł (1111,86 zł – 600 zł).

Pytania i odpowiedzi

(?) Czy kwota wolna od potrąceń podlega proporcjonalnemu obniżeniu w miesiącu, kiedy pracownik mający zajęcie niealimentacyjne przebywał na urlopie bezpłatnym (od 15 do 31 maja)? Wynagrodzenie wynosi 2150 zł brutto.

Nie, gdyż nie ma podstawy prawnej do takiego obniżenia. Mimo że w takiej sytuacji logiczne wydaje się obniżenie kwoty wolnej proporcjonalnie do przepracowanych godzin, to Kodeks pracy zawiera tylko uregulowanie zezwalające na obniżenie kwoty wolnej w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Tylko im kwotę wolną trzeba dostosować odpowiednio do części etatu. Natomiast do pracowników pracujących na pełny etat należy zawsze stosować całą kwotę wolną od potrąceń.

Takie stanowisko potwierdził Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy w piśmie z 3 lipca 2008 r. (nr GPP-306–4560–457/08/PE), w którym wyjaśnił, że „(...) zgodnie z art. 87¹ § 1 k.p., przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi oraz kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 k.p., pracodawca ma obowiązek pozostawić pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy kwotę wolną od potrąceń, stanowiącą równowartość minimalnego wynagrodzenia (po stosownych odliczeniach) lub odpowiedniego procenta tego wynagrodzenia. Przepis art. 87¹ § 2 k.p. przewiduje mechanizm pomniejszania kwot wolnych od potrąceń proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Z powyższego wynika, że jedyną przesłanką dopuszczającą pomniejszenie kwot wolnych od potrąceń jest wymiar czasu pracy określony w treści umowy o pracę, w którym zatrudniony jest pracownik. Tym samym w ocenie Departamentu brak podstaw do pomniejszenia w sytuacji, gdy pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy otrzymuje wynagrodzenie tylko za część miesiąca (np. z powodu urlopu bezpłatnego, niezdolności do pracy z powodu choroby)”.

Pracodawca dysponuje tytułem wykonawczym dotyczącym należności niealimentacyjnej (pożyczka bankowa) dotyczącym jednego z pracowników. Pracownik, którego wynagrodzenie zostało zajęte, jest zatrudniony na 1/2 etatu z wynagrodzeniem w stałej miesięcznej wysokości 750 zł. Ma on prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów, ale ze względu na pobieranie emerytury nie złożył pracodawcy oświadczenia PIT-2. Wynagrodzenie netto pracownika wynosi więc 542,92 zł:

• składki na ubezpieczenia społeczne: 750 zł x 13,71% = 102,83 zł,
• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 750 zł – 102,83 zł = 647,17 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne do przekazania do ZUS: 647,17 zł x 9% = 58,25 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne do odliczenia od podatku: 647,17 zł x 7,75% = 50,16 zł,
• podstawa opodatkowania: 647,17 zł – 111,25 zł = 535,92 zł; po zaokrągleniu 536 zł,
• zaliczka na podatek: 536 zł x 18% = 96,48 zł,
• zaliczka na podatek do wpłaty do US: 96,48 zł – 50,16 zł = 46,32 zł; po zaokrągleniu 46 zł.

Do wypłaty: 750 zł – 102,83 zł – 58,25 zł – 46 zł = 542,92 zł.

Pracownik od 18 do 29 maja przebywał na urlopie bezpłatnym (8 dni roboczych). Za maj uzyskał wynagrodzenie w wysokości 464,24 zł brutto, co wynika z następujących obliczeń:

750 zł : 84 godz. (wymiar czasu pracy w maju dla połowy etatu) = 8,93 zł,

8,93 zł x 4 godz. = 35,72 zł,

35,72 zł x 8 dni = 285,76 zł,

750 zł – 285,76 zł = 464,24 zł.

Po obowiązkowych odliczeniach składkowo-podatkowych, płaca wyniosła 343,54 zł, co wynika z obliczeń:

• składki na ubezpieczenia społeczne: 464,24 zł x 13,71% = 63,65 zł,
• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 464,24 zł – 63,65 zł = 400,59 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne należna do ZUS: 400,59 zł x 9% = 36,05 zł,
• składka zdrowotna do odliczenia od podatku: 400,59 zł x 7,75% = 31,05 zł,
• podstawa opodatkowania: 400,59 zł – 111,25 zł = 289,34 zł; po zaokrągleniu 289 zł,
• zaliczka na podatek: 289 zł x 18% = 52,02 zł,
• zaliczka na podatek do wpłaty do US: 52,02 zł – 31,05 zł = 20,97 zł; po zaokrągleniu 21 zł.

Do wypłaty: 464,24 zł – 63,65 zł – 36,05 zł – 21 zł = 343,54 zł.

Na podstawie tytułu wykonawczego dotyczącego egzekucji należności niealimentacyjnych potrąceniu podlega maksymalnie 1/2 wynagrodzenia netto, czyli w tym przypadku byłaby to kwota 171,77 zł (1/2 x 343,54 zł). Jednak z wynagrodzenia za maj nie można dokonać żadnego potrącenia, ponieważ wynagrodzenie do wypłaty jest niższe niż kwota wolna od potrąceń, wynosząca 542,92 zł (netto od kwoty 750 zł).

V. Potrącenia dobrowolne

W praktyce pracownik może mieć nie tylko zadłużenia, które Kodeks pracy wymienia i dopuszcza ich potrącanie bez zgody zatrudnionego, ale także inne obciążenia, np. raty pożyczki z kasy zapomogowo-pożyczkowej, składki na związki zawodowe, składki na ubezpieczenie na życie. Te właśnie należności innego rodzaju, niż wymienione w Kodeksie pracy, mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika, ale tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Wszelka inna forma – ustna, dorozumiana jest nieważna. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 1 października 1998 r. (I PKN 366/98, OSNP 1999/21/684).

Zgoda pracownika

Potrącenia dobrowolne, bez uzyskania pisemnej zgody pracownika, stają się bezprawne w dniu wypłaty pracownikowi zaniżonej pensji. Wykroczeniem pracodawcy przeciwko prawom pracownika jest również dokonanie potrącenia po cofnięciu przez pracownika zgody na potrącenia. Pracownik może bowiem cofnąć na piśmie zgodę w każdej chwili (do momentu dokonania potrącenia), bez podania uzasadnienia swojej decyzji.

Pracownik powinien wyrazić pisemną zgodę na potrącenie konkretnego rodzaju należności. Kwota i tytuł potrącenia muszą być mu znane. Podpisywanie zgody na potrącenie w przyszłości bliżej nieokreślonych kwot należności, np. z tytułu ewentualnych niedoborów, jest nieważne. Mocy prawnej nie ma również zgoda na potrącenie z wynagrodzenia świadczeń, których ponoszenie należy do obowiązków pracodawcy. Przykładami mogą tu być koszty wstępnych lub okresowych badań lekarskich, posiłków profilaktycznych czy odzieży roboczej.

Wzór pisemnej zgody na potrącenie z wynagrodzenia

Kwoty wolne od potrąceń

Również w przypadku potrąceń dobrowolnych pracodawcę ograniczają kwoty wolne, których wysokość zależy od tego, na czyją rzecz są dokonywane te potrącenia.

Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości określonej w art. 91 § 2 Kodeksu pracy, tj.:

• minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy,
• 80% kwoty określonej wyżej – przy potrącaniu należności na rzecz innych podmiotów.

Kwoty wolne od potrąceń dobrowolnych w 2012 r. dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy

W razie zbiegu potrąceń przymusowych i dobrowolnych, najpierw należy dokonać obciążeń przymusowych. Dopiero gdy pozostanie wystarczający poziom środków i zachowane będą kwoty wolne, można je dalej rozdzielać między kolejnych wierzycieli.

