ZFŚS tworzą zarówno pracodawcy prywatni, jak i jednostki sektora publicznego działające w formie samorządowych zakładów budżetowych oraz jednostek budżetowych. Pracodawcy ze sfery budżetowej muszą tworzyć fundusz obligatoryjnie, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników. Oznacza to, że nie mogą oni ani zrezygnować z prowadzenia funduszu, ani dowolnie kształtować wysokości odpisu na ZFŚS. W korzystnej sytuacji znajdują się natomiast pracodawcy prywatni, którzy mają pewną dowolność w prowadzeniu działalności socjalnej.
Jak zrezygnować z funduszu
Może się zdarzyć, że pracodawca (prywatny), który utworzył fundusz, będzie zmuszony np. z powodu problemów finansowych zrezygnować z ZFŚS w trakcie roku. Ustawa o ZFŚS nie zastrzega bowiem, że decyzję a tym samym procedurę zmierzającą do likwidacji funduszu w następnym roku trzeba podjąć przed 1 stycznia.
Rezygnacja z ZFŚS nie może jednak nastąpić z dnia na dzień. Zanim do tego dojdzie, należy podjąć pewne działania, które doprowadzą do zawieszenia funduszu na określony czas bądź bezterminowo, zwłaszcza gdy firma posiada układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania. Odstąpienie od funduszu wymaga zmiany postanowień aktu wewnątrzzakładowego, polegającej na precyzyjnym wskazaniu daty, z jaką pracodawca zamierza zaprzestać prowadzenia funduszu, oraz okresu, przez jaki będzie obowiązywać taka zmiana. Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty wprowadza zmiany dotyczące rezygnacji z funduszu albo w układzie zbiorowym pracy (wówczas zmiana wchodzi w życie z dniem rejestracji), albo – gdy go nie posiada – w regulaminie wynagradzania. Nowy regulamin zaczyna obowiązywać po upływie 2 tygodni od dnia podania go pracownikom do wiadomości w sposób przyjęty w firmie. Modyfikacje w tym zakresie należy wcześniej uzgodnić z zakładową organizacją związkową i uzyskać jej zgodę na piśmie lub, w przypadku gdy nie ma związków zawodowych – z przedstawicielem pracowników wybranym do negocjacji z pracodawcą.
Pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników, u których funkcjonuje układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania, mogą odstąpić od tworzenia tych dokumentów na takich samych zasadach, jakie obowiązują przy wprowadzaniu zmian w ich treści.
Przykłady zapisów dotyczących rezygnacji z ZFŚŚ w regulaminie wynagradzania
1. Rezygnacja bezterminowa:
„Począwszy od 1 marca 2012 r. Zakład Mechaniki Pojazdowej s.c. nie tworzy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych”.
2. Rezygnacja na czas określony:
„Od 1 lipca 2012 r. do 31 grudnia 2012 r. „Arka” spółka z o.o. nie tworzy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych”.
Firmy zatrudniające poniżej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, nieposiadające regulaminu wynagradzania, ale u których funkcjonuje ZFŚS, mogą podjąć decyzję o jego likwidacji samodzielnie, bez konsultacji z personelem.
ZFŚS w firmie to przede wszystkim konieczność dokonywania corocznych odpisów podstawowych oraz ewentualnie nieobowiązkowych zwiększeń. Dla niektórych pracodawców takie koszty mogą okazać się zbyt dużym obciążeniem finansowym, dlatego potrzeba oszczędności często zmusza firmy do obniżania wydatków w trakcie roku. W ramach oszczędności można obniżyć wysokość odpisu poniżej limitu ustawowego, ale w niektórych przypadkach pracodawcy podejmują bardziej radykalne decyzje, np. o całkowitej rezygnacji z ZFŚS.
Firma, która zdecydowała o odstąpieniu od tworzenia funduszu w trakcie roku powinna ustalić i przekazać na konto ZFŚS część odpisów odpowiadającą okresowi, przez jaki fundusz był utrzymywany. Odpis należałoby zatem naliczyć proporcjonalnie. Co prawda, z przepisów ustawy o ZFŚS takie postępowanie nie wynika bezpośrednio, ale rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 marca 2009 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zfśs (Dz.U. Nr 43, poz. 349), wskazuje na sposób obliczania przeciętnej liczby zatrudnionych, który (...) stosuje się również w przypadku, gdy pracodawca działał w okresie krótszym niż jeden rok kalendarzowy albo naliczał odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na niepełny rok kalendarzowy. Wynika z tego, że przepisy przewidują jednak ustalanie odpisu niższego niż całoroczny, czyli na niepełny rok kalendarzowy.
