Potrącenia z wynagrodzenia z umowy cywilnoprawnej

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę organ egzekucyjny przystępuje przez jego zajęcie. Dokonując zajęcia, komornik wzywa podmiot zatrudniający, aby w ciągu 7 dni:

• przedstawił za okres 3 miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienie periodycznego wynagrodzenia za pracę zatrudnionego oraz osobno jego dochodu z wszelkich innych tytułów,
• określił kwoty oraz terminy przekazywania zajętych należności,
• poinformował o istnieniu przeszkód w realizacji zajęcia,
• powiadomił, czy inni wierzyciele roszczą sobie prawa do objętego egzekucją wynagrodzenia (art. 882 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej k.p.c.).

Pracodawca, który jest adresatem pisma komorniczego w sprawie zajęcia zapłaty za pracę, powinien w pierwszej kolejności przeanalizować, jakiego rodzaju świadczeń wypłacanych zatrudnionym dotyczy egzekucja. Powinno to wyraźnie wynikać z treści pisma. Zdarza się, że organ egzekucyjny wzywa pracodawcę do dokonywania potrąceń wyłącznie z wynagrodzenia ze stosunku pracy. Zarobek należny za czynności wykonane na podstawie umów cywilnoprawnych nie podlega wtedy zajęciu. Zajmując wynagrodzenie za pracę komornik najczęściej wymaga od pracodawcy egzekwowania określonych sum ze wszystkich należności o charakterze wynagrodzeniowym wypłacanych zatrudnianym osobom (w tym m.in. osobie świadczącej pracę na umowę zlecenia czy o dzieło).

Ochrona przed potrąceniami

Wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej, co do zasady, nie podlega żadnej ochronie przed potrąceniami. Do osób pracujących na umowę zlecenia lub o dzieło nie stosuje się bowiem regulacji Kodeksu pracy, lecz przepisy Kodeksu cywilnego. Ponieważ w takim przypadku nie działają przepisy ochronne, zasadniczo nie ma ustanowionych ograniczeń w postaci kwot wolnych od potrąceń lub wyznaczonych górnych granic zajęcia, gwarantujących zatrudnionemu przynajmniej minimalny poziom dochodu. Taka sytuacja dotyczy także umów cywilnych zawieranych dodatkowo z własnymi pracownikami. Oznacza to, że komornik może zająć nawet 100% należności za prace zlecone wykonane w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z własnym pracownikiem.

Należności z umów cywilnoprawnych nie zawsze jednak będą wyłączone z ochrony przed potrąceniami. Sformułowane w Kodeksie pracy ochronne zasady egzekucji znajdują analogiczne zastosowanie do:

• uposażeń posłów i senatorów,
• należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni,
• wynagrodzeń członków spółdzielni pracy,
• wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania (art. 833 § 2 k.p.c.),

Osoby zatrudnione na umowy cywilnoprawne mogą zatem korzystać z ochrony przed zajęciem w całości przysługujących im świadczeń, jeżeli:

• należności te mają charakter powtarzający się, czyli są pobierane periodycznie w regularnych odstępach czasu, niezależnie od częstotliwości wypłat (co tydzień, miesiąc czy kwartał),
• łączący strony stosunek prawny ma charakter ciągły (umowa jest zawarta na dłuższy okres lub jest odnawiana co miesiąc),
• środki pieniężne wypłacane zatrudnionemu stanowią główne źródło przychodu służące zapewnieniu utrzymania, czyli zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Niejednokrotnie komornicy, nie analizując w dostateczny sposób sytuacji osoby zatrudnionej na umowę cywilnoprawną, nie uwzględniają ograniczeń w egzekucji i takie wynagrodzenie zajmują w całości. Organ egzekucyjny, zainteresowany jak najszybszym zaspokojeniem określonych wierzytelności, może przykładowo odmiennie oceniać powtarzalność należności otrzymywanych przez zleceniobiorcę. W stosunku do umów odnawianych może być podnoszony argument braku pewności, że po zakończeniu np. 1-miesięcznej umowy strony zawrą następną.