Pracownik zatrudniony na pełny etat otrzymuje wynagrodzenie netto 2578,67 zł (Kup – 111,25 zł, 1/12 kwoty zmniejszającej podatek – 46,33 zł). Jest członkiem związków zawodowych i z tego tytułu jest zobowiązany do płacenia składki członkowskiej w wysokości 32 zł miesięcznie. Ponadto płaci składkę na dodatkowe ubezpieczenie wynoszącą 50 zł miesięcznie. Ostatnio pracownik przystąpił do kasy zapomogowo-pożyczkowej i z tego tytułu płaci składki w wysokości 30 zł miesięcznie. Na wszystkie powyższe potrącenia pracownik wyraził pisemną zgodę. Pracownik ma ponadto zajęcie komornicze niealimentacyjne w wysokości 950 zł miesięcznie, 400 zł alimentów oraz 170 zł kary porządkowej i 120 zł zaliczki.

Krok 1. W pierwszej kolejności alimenty

W pierwszej kolejności pracodawca musi potrącić alimenty, pamiętając, że nie ma kwoty wolnej od potrąceń, ale maksymalnie można potrącić z tego tytułu 3/5 wynagrodzenia:

2578,67 zł x 3/5 = 1547,20 zł.

Kwota alimentów (400 zł) jest niższa niż kwota, jaką można z tego tytułu potrącić.

Po odjęciu pełnej kwoty alimentów pozostaje 2178,67 zł (2578,67 zł – 400 zł).

Krok 2. Po alimentach potrącenia na inne tytuły wykonawcze

W następnej kolejności potrącamy zajęcie komornicze niealimentacyjne. Kwota wolna wynosi 1111,86 zł. Potrącenie z tego tytułu nie może przekroczyć 1/2 wynagrodzenia, a łącznie z alimentami – 3/5 pensji.

Granice te zostają zachowane, ponieważ:

• po odliczeniu długu pracownikowi pozostaje 1228,67 zł (2178,67 zł – 950 zł), czyli więcej niż wynosi kwota wolna od potrąceń (1111,86 zł),
• potrącenie niealimentacyjne jest niższe niż 1/2 wynagrodzenia (950 zł < 1228,67 zł), a łącznie z alimentami nie przekracza 3/5 wynagrodzenia (950 zł + 400 zł = 1350 zł; 1350 zł < 1547,20 zł).

Krok 3. Następnie zaliczka pieniężna

Kolejnym potrąceniem jest zaliczka pieniężna. Kwota wolna to 833,90 zł, czyli 75% minimalnego wynagrodzenia netto. Zaliczki łącznie z należnościami niealimentacyjnymi i alimentacyjnymi nie mogą przekroczyć 3/5 wynagrodzenia. Zaliczka wynosi 120 zł i można ją potrącić nie naruszając granicy 3/5 wynagrodzenia: 950 zł + 400 zł + 120 zł = 1470 zł; jest to mniej niż 3/5 wynagrodzenia, tj. 1470 zł < 1547,20 zł.

Po tym potrąceniu pracownikowi zostaje do wypłaty 1108,67 zł (1228,67 zł – 120 zł), czyli więcej niż kwota wolna od potrąceń wynosząca 833,90 zł.

Krok 4. Kara pieniężna – ostatnie potrącenie ustawowe

Ostatnim z ustawowych potrąceń jest kara porządkowa. Kwotą wolną od potrąceń jest 1000,67 zł, tj. 90% wynagrodzenia minimalnego netto. Gdyby odjąć całą karę – 170 zł, pracownikowi pozostałoby 938,67 zł (1108,67 zł – 170 zł), czyli mniej niż kwota wolna od potrąceń (938,67 zł < 1000,67 zł). Oznacza to, że aby nie naruszyć kwoty wolnej, pracownikowi można odliczyć jedynie 108 zł (1108,67 zł – 108 zł = 1000,67 zł).

Krok 5. Na końcu potrącenia dobrowolne

Następnie dokonujemy pozostałych potrąceń dobrowolnych, na które pracownik wyraził pisemną zgodę. Wszystkie dotyczą podmiotów trzecich, tj. kasy zapomogowo-pożyczkowej, ubezpieczyciela i związków zawodowych. Kwotą wolną jest więc 889,49 zł (80% minimalnego wynagrodzenia). Wynika z tego, że pracownikowi można jeszcze potrącić 111,18 zł (1000,67 zł – 889,49 zł).

Z tego, w pierwszej kolejności powinna zostać pokryta składka związkowa w wysokości 32 zł. Pracodawca ma bowiem obowiązek pobrania składki członkowskiej na wniosek organizacji związkowej i w sytuacji, gdy pracownik zgodził się na piśmie na jej potrącenie z wynagrodzenia. Tak wynika z ustawy o związkach zawodowych. Niepobranie składki mogłoby narazić pracodawcę na zarzut utrudniania działalności związkowej. Pozostała kwota, tj. 79,18 zł (111,18 zł – 32 zł = 79,18 zł) nie wystarcza na potrącenie składki dla ubezpieczyciela i na kasę zapomogowo-pożyczkową, które łącznie wynoszą 80 zł. W tej sytuacji resztę jednej z tych składek pracownik może wpłacić samodzielnie do kasy pracodawcy. Ostatecznie pracownikowi pozostanie do wypłaty 889,49 zł.

Podsumowanie:

• wynagrodzenie netto – 2578,67 zł,
• potrącenia ustawowe:

– alimenty: 400 zł (w całości),

– należności niealimentacyjne: 950 zł,

• do wypłaty: 1228,67 zł,

– zaliczka pieniężna: 120 zł,

• do wypłaty: 1108,67 zł,

– kara porządkowa: 108 zł (część z pełnej kwoty 170 zł),

• do wypłaty: 1000,67 zł,

– potrącenia dobrowolne:

składka związkowa: 32 zł + składka dla ubezpieczyciela: 50 zł + składka do KZP: 29,18 zł (część z pełnej kwoty 30 zł) (0,82 zł pracownik sam wpłaci do kasy),

• do wypłaty: 889,49 zł.

Pytania i odpowiedzi

(?) W firmie obowiązuje zakaz używania samochodów służbowych do celów prywatnych. Jednak w indywidualnych przypadkach, za zgodą pracodawcy, pracownik może korzystać z auta. Wówczas dokonuje rozliczenia przejechanych kilometrów, a następnie ustaloną kwotę potrącamy z jego wynagrodzenia za pracę. Czy postępowanie pracodawcy jest dopuszczalne?

Można potrącać z wynagrodzenia pracownika kwoty stanowiące zwrot kosztów używania samochodu służbowego do celów prywatnych, jeżeli pracodawca dysponuje pisemną zgodą pracownika. Trzeba również pamiętać o zachowaniu kwoty wolnej od potrąceń w wysokości obowiązującej przy potrąceniach dobrowolnych na rzecz pracodawcy (tj. 100% minimalnego wynagrodzenia).

(?) Czy po podwyższeniu składki na związki zawodowe możemy automatycznie potrącić pracownikom, którzy są członkami organizacji, wyższą kwotę czy konieczna jest nowa zgoda na piśmie?

Konieczna jest nowa zgoda na potrącenie wyższej składki związkowej. Decyzja związków zawodowych o podniesieniu składki nie jest dla pracodawcy wiążąca. Jedynie pracownik może wydać pracodawcy dyspozycję przez złożenie nowego pisma w sprawie potrącenia. Pracodawca może bowiem potrącić tylko taką kwotę, jaka wynika z pisemnej zgody pracownika. Związkowcom, którzy nie złożą nowej zgody do czasu sporządzenia listy płac, pracodawca będzie musiał potrącić składkę w dotychczas obowiązującej wysokości.

