Z wynagrodzenia za pracę potrąca się należności określone w przepisach. Pracodawca może jednak potrącać te kwoty dopiero po odliczeniu z wynagrodzenia obowiązkowych danin na rzecz budżetu państwa, a więc składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez pracownika oraz zaliczki na podatek dochodowy. Z uwagi na to, że w Kodeksie pracy nie wymieniono wśród tych odliczeń składki na ubezpieczenie zdrowotne, istniały spory, czy ustalając podstawę do potrąceń należy ją również odliczać, czy nie. Pracodawcy mieli z tym duży problem, gdyż spotykali się z różnymi opiniami. Jedni eksperci byli za stosowaniem przepisu Kodeksu pracy zgodnie z jego literalnym brzmieniem, czyli bez odliczania składki zdrowotnej, inni z kolei uważali, że trzeba ją odjąć, skoro stanowi obowiązkowe obciążenie wynagrodzenia pracownika. Co prawda, częściowo, bo w wysokości 7,75%, składka ta podlega odliczeniu od zaliczki na podatek, ale pozostałe 1,25% jest odliczane z dochodu pracownika.
Zdaniem ministerstwa
Powyższy problem rozstrzygnęło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 16 października 2007 r. Departament Prawa Pracy MPiPS wyjaśnił: „Przepisy art. 87 Kodeksu pracy są wyrazem realizacji ochronnej funkcji prawa pracy w części dotyczącej wynagrodzenia za pracę. Przepisy te enumeratywnie wymieniają należności i określają kwoty, jakie może potrącić pracodawca z wynagrodzenia pracownika. Ograniczenie to dotyczy potrąceń dokonywanych przez pracodawcę i nie obejmuje obowiązkowych odliczeń, o których mowa w tym przepisie, wynikających z innych ustaw”.
Zdaniem departamentu obowiązkowe odliczenia, o których mowa w art. 87 k.p., obejmują nie tylko składki na ubezpieczenia społeczne i zaliczkę na podatek dochodowy, ale także składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Obowiązek odliczenia z wynagrodzenia składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych jest nałożony na pracodawcę na podstawie:
• art. 46 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
• art. 85 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU nr 210, poz. 2135 ze zm.),
• art. 31 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.).
W odróżnieniu od składek na ubezpieczenia społeczne, składka zdrowotna, na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, podlega podatkowej kompensacji - tj. odliczeniu od kwoty indywidualnie ustalonej zaliczki na podatek dochodowy - do wysokości odpowiadającej 7,75% podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Oznacza to, że ze składki zdrowotnej, wynoszącej 9% podstawy wymiaru składki, część wynosząca 1,25% podstawy wymiaru jest finansowana bezpośrednio przez pracownika i tym samym pomniejsza kwotę należną do wypłaty dla pracownika. Należy bowiem zauważyć, że zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca osoba podlegająca ubezpieczeniu zdrowotnemu, natomiast pracodawca występuje w roli płatnika.”
Różnice między podstawą dokonywania przymusowych potrąceń (bez zgody pracownika), obliczoną z pominięciem składki zdrowotnej, a ustaloną z jej uwzględnieniem pokażemy na dwóch przykładach. Załóżmy, że wynagrodzenie pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy wynosi 2500 zł brutto.
PRZYKŁAD 1
Bez uwzględniania składki zdrowotnej:
2500 zł × 9,76% = 244 zł - składka emerytalna,
2500 zł × 1,5% = 37,50 zł - składka rentowa,
2500 zł × 2,45% = 61,25 zł - składka chorobowa.
Razem składki na ubezpieczenia społeczne (13,71%) = 342,75 zł.
2500 zł - 342,75 zł = 2157,25 zł,
2157,25 zł - 111,25 zł (podstawowe koszty uzyskania przychodów) = 2046 zł - podstawa opodatkowania.
(2046 zł × 19%) - 48,90 zł = 339,84 zł - zaliczka na podatek dochodowy.
Kwota wynagrodzenia, od której dokonuje się potrąceń: 2500 zł - 342,75 zł - 339,84 zł = 1817,41 zł.
PRZYKŁAD 2
Z uwzględnieniem składki zdrowotnej:
2500 zł × 9,76% = 244 zł - składka emerytalna,
2500 zł × 1,5% = 37,50 zł - składka rentowa,
2500 zł × 2,45% = 61,25 zł - składka chorobowa.
Razem składki na ubezpieczenia społeczne (13,71%) = 342,75 zł.
2500 zł - 342,75 zł = 2157,25 zł - podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne,
2157,25 zł × 9% = 194,15 zł - składka zdrowotna należna do ZUS.
2157,25 zł × 7,75% = 167,19 zł - składka zdrowotna podlegająca odliczeniu od zaliczki na podatek dochodowy.
2157,25 zł - 111,25 zł (podstawowe koszty uzyskania przychodów) = 2046 zł - podstawa opodatkowania.
(2046 zł × 19%) - 48,90 zł = 339,84 zł - zaliczka na podatek dochodowy.
339,84 zł - 167,19 zł = 172,65 zł; po zaokrągleniu do pełnych złotych 173 zł - zaliczka na podatek dochodowy podlegająca wpłacie do urzędu skarbowego.
Podstawa potrąceń: 2500 zł - 342,75 zł - 173 zł - 194,15 zł = 1790,10 zł.
Z pierwszego przykładu wynika, że gdyby nie odejmować składki zdrowotnej, podstawa do potrąceń jest wyższa. Jednak zgodnie z przytoczonym wyżej wyjaśnieniem MPiPS prawidłowy jest drugi sposób ustalania podstawy do dokonywania potrąceń.