Należy jednak pamiętać, że podmiot zatrudniający jest wykonawcą tytułu wykonawczego i ponosi odpowiedzialność za naruszenie obowiązków związanych z prowadzoną egzekucją. Konsekwencją niewykonania lub nienależytego wykonania tych obowiązków jest:

• kara grzywny (w wysokości do 2000 zł – taka wysokość kary obowiązuje od 3 maja 2012 r.), która może być nakładana wielokrotnie,
• konieczność naprawienia szkód powstałych wskutek błędów, zaniechań lub poświadczenia nieprawdy.

Karę grzywny nakłada komornik. Jeżeli podmiot zatrudniający nie jest osobą fizyczną, grzywna może być wymierzona pracownikowi lub wspólnikowi odpowiedzialnemu za realizację zajęcia bądź osobie uprawnionej do reprezentowania zakładu pracy (art. 886 § 2 k.p.c.).

W pisemnej odpowiedzi na nakaz komorniczy, dotyczący osób pracujących w ramach stosunku cywilnoprawnego, pracodawca powinien przedstawić przebieg i charakter zatrudnienia, tak aby prawidłowo ustalić sposób postępowania w danej sytuacji. Chodzi przede wszystkim o wyznaczenie granic potrącenia.

Jeśli należności z umów cywilnoprawnych są chronione, zajęcie może być dokonane:

• w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia,
• w przypadku egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.

Przy zbiegu potrąceń z różnych tytułów, potrącenia kwot egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz zaliczek pieniężnych nie mogą w sumie przekraczać 1/2 wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami należności alimentacyjnych – 3/5 wynagrodzenia (art. 87 § 4 Kodeksu pracy).

Kwota wolna od potrąceń

Sprawą dyskusyjną przy potrącaniu należności z umów cywilnoprawnych jest kwestia kwoty wolnej od potrąceń, o której mowa w przepisach prawa pracy. Część ekspertów uważa, że istnieje możliwość jej stosowania, powołując się na literalne brzmienie art. 833 § 2 k.p.c. Przepis ten nakazuje wprost dokonywać zajęcia ze świadczeń powtarzających się, według reguł opisanych w Kodeksie pracy, którego art. 87¹ ustanawia kwotę wolną od potrąceń na poziomie minimalnej płacy netto. Przeciwko takiemu stanowisku świadczy fakt, że kwota wolna od potrąceń jest pracowniczym instrumentem ochrony przed wysokimi potrąceniami, będącym gwarantem pewnego minimum socjalno-bytowego pracownika poddanego egzekucji administracyjnej czy komorniczej. Instrument ten jest ściśle związany z minimalnym wynagrodzeniem za pracę, które obowiązuje wyłącznie osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy. Przy zatrudnieniu cywilnoprawnym, charakteryzującym się brakiem większości przywilejów właściwych dla umowy o pracę, nie ma wymogu zapewnienia wynagrodzenia za umówione czynności na poziomie ustawowego minimum. Ponadto kwotę wolną od potrąceń przysługującą pracownikom należy ustalać proporcjonalnie do wymiaru ich etatu, a w stosunkach cywilnoprawnych nie występuje kategoria wymiaru czasu pracy i rozróżnienie w tym zakresie.

Przedstawione argumenty przesądzają zatem o słuszności poglądu, w myśl którego do należności z umów cywilnych nie należy stosować kodeksowej kwoty wolnej od potrąceń.

Ocena wysokości kwoty, która ewentualnie może nie podlegać potrąceniom przy umowach cywilnych, należy do organu egzekucyjnego. Podmiot zatrudniający, przygotowując pismo do komornika w odpowiedzi na nakaz zajęcia wynagrodzenia za pracę, zawsze powinien poruszyć tę kwestię, zwracając się z prośbą o wyznaczenie wysokości wolnej od potrąceń w danym przypadku.