VI. Wynagrodzenie podlegające potrąceniom

Kodeksowej ochronie przed potrąceniami podlega nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale także dodatkowe składniki wynagrodzenia – zarówno o charakterze obowiązkowym, jak i dobrowolnym, m.in. premie, dodatki, nagrody. Ochronie tej podlegają również inne świadczenia o charakterze finansowym, niebędące wynagrodzeniem za pracę w ścisłym znaczeniu, jednak pozostające w związku ze stosunkiem pracy, m.in.: ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, nagroda jubileuszowa, odprawa emerytalna, odprawa rentowa, odprawa pieniężna w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy, odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę z naruszeniem prawa (wyrok SN z 12 maja 2005 r., I PK 248/04, OSNP 2006/1–2/12), wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, wynagrodzenie urlopowe.

Jeżeli w danym miesiącu, oprócz periodycznego wynagrodzenia, dochodzi do wypłaty składników za okresy dłuższe niż jeden miesiąc (np. premia kwartalna, nagroda roczna), wówczas potrąceń należy dokonywać od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki.

Potrącenia ze świadczeń finansowanych z zfśs

Świadczenia pieniężne z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie są składnikami wynagrodzenia za pracę, ale są to niewątpliwie świadczenia związane ze stosunkiem pracy. Nie mieszczą się jednak w pojęciu pracowniczych należności, a to oznacza, że nie mogą być potrącane na podstawie zajęcia wynagrodzenia za pracę.

Ochrona przed potrąceniami, wynikająca z Kodeksu pracy w zasadzie dotyczy tylko wynagrodzenia w rozumieniu przepisów prawa pracy. Mimo że przewidziane w Kodeksie postępowania cywilnego potrącenia z wynagrodzenia dotyczą wynagrodzenia w szerszym tego słowa znaczeniu, według MPiPS świadczenia z zfśs nie mają charakteru wynagrodzenia, nie stanowią ekwiwalentu za wykonaną pracę, nie zależą od wyników pracy. Świadczenie z zfśs nie jest wynagrodzeniem za pracę w rozumieniu Kodeksu pracy i nie podlega zajęciu w myśl przepisów art. 881 Kodeksu postępowania cywilnego (stanowisko z 21 czerwca 2011 r.).

WAŻNE!

Według Ministerstwa Pracy świadczenia z zfśs nie podlegają zajęciu.

Zaleca się zatem, aby pracodawca nie dokonywał potrąceń ze świadczeń pochodzących z funduszu socjalnego.

Pracodawcy, w ramach prowadzenia działalności socjalnej, przyznają pracownikom różnego rodzaju świadczenia także ze środków własnych, np. dofinansowanie do wypoczynku (m.in. świadczenia urlopowe). Świadczenia te podlegają zajęciu w całości.

Firma farmaceutyczna „Pollek” wypłaca świadczenia urlopowe w wysokości 1000 zł każdemu pracownikowi udającemu się na 14-dniowy wypoczynek. Świadczenie jest wypłacane w dniu poprzedzającym urlop. Jeden z pracowników miał otrzymać świadczenie 25 maja br. Pracodawca dysponuje jednak tytułem wykonawczym, na podstawie którego z wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy tego pracownika dokonuje potrąceń z tytułu alimentów w wysokości 800 zł miesięcznie. Ponieważ świadczenie urlopowe nie podlega ochronie przed potrąceniami, pracodawca przekaże na konto komornika 800 zł, a różnicę, tj. 20 zł otrzyma pracownik [1000 zł – (1000 zł x 18%) – 800 zł].

Wyłączenia z egzekucji

Pracownikowi-dłużnikowi nie wolno odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących mu za okres jego zatrudnienia, jak również związanego ze stosunkiem pracy prawa do zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach pozostających w związku ze stosunkiem pracy (art. 881 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego). Zatem egzekucją można objąć nie tylko wynagrodzenie za wykonaną pracę, ale również wszelkie inne składniki dodatkowe, jakie otrzymuje pracownik. Należy jedynie rozstrzygnąć, które z nich podlegają ochronie (na zasadach omówionych wyżej), a które są z niej wyłączone.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje pewne ograniczenia w dokonywaniu egzekucji, wskazując na konkretne przedmioty, prawa i świadczenia, z których nie wolno potrącać żadnych wierzytelności. Egzekucji nie podlegają sumy i świadczenia w naturze przyznane z przeznaczeniem na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych (art. 831 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Oznacza to, że nie można dokonać potrąceń z należności i diet wypłaconych pracownikowi odbywającemu podróż służbową na polecenie przełożonego. Diety są przeznaczone na pokrycie zwiększonych kosztów żywieniowych, a w czasie zagranicznego wyjazdu w sprawach firmowych – również innych wydatków. Nie stanowią one dodatkowej korzyści czy elementu pensji, zatem nie podlegają egzekucji.

WAŻNE!

Nie wolno dokonywać potrąceń z należności z tytułu podróży służbowych.

Zajęciu nie podlegają również inne świadczenia, których celem jest zrekompensowanie pracownikowi poniesionych przez niego wcześniej wydatków, np. ekwiwalenty za pranie i konserwację obuwia i odzieży roboczej, za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego, ekwiwalenty za używanie przez pracownika własnych narzędzi, materiałów lub sprzętu na potrzeby pracodawcy, ryczałty za używanie przez pracownika samochodu prywatnego do celów służbowych.

Pracownik otrzymuje wynagrodzenie za pracę w kwocie 1500 zł i ekwiwalent pieniężny za pranie i naprawę odzieży roboczej w wysokości 60 zł miesięcznie. Komornik dokonał zajęcia wynagrodzenia tego pracownika na poczet świadczenia alimentacyjnego (zaległość ok. 7000 zł). Pracownik korzysta z podwyższonych Kup i ulgi podatkowej.

W takim przypadku pracodawca nie może włączyć ekwiwalentu do kwoty, od której dokona potrąceń, ponieważ ekwiwalent za pranie i naprawę odzieży roboczej nie podlega egzekucji (nie jest dla pracownika przysporzeniem majątkowym).

Skoro kwota wynagrodzenia brutto wynosi 1500 zł, pracownik powinien otrzymać do wypłaty kwotę 1116,86 zł. Maksymalnie pracodawca może zająć kwotę 670,12 zł (3/5 x 1116,86 zł). W przypadku potrącania świadczeń alimentacyjnych nie obowiązuje kwota wolna od potrąceń. Stąd po potrąceniu pracownik otrzyma tylko 446,74 zł (1116,86 zł – 670,12 zł).

Wypłaty w różnych terminach płatności

Zdarza się, że w ciągu miesiąca pracodawcy dokonują w różnych terminach kilku wypłat różnych składników wynagrodzenia, np. wynagrodzenia zasadniczego, premii, prowizji, dodatków, nagród itp. Aby prawidłowo ustalić granice potrąceń i kwoty wolne, należy zsumować wszystkie składniki wynagrodzenia wypłacone w danym miesiącu.

Wynagrodzenia za pracę pracodawca wypłaca 25. dnia miesiąca za dany miesiąc. Komornik zajął wynagrodzenie jednego z pracowników na kwotę 8000 zł (zajęcie niealimentacyjne). Pracownik jest wynagradzany miesięczną stawką 3000 zł. Dodatkowo otrzymuje prowizje od sprzedaży, które pracodawca wypłaca 10. dnia kolejnego miesiąca za poprzedni miesiąc. Prowizję za maj pracownik otrzyma 8 czerwca, a 25 czerwca otrzyma wynagrodzenie za czerwiec. Ustalono, że prowizja wyniesie 550 zł brutto.