Kwoty wolne od potrąceń nie dla wszystkich takie same
Pracodawca uszczuplając wynagrodzenie pracownika musi pozostawić mu pewną część środków na życie zagwarantowaną przez prawo pracy. Pracownik zawsze otrzyma przynajmniej kwotę wolną od potrąceń, której nie można naruszyć. Do wyjątków należy sytuacja, gdy są potrącane alimenty - wówczas nie ma kwoty wolnej od potrąceń, ale pracownikowi nie można potrącić więcej niż 3/5 wynagrodzenia.
Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
• minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych - przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• 75% wynagrodzenia określonego w pkt 1 - przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
• 90% wynagrodzenia określonego w pkt 1 - przy potrącaniu kar pieniężnych.
Kwota wolna zmienia się wraz ze zmianą minimalnego wynagrodzenia za pracę, kosztów uzyskania przychodów oraz kwoty zmniejszającej podatek.
Kwota wolna od potrąceń nie musi być bezwzględnie taka sama dla wszystkich pracowników. Inna obowiązuje dla osób, które złożyły pracodawcy oświadczenie PIT-2 pozwalające na comiesięczne pomniejszanie zaliczki na podatek o kwotę wolną w podatku, a inna dla osób, które takiego oświadczenia nie złożyły. Na kwotę wolną od potrąceń będą miały również wpływ stosowane koszty uzyskania przychodów (zwykłe lub podwyższone).
Trzeba tu również wspomnieć o osobach, które podejmują zatrudnienie po raz pierwszy i otrzymują 80% minimalnego wynagrodzenia w pierwszym roku pracy. W 2008 r. jest to 900,80 zł. Dla nich kwotę wolną od potrąceń liczy się właśnie od tego wynagrodzenia.
Kwoty wolne od potrąceń w 2008 r.
Wpływ na wysokość kwoty wolnej mają takie elementy, jak zryczałtowane koszty uzyskania przychodów oraz kwota zmniejszająca podatek, tzw. kwota wolna od podatku. W 2008 r. kwota wolna od potrąceń została podwyższona także na skutek obniżki składki rentowej do 1,5% po stronie pracownika.
W 2008 r. minimalne wynagrodzenie wynosi 1126 zł dla osób zatrudnionych na pełny etat. Podstawowe miesięczne koszty uzyskania przychodów to 111,25 zł, a kwota zmniejszająca podatek - 48,90 zł. Składka zdrowotna pozostała bez zmian i wynosi 9%. Odliczeniu od zaliczki na podatek dochodowy podlega tylko 7,75% podstawy jej wymiaru. Obciążenie pracownika z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wynosi łącznie 13,71%. Znając te parametry można wyznaczyć kwotę wolną od potrąceń:
1126 zł × 9,76% = 109,90 zł - składka emerytalna,
1126 zł × 1,5% = 16,89 zł - składka rentowa,
1126 zł × 2,45% = 27,59 zł - składka chorobowa.
Razem składki na ubezpieczenia społeczne (13,71%) - 154,38 zł.
1126 zł - 154,38 zł = 971,62 zł - podstawa składki zdrowotnej,
971,62 zł × 9% = 87,45 zł - składka zdrowotna należna do ZUS,
971,62 zł × 7,75% = 75,30 zł - składka zdrowotna podlegająca odliczeniu od zaliczki na podatek,
971,62 zł - 111,25 zł (kup) = 860,37 zł; po zaokrągleniu 860 zł - podstawa opodatkowania.
(860 zł × 19%) - 48,90 zł = 114,50 zł - zaliczka na podatek dochodowy,
114,50 zł - 75,30 zł = 39,20 zł; po zaokrągleniu 39 zł - zaliczka na podatek dochodowy należna do US.
Do wypłaty: 1126 zł - (154,38 zł + 87,45 zł + 39 zł) = 845,17 zł.
Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Pytania i odpowiedzi
(?) Ile wynosi kwota wolna od potrąceń na pokrycie świadczeń niealimentacyjnych dla osoby w pierwszym roku pracy?
Kwota ta wynosi 690,34 zł, co wynika z następujących obliczeń:
900,80 zł × 9,76% = 87,92 zł,
900,80 zł × 1,5% = 13,51 zł,
900,80 zł × 2,45% = 22,07 zł.
Razem składki na ubezpieczenia społeczne: 123,50 zł.
900,80 zł - 123,50 zł = 777,30 zł,
777,30 zł × 9% = 69,96 zł,
777,30 zł × 7,75% = 60,24 zł,
777,30 zł - 111,25 zł = 666,05 zł,
(666 zł × 19%) - 48,90 zł = 77,64 zł,
77,64 zł - 60,24 zł = 17,40 zł, po zaokrągleniu podatek wynosi 17 zł.
Kwota wolna: 900,80 zł - 123,50 zł - 69,96 zł - 17 zł = 690,34 zł.
Dla osoby, która nie złożyła oświadczenia PIT-2, będzie to 641,34 zł. Jeżeli do wyliczania wynagrodzenia tej osoby stosujemy podwyższone koszty uzyskania przychodów, kwota wolna wyniesie odpowiednio: 695,34 zł z PIT-2 i 646,34 zł bez PIT-2.
• art. 87 § 1, art. 871 § 1, § 2, art. 88, art. 108 Kodeksu pracy.
Izabela Nowacka
specjalista w zakresie kadr i płac