Potrącenia ze świadczeń niepieniężnych

Szczególnym utrudnieniem dla działów kadrowo-płacowych są sytuacje, w których osoby poddane egzekucji komorniczej zatrudnione na umowę zlecenia lub o dzieło poza płacą za pracę otrzymują również świadczenia niepieniężne. Takie świadczenia nie podlegają egzekucji, przy czym jeśli stanowią one podstawę zaliczki na podatek i/lub składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, mają wpływ na wysokość kwoty możliwej do potrącenia w konkretnej sytuacji. Jest tak, ponieważ obciążenia na rzecz fiskusa i ZUS (w części finansowanej ze środków zatrudnionego) skalkulowane od wartości świadczeń niepieniężnych pomniejszają kwotę wynagrodzenia do wypłaty. Obciążenia podatkowo-składkowe od sfinansowanych przez podmiot świadczeń niepieniężnych są obowiązkowymi należnościami na rzecz budżetu państwa, tak jak składki i podatek wyliczone od wynagrodzenia za pracę, i z tego powodu należy je uwzględnić przy wyznaczaniu granic potrąceń.

Egzekucji nie podlegają sumy i świadczenia w naturze przeznaczone na pokrycie wydatków na podróże w sprawach służbowych (art. 831 § 1 k.p.c.). Oznacza to, że komornik nie może zgłaszać roszczeń do diet i innych należności wypłacanych z tytułu odbytej delegacji np. przez zleceniobiorcę.

Dotyczy to także świadczeń zwracanych zatrudnionym osobom z tytułu poniesionych przez nich wydatków związanych z wykonywaną umową cywilnoprawną, tj. m.in.:

• ryczałtów za korzystanie z samochodu prywatnego do celów służbowych,
• ekwiwalentów za korzystanie przez zatrudnionego z własnych narzędzi, materiałów lub sprzętu.

Gdyby osoba pracująca na podstawie umowy cywilnoprawnej otrzymywała wyłącznie świadczenia niepieniężne, wówczas taka informacja musi znaleźć się w odpowiedzi na nakaz komorniczy. Oprócz tego, w piśmie zwrotnym należy zawrzeć informację, jakiego rodzaju, z jaką częstotliwością i w jakiej wysokości świadczenia otrzymuje zatrudniona osoba. Ponadto podmiot zatrudniający powinien powiadomić komornika, że niepieniężny charakter świadczeń zapewnianych przyjmującemu zlecenie czy wykonawcy dzieła nie pozwala na realizację tytułu wykonawczego.

Wzór odpowiedzi na pismo komornika dotyczące zajęcia innych wierzytelności

Marek M. wykonuje umowę zlecenia zawartą na 2 lata. Zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz dobrowolnie chorobowemu. Markowi M. przysługują 20% koszty uzyskania przychodu. W kwietniu br. zleceniodawca otrzymał w sprawie tego zleceniobiorcy zajęcie komornicze dotyczące należności innych niż świadczenia alimentacyjne, na łączną kwotę 5000 zł. Ponieważ zawarta umowa ma charakter ciągły, a uzyskiwane z jej tytułu przychody stanowią główne źródło utrzymania Marka M., egzekucja jest realizowana w granicach określonych w Kodeksie pracy. Marek M. otrzymuje 3500 zł brutto miesięcznie i korzysta z pakietu medycznego zapewnianego przez zleceniobiorcę. Lista wypłat za kwiecień br. powinna wyglądać następująco:

Egzekucja ze świadczeń z zfśs

Egzekucja z wynagrodzenia za pracę prowadzona na podstawie regulacji k.p.c. nie obejmuje także świadczeń przyznawanych z zfśs. Tak wynika ze stanowiska Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 21 czerwca 2011 r., w którym resort pracy uznał, że świadczenia socjalne nie mają charakteru wynagrodzenia, a zatem nie są to należności mające swoje źródło w wykonanej pracy. Wsparcie socjalne jest udzielane po uwzględnieniu kryteriów o charakterze pozapłacowym. Dlatego organ egzekucyjny powinien wystawić odrębny tytuł wykonawczy, aby zobligować podmiot do dokonywania zajęć ze świadczeń finansowanych z zfśs. Do czasu pojawienia się tego stanowiska wśród ekspertów prawa pracy przeważał pogląd, że świadczenia socjalne podlegają zajęciu w całości, bez względu na to, że nakaz komorniczy był skierowany wyłącznie do wynagrodzenia za pracę.

Podstawa prawna:

• art. 831, art. 833, art. 882, art. 886 Kodeksu postępowania cywilnego,
• art. 87, art. 87¹ Kodeksu pracy.