Ponieważ kwota prowizji do wypłaty będzie niższa niż kwota wolna od potrąceń (prowizja wyniesie 431,88 zł, tj. 550 zł pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne), pracodawca powinien wypłacić ją pracownikowi w całości w terminie jej wypłaty, czyli 8 czerwca, a potrącenia dokonać dopiero przy wypłacie wynagrodzenia za pracę. Obliczając kwotę netto wynagrodzenia za pracę pracodawca uwzględnia koszty uzyskania przychodów (111,25 zł) i kwotę wolną od podatku (46,33 zł). Ponadto podstawę opodatkowania należy zwiększyć o wypłaconą prowizję. Wynagrodzenie za pracę do wypłaty wyniesie zatem 2107,72 zł. Aby prawidłowo ustalić kwotę do potrącenia w czerwcu, należy zsumować wysokość netto wynagrodzenia za pracę i prowizji, która łącznie wyniesie 2539,60 zł.

Pracodawca może zająć połowę zsumowanego wynagrodzenia i prowizji, tj. 2539,60 zł x x 1/2 = 1269,80 zł. Jest to kwota wyższa niż minimalne wynagrodzenie objęte ochroną przed potrąceniami (1269,80 zł > 1111,86 zł). Drugą połowę wynagrodzenia pracodawca przekazuje pracownikowi, przy czym kwotę 431,88 zł prowizji pracownik otrzymał 8 czerwca, zatem do wypłaty pozostaje różnica, tj. 837,92 zł (1269,80 zł – 431,88 zł).

Wypłata wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy

Pracownik może otrzymywać poza wynagrodzeniem za pracę również inne świadczenia ze stosunku pracy, np. odprawę emerytalno-rentową, z tytułu zwolnień grupowych czy nagrodę jubileuszową. Powstają wówczas wątpliwości, czy w celu ustalenia granicy potrącenia i kwoty wolnej od potrąceń sumować te świadczenia czy dla każdego z nich ustalać odrębne limity. Przepisy nie regulują jednak wprost tej kwestii. Stanowiska w tej sprawie są również rozbieżne.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej twierdzi np., że potrąceń należy dokonywać odrębnie od każdego świadczenia, czyli zachować oddzielne kwoty wolne, gdyż np. odprawa emerytalna przysługuje z innego tytułu prawnego niż wynagrodzenie. Powyższe stanowisko Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej w sprawie potrąceń zostało wyrażone w piśmie z 14 grudnia 2007 r.: „(...) Orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje szerokie rozumienie pojęcia wynagrodzenie za pracę dla celów ochrony przed potrąceniami ze strony pracodawcy. Obejmuje ono także odprawy emerytalne. W wyroku z 17 lutego 2004 r. (I PK 217/03, OSNP z 2004 r., nr 24, poz. 419) Sąd Najwyższy stwierdził, że odprawa emerytalna (art. 92¹ k.p.) oraz nagroda jubileuszowa (art. 77³ § 3 pkt 3 k.p.) podlegają ochronie przed potrąceniami (art. 87 k.p.) jak wynagrodzenie za pracę. Wynagrodzenie za pracę oraz odprawa emerytalna stanowią jednak dwa odrębne świadczenia ze stosunku pracy przysługujące z dwóch różnych tytułów prawnych (wynagrodzenie – art. 80 k.p., odprawa emerytalna – art. 92¹ k.p.). Zatem, zdaniem departamentu, przewidziane w art. 87 i 87¹ k.p. zasady i warunki dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę mają zastosowanie do każdego z tych świadczeń odrębnie”.

Przeciwnego zdania jest Państwowa Inspekcja Pracy, która uważa, że wszystkie świadczenia należy skumulować i dopiero wtedy potrącić dług z uwzględnieniem jednej kwoty wolnej. Choć podejście ministerstwa jest korzystniejsze dla pracowników, to jednak większość ekspertów opowiada się za interpretacją PIP.

Pracownik otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 1800 zł oraz dodatek za pracę przy komputerze w wysokości 200 zł. Wynagrodzenie i dodatek pracodawca wypłaca ostatniego dnia miesiąca. Pracownik ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów (111,25 zł) oraz do stosowania 1/12 kwoty zmniejszającej podatek (46,33 zł). W maju pracownik nabył prawo do nagrody jubileuszowej w wysokości 3000 zł, której wypłata nastąpiła na koniec maja razem z pozostałym wynagrodzeniem. Nagroda jubileuszowa spełnia warunki zwolnienia ze składek ZUS (§ 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia składkowego) Pensja pracownika jest zajęta przez komornika (niespłacony kredyt).

Zgodnie ze stanowiskiem PIP, stosuje się jedną kwotę wolną od potrąceń i określa granicę potrącenia od łącznej sumy wypłat.

Krok 1. Obliczamy kwotę netto całego dochodu pracownika:

• podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i wysokość tych składek (bez nagrody, która jest wyłączona z podstawy wymiaru składek ZUS):

(1800 zł + 200 zł) x 13,71% = 274,20 zł,

• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne i wysokość tej składki:

2000 zł – 274,20 zł = 1725,80 zł,

1725,80 zł x 9% = 155,32 zł,

1725,80 zł x 7,75% = 133,75 zł (część składki do odliczenia od podatku),

• podstawa opodatkowania:

1725,80 zł + 3000 zł = 4725,80 zł,

4725,80 zł – 111,25 zł = 4614,55 zł; po zaokrągleniu 4615 zł,

• zaliczka na podatek:

(4615 zł x 18%) – 46,33 zł = 784,37 zł,

• zaliczka na podatek do przekazania do US:

784,37 zł – 133,75 zł = 650,62 zł; po zaokrągleniu 651 zł,

• do wypłaty:

(2000 zł + 3000 zł) – 274,20 zł – 155,32 zł – 651 zł = 3919,48 zł.

Krok 3. Ustalamy kwotę potrącenia z uwzględnieniem kwoty wolnej od potrąceń:

granica potrąceń: 3919,48 zł x 1/2 = 1959,74 zł.

Kwota, jaka zostanie po potrąceniu 1/2 wynagrodzenia, jest wyższa od kwoty wolnej od potrąceń (1959,74 zł > 1111,86 zł), zatem wysokość potrącenia należy ograniczyć do połowy pensji, a pracownik otrzyma 1959,74 zł.

Pracownik otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę i należy mu się 1-miesięczna odprawa pieniężna w wysokości 1230 zł netto na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Odprawa zostanie wypłacona razem z wynagrodzeniem za pracę, które wynosi 1200 zł brutto oraz stałą premią regulaminową w wysokości 300 zł. Pracownik posiada zajęcie alimentacyjne 700 zł.

Odprawa pieniężna jest świadczeniem płacowym związanym ze stosunkiem pracy, dlatego podlega takiej samej ochronie przed potrąceniami jak wynagrodzenie za pracę. Odprawa jest zwolniona ze składek na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne, ale podlega opodatkowaniu na ogólnych zasadach.

Wynagrodzenie netto (pensja plus premia) pracownika wynosi 1111,86 zł, a odprawa netto wynosi 1230 zł. Razem należności wynoszą 2341,86 zł.

W razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych limit potrącenia wynosi 3/5 wynagrodzenia. Przy potrącaniu świadczeń alimentacyjnych nie ma żadnej kwoty wolnej od potrąceń. Zatem pracownik otrzyma:

2341,86 zł – 700 zł = 1641,86 zł; przy czym granica potrącenia nie została przekroczona (2341,86 zł x 3/5 = 1405,12 zł).

VII. Potrącenia z umów cywilnoprawnych

Wcześniej opisanych zasad dokonywania potrąceń nie należy stosować w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia, umowy agencyjnej czy umowy o dzieło. Do tych osób nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy, lecz Kodeksu cywilnego. W związku z tym dokonywanie potrąceń jest znacznie prostsze.

Z zasady wynagrodzenie z umowy cywilnej nie podlega żadnej ochronie, ponieważ nie ma kwot wolnych od zajęcia ani granic potrąceń. Jednak nie zawsze oznacza to, że komornik może zająć 100% takiego wynagrodzenia.

Gdy przychód z umowy cywilnej jest jedynym źródłem utrzymania

Jeśli umowa cywilnoprawna jest jedynym lub głównym źródłem utrzymania danej osoby, wykonawcy tej umowy nie można pozbawić całości wynagrodzenia. Ograniczenie dokonania potrąceń wynika w tym przypadku z art. 833 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, który wskazuje, że egzekucji w zakresie określonym w przepisach Kodeksu pracy podlegają należności takie, jak:

• uposażenia posłów i senatorów,
• należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni,
• wynagrodzenia członków spółdzielni pracy oraz
• wszystkie świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie utrzymania.

Aby można było stosować ograniczenia w egzekucji odnoszące się do pracowników z przychodów, np. z umowy zlecenia, muszą zostać spełnione łącznie warunki dotyczące wypłat otrzymywanych z umowy zlecenia:

• powinny to być świadczenia powtarzające się, tzn. pobierane okresowo w regularnych odstępach czasu, jednak bez względu na częstotliwość wypłat – co miesiąc, kwartał czy raz w roku,
• umowa musi mieć charakter ciągły i być odnawiana przez strony – czyli chodzi np. o zleceniobiorców stale współpracujących,
• świadczenia z umowy zlecenia powinny zapewniać utrzymanie, czyli przynosić korzyść majątkową pozwalającą na nabywanie dóbr i usług.

W przypadku wykonawców umów cywilnoprawnych nie można stosować kwot wolnych od potrąceń. Obowiązują tu tylko określone w Kodeksie pracy granice potrąceń ustalone w stosunku procentowym.

Zleceniodawca otrzymał od komornika pismo zobowiązujące go do potrącania długu niealimentacyjnego w wysokości 1420 zł z wynagrodzenia zleceniobiorcy, które wynosi 1200 zł miesięcznie brutto. Umowa zlecenia jest umową stałą i stanowi jedyne źródło dochodu tej osoby. Wynagrodzenie to podlega zatem ochronie na tych samych zasadach, jak wynagrodzenie z umowy o pracę.

Zleceniodawca musi zatem ustalić kwotę netto wynagrodzenia zleceniobiorcy, uwzględniając obciążenia publicznoprawne potrącane z wynagrodzenia zleceniobiorcy, tj.: obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, składkę na ubezpieczenie zdrowotne oraz składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, do którego przystąpił zleceniobiorca (gdyby nie przystąpił do tego ubezpieczenia, należałoby odjąć tylko składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe), a także uwzględniając koszty uzyskania przychodów w wysokości 20%:

• składki na ubezpieczenia społeczne łącznie: 1200 zł x 13,71% = 164,52 zł,
• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 1200 zł – 164,52 zł = 1035,48 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca wpłacie do ZUS:

1035,48 zł x 9% = 93,19 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca odliczeniu od zaliczki na podatek: 1035,48 zł x 7,75% = 80,25 zł,
• koszty uzyskania przychodów: (1200 zł – 164,52 zł) x 20% = 207,10 zł,
• podstawa opodatkowania: 1200 zł – 164,52 zł – 207,10 zł = 828,38 zł; po zaokrągleniu 828 zł,
• zaliczka na podatek dochodowy: 828 zł x 18% = 149,04 zł,
• zaliczka po odliczeniu składki zdrowotnej: 149,04 zł – 80,25 zł = 68,79 zł; po zaokrągleniu 69 zł.

Wynagrodzenie netto: 1200 zł – 164,52 zł – 93,19 zł – 69 zł = 873,29 zł.

Przy egzekwowaniu należności niealimentacyjnych potrącenie nie może przekroczyć połowy wynagrodzenia netto (art. 87 § 3 Kodeksu pracy). W tym przypadku zleceniodawca może potrącić z wynagrodzenia zleceniobiorcy 436,65 zł (1/2 x 873,29 zł).

Komornicy często ignorują ograniczenia wysokości potrąceń z dochodów osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych i zajmują ich wynagrodzenia w całości, bez analizy przebiegu i charakteru tej formy zatrudnienia. W takiej sytuacji nie należy dokonywać potrącenia. Przysługuje wówczas prawo do złożenia skargi na czynności komornika do sądu rejonowego. Skargę może złożyć strona lub inna osoba, której prawa zostały naruszone bądź zagrożone przez czynności lub zaniechanie komornika.

Dochody z pracy i zlecenia

Często pracodawcy, obok umowy o pracę, zawierają z pracownikami płatne, dodatkowe umowy cywilnoprawne na wykonywanie innych prac niż w ramach stosunku pracy. Gdy do firmy przychodzi komorniczy tytuł egzekucyjny w celu zajęcia wynagrodzenia pracownika, pracodawca nie wie, czy również wynagrodzenie z umowy zlecenia podlega egzekucji. W tej sytuacji należy przeanalizować treść pisma komornika. Jeżeli komornik wzywa do potrącania z wypłat ze stosunku pracy, wówczas zarobek z umów cywilnoprawnych jest wolny od zajęcia. Egzekucja z wynagrodzenia niepracowniczego powinna przebiegać na podstawie odrębnego tytułu.

Najczęściej jednak, dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, komornik żąda od pracodawcy przedstawienia zestawienia periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu ze wszystkich innych tytułów. Celem takiego żądania komornika jest zorientowanie się, jaka jest łączna suma dochodów pracownika. Wówczas może również objąć egzekucją dochód z umowy zlecenia. Wtedy dochód ten nie podlega żadnej ochronie i może być potrącony w pełnej wysokości.

WAŻNE!

Jeśli pracownik wykonuje dodatkowo prace zlecone, wynagrodzenie za te zlecenia może zostać potrącone w pełnej wysokości, bez ograniczeń.

Pracodawca, który jednocześnie dokonuje potrącenia z wynagrodzenia ze stosunku pracy i z przychodów za prace zlecone, powinien odrębnie ustalać kwoty podlegające potrąceniom od przychodów z tych tytułów.

Jeżeli mamy do czynienia z innymi należnościami do potrącenia niż komornicze, np. na rzecz zleceniodawcy, należy przyjąć, że zleceniodawca może dokonać potrącenia za zgodą zleceniobiorcy.

VIII. Obowiązki pracodawcy po rozwiązaniu stosunku pracy z dłużnikiem

Jeżeli pracodawca rozwiązał umowę o pracę z pracownikiem, którego wynagrodzenie zostało zajęte przez komornika, musi powiadomić o tym komornika i zawrzeć właściwe informacje w świadectwie pracy. Nie ma takiej potrzeby jedynie wówczas, gdy z tym samym pracownikiem został nawiązany nowy stosunek pracy lub zlecenia albo gdy zakład pracy przeszedł na inną osobę, jeżeli osoba ta wiedziała o zajęciu. Wówczas nadal obowiązuje zajęcie, na podstawie którego dotychczas były dokonywane potrącenia.

Pracodawca, który nie będzie zatrudniał zwalnianego pracownika, którego dotyczyło zajęcie, musi umieścić w świadectwie pracy wzmiankę o zajęciu wynagrodzenia. Wzmianka ta powinna zawierać:

• oznaczenie komornika, który zajął należność,
• numer sprawy egzekucyjnej,
• wysokość potrąconych kwot.

Nowy pracodawca, któremu pracownik przedstawi świadectwo pracy ze wzmianką o zajęciu wynagrodzenia, zawiadamia o zatrudnieniu pracownika pracodawcę, który wydał świadectwo, oraz komornika wskazanego w świadectwie pracy.

Jeżeli pracownik nie przedłoży świadectwa pracy, a pracodawca dowie się, gdzie był on wcześniej zatrudniony, ma obowiązek zawiadomić poprzedniego pracodawcę o zatrudnieniu tej osoby. Obowiązku takiego nie ma wtedy, gdy pracownik przedstawi zaświadczenie poprzedniego zakładu stwierdzające, że jego należności nie były zajęte (art. 884 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego).

W sytuacji gdy były pracodawca pracownika, którego wynagrodzenie było zajęte, posiada informacje o nowym pracodawcy tej osoby, ma obowiązek przesłać nowemu pracodawcy zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia oraz powiadomić o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne. Nowy pracodawca ma obowiązek dokonywać potrąceń na podstawie otrzymanego zawiadomienia (art. 884 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

WAŻNE!

Nowy pracodawca, który otrzymał od poprzedniego pracodawcy dłużnika informację o zajęciu komorniczym, ma obowiązek dokonywać potrąceń na podstawie tego zajęcia i informacji od poprzedniego pracodawcy o dokonanych potrąceniach.

Pracodawcę, który zaniedbał obowiązek przesłania zawiadomienia lub dokumentów zajęcia wynagrodzenia nowemu pracodawcy dłużnika, komornik może ukarać karą grzywny w wysokości do 2000 zł. Grzywna może być powtórzona, jeżeli pracodawca nadal uchyla się od wykonania tych czynności w dodatkowo wyznaczonym terminie.

Komornik nakłada grzywnę na pracodawcę, jeśli jest on osobą fizyczną. Gdy pracodawca nie jest osobą fizyczną, grzywna jest nakładana na pracownika lub wspólnika odpowiedzialnego za wykonanie tych obowiązków. Jeśli taki pracownik/wspólnik nie został wyznaczony i nie ma możliwości ustalenia osoby odpowiedzialnej za wykonanie tych obowiązków, komornik nakłada karę na osobę uprawnioną do reprezentowania pracodawcy. Jeżeli pracodawcą jest spółka cywilna, grzywnie podlega którykolwiek ze wspólników (art. 886 § 1 i 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Obowiązek powiadomienia komornika o zmianie pracodawcy ma również były pracownik-dłużnik. O obowiązku tym oraz o skutkach jego zaniedbania komornik powinien pouczyć dłużnika przy zawiadamianiu go o zajęciu wynagrodzenia za pracę. Dłużnik, który nie powiadomi komornika o zmianie pracodawcy, również może zostać ukarany grzywną w wysokości do 2000 zł (art. 884 § 4 i art. 886 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

Pytania i odpowiedzi

(?) Czy zakład pracy, który udostępnił komornikowi dane osobowe pracownika-dłużnika, ma obowiązek poinformować o tym pracownika?

Nie, pracodawca jako administrator danych nie ma obowiązku informowania pracownika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne, o przekazaniu jego danych komornikowi.

Na wniosek osoby, której dane dotyczą, administrator danych ma obowiązek w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku udzielić informacji m.in. o tym: jakie jej dane osobowe zawiera zbiór, w jaki sposób zebrano te dane, w jakim celu i w jakim zakresie są one przetwarzane, a także w jakim zakresie oraz komu dane zostały udostępnione (art. 33 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych). Pracodawca jako administrator danych ma więc obowiązek poinformować pracownika, na jego żądanie, o odbiorcach danych.

Organ egzekucyjny może żądać informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji nie tylko od uczestników postępowania (np. od wierzyciela), ale także od osób nieuczestniczących w postępowaniu, czyli m.in. od pracodawców. Komornik, któremu pracodawca udostępnia dane osobowe jako organowi postępowania egzekucyjnego, nie jest odbiorcą danych w rozumieniu ustawy o ochronie danych osobowych. „Odbiorcą danych” w rozumieniu tej ustawy jest bowiem każdy, komu udostępnia się dane osobowe, z wyłączeniem m.in. organów państwowych (w tym komornika – art. 7 pkt 6 ustawy o ochronie danych osobowych) oraz organów samorządu terytorialnego, którym dane są udostępniane w związku z prowadzonym postępowaniem.

(?) Czy komornik ma prawo żądać od pracodawcy kopii druku RMUA lub pasków wypłaty z danymi pracownika-dłużnika?

Nie, pracodawca nie powinien przesyłać komornikowi kopii informacji ZUS RMUA. Widnieją tam dane, których komornik nie musi znać. Ponadto jest to zestawienie informacji o składkach, jakie zostały przekazane do ZUS za pracownika za dany miesiąc, nie zawiera więc ono wszystkich wypłat pracownika. Niektóre są bowiem zwolnione ze składek na ZUS i nie ma ich w tej informacji.

Komornik ma natomiast prawo żądać, aby pracodawca w ciągu tygodnia udostępnił mu zestawienie periodycznego wynagrodzenia za pracę pracownika za okres 3 miesięcy poprzedzających miesiąc dokonania zajęcia oraz oddzielnie dochodu z innych tytułów (art. 882 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

IX. Zbieg egzekucji komorniczej z administracyjną

Egzekucja wierzytelności może być prowadzona zarówno przez komornika (sąd), jak i administracyjny organ egzekucyjny – np. naczelnika urzędu skarbowego czy dyrektora oddziału ZUS. Może się zdarzyć, że pracodawca mając jeden tytuł wykonawczy na danego pracownika, np. od komornika, otrzymuje kolejny, tym razem od organu administracyjnego. Egzekucja, którą prowadzi komornik sądowy i administracyjny organ egzekucyjny, jest wówczas skierowana do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego. Jest to tzw. zbieg egzekucji. Egzekucja jest prowadzona w stosunku do tego samego podmiotu – pracownika i przedmiotu – wynagrodzenia za pracę.

W przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej co do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego administracyjny organ egzekucyjny i komornik wstrzymują czynności egzekucyjne na wniosek:

• wierzyciela,
• dłużnika lub
• z urzędu

i mają obowiązek przekazać akta egzekucji administracyjnej i egzekucji sądowej sądowi rejonowemu, w którego okręgu wszczęto egzekucję. Sąd rejonowy rozstrzyga, który organ egzekucyjny – sądowy czy administracyjny – ma dalej prowadzić łącznie egzekucję w trybie właściwym dla danego organu. Wyznaczony organ jest zobowiązany prowadzić obie egzekucje jako jedno postępowanie.

Sąd po otrzymaniu akt egzekucyjnych wydaje orzeczenie w terminie 14 dni. Przy rozpatrywaniu sąd bierze pod uwagę stan każdego z postępowań egzekucyjnych, a jeżeli są one w równym stopniu zaawansowane – wysokość egzekwowanych należności i kolejność ich zaspokojenia. Równocześnie sąd postanawia, które z dokonanych czynności egzekucyjnych pozostają w mocy.

Wstrzymanie czynności egzekucyjnych nie oznacza zawieszenia postępowania egzekucyjnego, lecz jedynie niedokonywanie czynności w razie ujawnienia zbiegu egzekucji. Pracodawca powinien wówczas dokonywać potrąceń z wynagrodzenia pracownika, ale wstrzymać się z przekazaniem zajętego wynagrodzenia do czasu rozstrzygnięcia przez sąd, który organ przejmie łączną egzekucję. Potrąceń powinien dokonywać w granicach określonych w Kodeksie pracy, w dalszym ciągu jest to bowiem egzekucja z wynagrodzenia za pracę.

X. Potrącenia z zasiłków z ubezpieczenia społecznego

Należności podlegające potrąceniom

Pracodawca/zleceniodawca, który jest uprawniony do wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego, powinien pamiętać, że te świadczenia również podlegają potrąceniom i egzekucji na podstawie tego samego tytułu wykonawczego. Oznacza to, że tytuł wykonawczy otrzymany od komornika jest podstawą do dokonywania potrąceń zarówno z wynagrodzenia, jak i z zasiłków z ubezpieczenia społecznego. Potrąceń należy jednak dokonywać na innej podstawie prawnej niż potrąceń z wynagrodzenia za pracę, tj. na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 139 ustawy o FUS).

Z przysługującego ubezpieczonemu zasiłku mogą być potrącane m.in.:

• świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej,
• kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego (za okres poprzedzający 1999 r.) albo z tytułu ubezpieczeń społecznych (za okres przypadający po 1998 r.) wraz z odsetkami,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,
• należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (tryb bezegzekucyjny),
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych oraz świadczeń rodzinnych wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego,
• zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę,
• zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty.

Kwotę podlegającą potrąceniu należy obliczać procentowo od kwoty brutto zasiłku. Jednak samego potrącenia należy dokonywać od kwoty zasiłku po odliczeniu zaliczki na podatek (art. 139 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Pracodawca/zleceniodawca powinien dokonywać potrąceń w takiej kolejności, w jakiej zostały wyżej wymienione. Jeśli dokonuje potrąceń na zaspokojenie należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym, w pierwszej kolejności powinny one zaspokoić alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym – pod warunkiem złożenia przez wierzyciela oświadczenia, że alimenty te nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika (art. 139 ust. 4 ustawy emerytalnej).

Granice potrąceń i kwoty wolne

Przy egzekucji z zasiłków obowiązują granice potrąceń i kwoty wolne od potrąceń (art. 833 § 5 k.p.c.).

Potrącenia egzekucyjne mogą być dokonywane w następujących granicach:

• na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych na mocy tytułów wykonawczych – do wysokości 60% kwoty zasiłku,
• na zaspokojenie należności związanych z odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej, w zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych – do wysokości 50% kwoty zasiłku,
• na zaspokojenie innych egzekwowanych należności na mocy tytułów wykonawczych – do wysokości 25% kwoty zasiłku.

Kwoty wolne od potrąceń są obliczane procentowo od aktualnie obowiązującej najniższej emerytury. Od 1 marca 2012 r. najniższa emerytura wynosi 799,18 zł, a kwoty wolne od potrąceń:

• 399,59 zł, tj. 50% najniższej emerytury – przy potrącaniu sum ustalonych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych, należności alimentacyjnych potrącanych na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego oraz potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi); wskazana kwota wolna od potrąceń obowiązuje zawsze, gdy podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy,
• 159,84 zł, tj. 20% najniższej emerytury – z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych,
• 479,51 zł, tj. 60% najniższej emerytury – przy potrącaniu innych należności.

Kwoty wolne od potrąceń w tej wysokości obowiązują w przypadku, gdy zasiłek przysługuje za cały miesiąc, bez względu na wymiar etatu.

WAŻNE!

Jeśli zasiłek przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną od potrąceń należy obniżyć proporcjonalnie do okresu, za jaki przysługuje zasiłek.

Wysokość potrącenia należy ustalać od kwoty zasiłku przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Pracodawca otrzymał od komornika tytuł wykonawczy na zaspokojenie innych świadczeń niż alimentacyjne na kwotę 5000 zł. Przez cały maj pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim. Pracownik złożył pracodawcy PIT-2. Przysługuje mu zasiłek chorobowy w wysokości 1783,43 zł brutto. Potrącenie nie może przekroczyć 25% kwoty zasiłku, tj.:

1783,43 zł x 25% = 445,86 zł.

Kwota wolna od potrąceń:

799,18 zł (kwota najniższej emerytury) x 50% = 399,59 zł.

Zasiłek po odliczeniu zaliczki na podatek:

(1783,43 zł x 18%) – 46,33 zł = 274,69 zł; po zaokrągleniu 275 zł,

1783,43 zł – 275 zł = 1508,43 zł.

Po odliczeniu kwoty wolnej od potrąceń:

1508,43 zł – 399,59 zł = 1108,84 zł.

Pracodawca może dokonać potrącenia 25% należności, tj. 445,86 zł. Po potrąceniu pracownik otrzyma ostatecznie: 1783,43 zł – 275 zł – 445,86 zł = 1062,57 zł.

Potrącenia z wynagrodzenia i zasiłków

Jeżeli pracownik, którego wynagrodzenie zostało zajęte, otrzyma za część miesiąca wynagrodzenie za pracę i zasiłek chorobowy, pracodawca musi odrębnie ustalić kwoty podlegające potrąceniu na odpowiednich zasadach. Tak samo musi postąpić w przypadku, gdy pracownik przez cały miesiąc będzie chory, ale za część miesiąca otrzyma wynagrodzenie chorobowe będące przychodem ze stosunku pracy, a za pozostałą część zasiłek.

Pracodawca dokonuje potrąceń z wynagrodzenia pracownika na podstawie zajęcia komorniczego z tytułu należności niealimentacyjnych. Pracownik ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów oraz złożył pracodawcy PIT-2.

W maju br. pracownik otrzymał wynagrodzenie chorobowe za 25 dni w wysokości 1123,68 zł oraz zasiłek chorobowy za 6 dni w kwocie 280,92 zł.

Potrącenie z wynagrodzenia chorobowego

W pierwszej kolejności pracodawca musi ustalić kwotę netto wynagrodzenia za czas choroby. Wynagrodzenie to nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne, ale odprowadza się od niego składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Przy ustalaniu zaliczki na podatek należy uwzględnić miesięczne koszty uzyskania przychodów, gdyż mimo nieprzepracowania w miesiącu ani jednego dnia pracownik uzyskał przychód ze stosunku pracy, jakim jest wynagrodzenie chorobowe. Należy dokonać następujących obliczeń:

• składka na ubezpieczenie zdrowotne do ZUS: 1123,68 zł x 9% = 101,13 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne do odliczenia od podatku: 1123,68 zł x 7,75% = 87,09 zł,
• podstawa opodatkowania: 1123,68 zł – 111,25 zł = 1012,43 zł; po zaokrągleniu 1012 zł,
• zaliczka na podatek: (1012 zł x 18%) – 46,33 zł = 135,83 zł,
• zaliczka do wpłaty do US: 135,83 zł – 87,09 zł = 48,74 zł; po zaokrągleniu 49 zł,
• do wypłaty: 1123,68 zł – 101,13 zł – 49 zł = 973,55 zł.

Potrąceniu podlega maksymalnie połowa wynagrodzenia netto pracownika, tj. 486,78 zł.

W następnej kolejności trzeba sprawdzić, czy możliwe będzie potrącenie po ustaleniu kwoty wolnej od potrąceń. Gdy potrącenie jest dokonywane na podstawie tytułu wykonawczego z tytułu należności niealimentacyjnych, kwotą wolną od potrąceń jest minimalne wynagrodzenie w wysokości przysługującej pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Jest to kwota 1111,86 zł. Po uwzględnieniu kwoty wolnej okazuje się, że pracodawca nie może potrącić żadnej kwoty z pracowniczego wynagrodzenia chorobowego, gdyż jest ono niższe od kwoty wolnej (973,55 zł < 1111,86 zł).

Potrącenie z zasiłku

W przypadku egzekucji na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne można potrącić nie więcej niż 25% kwoty zasiłku. Część świadczenia podlegającą potrąceniu należy ustalać od kwoty zasiłku przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

• wysokość potrącenia: 280,92 zł x 25% = 70,23 zł.

Przy egzekwowaniu innych należności niż alimentacyjne na podstawie tytułu wykonawczego wolna od potrąceń jest kwota zasiłku w części odpowiadającej 50% kwoty najniższej emerytury, tj. 399,59 zł. Jednak jest to kwota wolna od potrąceń w przypadku, gdy zasiłek przysługuje za cały miesiąc. Ponieważ zasiłek chorobowy przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną od potrąceń trzeba zmniejszyć proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:

399,59 zł : 30 dni (taki podzielnik stosuje ZUS) = 13,32 zł,

13,32 zł x 6 dni (liczba dni, za które przysługiwał zasiłek chorobowy) = 79,92 zł.

Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek:

• podstawa opodatkowania (przychód po zaokrągleniu do pełnych złotych): 281 zł,
• zaliczka na podatek (bez stosowania kwoty wolnej od podatku, która została odliczona od zaliczki ustalanej od wynagrodzenia za czas choroby): 281 zł x 18% = 50,58 zł; po zaokrągleniu 51 zł,
• zasiłek netto: 280,92 zł – 51 zł = 229,92 zł.

Po odliczeniu od zasiłku netto kwoty wolnej od potrąceń pozostaje kwota 159,30 zł, tj.:

229,92 zł – 79,92 zł = 150 zł.

W tym przypadku można potrącić pełną ustaloną kwotę, tj. 25% zasiłku (70,23 zł).

W maju, po dokonaniu potrąceń, pracownik otrzymał:

• wynagrodzenie za czas choroby w wysokości 973,55 zł,
• zasiłek chorobowy w wysokości 159,69 zł (280,92 zł – 51 zł – 70,23 zł = 159,69 zł).

W przypadku płatników, którzy nie są zobowiązani do wypłaty zasiłków, lecz płatnikiem jest ZUS, potrąceń dokonuje ZUS. Pracodawca niebędący płatnikiem zasiłku, który otrzymał zawiadomienie o zajęciu tej wierzytelności, powinien poinformować organ egzekucyjny o braku możliwości dokonania potrącenia. W takiej sytuacji wierzyciel powinien zwrócić się do komornika o wystawienie dla ZUS kolejnego zajęcia należności.

Zbieg potrąceń

Powyższe zasady dokonywania potrąceń mają zastosowanie również wtedy, gdy z zasiłku pracownika ma być dokonane więcej niż jedno potrącenie – pod warunkiem że środki są wystarczające. Należy jednak pamiętać o pewnych dodatkowych ograniczeniach.

W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na podstawie tytułów wykonawczych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych lub zbiegu tytułu na alimenty z potrąceniami na inne należności na podstawie tytułu wykonawczego (np. kredyt bankowy), łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60% kwoty zasiłku. Gdy ma miejsce zbieg egzekucji z innymi należnościami niż alimentacyjne, związanymi z odpłatnością za pobyt w placówkach pomocy i opieki, można potrącić maksymalnie 50% zasiłku. Natomiast 25% świadczenia to maksymalna wysokość potrącenia, gdy dokonujemy innych potrąceń na mocy tytułów wykonawczych. Obowiązuje tu bowiem zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegu potrąceń.

WAŻNE!

Jeśli z zasiłku ma być dokonane więcej niż jedno potrącenie, nie należy sumować poszczególnych limitów potrąceń, ale stosować najwyższy limit.

Przy zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych lub należności innych niż alimentacyjne (na podstawie tytułu wykonawczego) z potrąceniem bezegzekucyjnym (bez tytułu wykonawczego), potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać:

• 60% kwoty zasiłku, jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo
• 50% kwoty zasiłku – w pozostałych przypadkach.

Pracodawca jest płatnikiem zasiłków, ma dwa tytuły wykonawcze, na podstawie których z przychodów pracownika dokonuje potrąceń alimentów i kredytu bankowego, łącznie na kwotę 8000 zł. Przez cały maj pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu zasiłek chorobowy w wysokości 1850 zł brutto. Z uwagi na zbieg potrąceń, łącznie nie mogą one przekroczyć 60% kwoty zasiłku, tj.:

1850 zł x 60% = 1110 zł.

Kwota wolna od potrąceń: 399,59 zł (799,18 zł x 50%).

Zasiłek po odliczeniu zaliczki na podatek:

(1850 zł x 18%) – 46,33 zł = 286,67 zł; po zaokrągleniu 287 zł,

1850 zł – 287 zł = 1563 zł.

Po odliczeniu kwoty wolnej od potrąceń:

1563 zł – 399,59 zł = 1163,41 zł.

Pracodawca nie może całej tej kwoty przeznaczyć na pokrycie długów, ponieważ przekracza ona dopuszczalną granicę, która wynosi 1110 zł i tylko tyle pracodawca może odjąć z zasiłku.

Po potrąceniu pracownik otrzyma ostatecznie: 1850 zł – 287 zł – 1110 zł = 453 zł.

Jeżeli okaże się, że kwota, jaką można potrącić z zasiłku, nie wystarcza na pokrycie wszystkich należności, gdy jednocześnie egzekwowane są należności na podstawie:

• tytułów wykonawczych na rzecz więcej niż jednego wierzyciela na zaspokojenie należności alimentacyjnych albo na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne lub
• tytułu wykonawczego na zaspokojenie należności alimentacyjnych oraz wniosku wierzyciela i przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego dotyczącego należności alimentacyjnych w ramach potrąceń bezegzekucyjnych,
• kwotę zasiłku podlegającą egzekucji oddział ZUS pozostawia w depozycie do czasu rozstrzygnięcia przez organ egzekucyjny podziału wyegzekwowanej należności (art. 140 ust. 2–3 ustawy emerytalnej). Należy uznać, że w takim przypadku pracodawca powinien dokonać potrącenia w ramach obowiązujących limitów i kwotę tę przekazać do depozytu ZUS.

Potrącenia za zgodą pracownika

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS wymienia, jakie konkretnie należności mogą być potrącane z zasiłków. Można potrącać również inne należności, ale pod warunkiem, że istnieje tytuł wykonawczy. Jeżeli więc pracodawca miałby dokonać potrącenia bez takiego tytułu, np. pożyczkę udzieloną pracownikowi z własnych środków, musiałby uzyskać od niego pisemną zgodę na takie potrącenie. Wówczas żadne kwoty wolne ani granice potrąceń nie występują, gdyż nie ma w tym przypadku podstawy prawnej. Ustawa emerytalna przewiduje kwoty wolne i granice potrąceń w przypadku oznaczonych należności i tych ściągalnych na podstawie tytułu wykonawczego. Bez zgody pracownika potrącenie byłoby bezpodstawne.

Pracownica przebywająca na urlopie macierzyńskim wyraziła zgodę na piśmie na potrącanie z zasiłku macierzyńskiego rat pożyczki zaciągniętej od pracodawcy, w wysokości po 300 zł miesięcznie. Pracownicy przysługuje za maj br. zasiłek macierzyński w wysokości 2500 zł. Z przysługującego zasiłku pracodawca potrącił zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych w wysokości 404 zł (2500 x 18% – 46,33 zł = 403,67 zł; po zaokrągleniu 404 zł). Ponadto z zasiłku ma potrącić należności niealimentacyjne na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego na 1210 zł. Jednak potrącenie na spłatę należności niealimantacyjnych może być dokonane w maksymalnej wysokości 25% kwoty zasiłku, czyli w tym przypadku pracodawca może potrącić nie więcej niż 625 zł (2500 zł x 25%). Wolna od potrąceń jest kwota 399,59 zł (50% najniższej emerytury). Z przysługującej do wypłaty kwoty zasiłku pracodawca może potrącić 625 zł (2500 zł – 404 zł – 399,59 zł = 1696,41 zł > 625 zł). Ostatecznie pracownica otrzyma: 2500 zł – 404 zł – 625 zł – 300 zł = 1171 zł.

Podstawy prawne:

• art. 22, art. 80, art. 82, art. 84, art. 87, art. 87¹, art. 88, art. 90, art. 91, art. 100, art. 108, art. 282 § 1 Kodeksu pracy,
• art. 498, art. 505 Kodeksu cywilnego,
• art. 758, art. 759, art. 760, art. 761, art. 773 § 1, art. 831, art. 832, art. 881, art. 883, art. 884, art. 886 Kodeksu postępowania cywilnego,
• § 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.),
• art. 33¹ ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.),
• art. 7, art. 32, art. 33 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.),
• art. 139, art. 140, art. 141 ustawy z o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
• art. 62 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.).