WAŻNE
W przypadku rezygnacji z tworzenia funduszu w trakcie roku kalendarzowego pracodawca odprowadza na rachunek funduszu odpis w wysokości proporcjonalnej do okresu prowadzenia ZFŚS.
W pierwszej kolejności, na początku roku, należy naliczyć odpis na ogólnych warunkach, tj., co do zasady, biorąc za podstawę przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku (lub w drugim jego półroczu, jeśli było wyższe), ogłoszone w lutym danego roku przez prezesa GUS, oraz przeciętną planowaną w danym roku kalendarzowym liczbę pracowników zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy (po przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy). W 2012 r. kwota bazowa odpisu jest taka sama, jaka obowiązywała w 2011 r. i stanowi ją kwota wynagrodzenia z II półrocza 2010 r., tj. 2917,14 zł. Po raz pierwszy kwoty podstawowych odpisów i zwiększeń zostały „zamrożone”. Zmianę do ustawy o ZFŚS wprowadziła ustawa z 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz.U. Nr 291, poz. 1707).
WAŻNE
W 2012 r. podstawą naliczenia odpisu na ZFŚS jest kwota obowiązująca w 2011 r., tj. 2917,14 zł.
Jak ustalić wysokość proporcjonalnego odpisu na fundusz
Pierwszym etapem w firmach, które początkowo utworzyły fundusz, jest ustalenie całorocznego odpisu według planowanej liczby zatrudnionych. Przy obliczaniu przeciętnej liczby pracowników w danym roku kalendarzowym (obrachunkowym) należy dodać przeciętne liczby zatrudnionych w poszczególnych miesiącach i otrzymaną sumę podzielić przez 12. Naliczony odpis należy przekazać w dwóch ratach. Pierwszą, stanowiącą 75% sumy, należy przelać na wyodrębniony rachunek do 31 maja, a drugą w pozostałej wysokości – do końca września. Ustalając wysokość środków wpłacanych na ZFŚS, pracodawca może skorygować należną kwotę w zależności od zmian w zatrudnieniu. W przypadku rezygnacji z funduszu w trakcie roku, kwotę odpisu należy ponownie przeliczyć z uwzględnieniem okresu prowadzenia ZFŚS.
PRZYKŁAD
Firma produkcyjna zatrudniająca na 1 stycznia br. 55 osób, tj. 49,75 etatów (45 pracowników pełnoetatowych, 5 na 1/2 etatu, 3 na 1/4 etatu, 2 na 3/4 etatu), przystąpiła do obliczania planowanej średniorocznej liczby zatrudnionych w tym roku, aby ustalić całoroczny odpis na ZFŚS. Po analizie stanu zatrudnienia okazało się, że od 1 maja br. jedna osoba zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy przechodzi na emeryturę, 30 czerwca kończy się umowa na czas określony jednego z pracowników pełnoetatowych, natomiast od 1 lipca firma planuje zwolnić z przyczyn ekonomicznych 5 osób (zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy).
Stan zatrudnienia w 2012 r. przedstawiałby się następująco:
OKRES | LICZBA PRACOWNIKÓW (W ETATACH) |
Styczeń – kwiecień | 49,75 |
Maj – czerwiec | 48,75 |
Lipiec – grudzień | 42,75 |
1. Ustalenie średniego stanu zatrudnienia (w etatach):
49,75 et. x 4 m-ce + 48,75 et. x 2 m-ce + 42,75 et. x 6 m-cy = 553 et.; 553 et.: 12 m-cy = 46,08 etatów.
2. Obliczenie wysokości odpisu na 2012 r. (przy założeniu, że wszyscy pracownicy wykonują pracę w normalnych warunkach): 46,08 et. x 1093,93 zł (37,5% x 2917,14 zł) = 50 408,29 zł.
Załóżmy, że ze względu na utratę płynności finansowej pracodawca nie będzie mógł przekazać ustalonej kwoty odpisu na ZFŚS. W porozumieniu z pracownikami firma zdecydowała o odstąpieniu od tworzenia funduszu do końca 2012 r. Pracodawca wprowadził zmianę do obowiązującego w firmie regulaminu wynagradzania. Zmiana zacznie obowiązywać od 14 maja br. W związku z powstałą sytuacją należy skorygować odpis, uwzględniając krótszy okres funkcjonowania funduszu. W tym celu należy ustalić przeciętną liczbę pracowników zatrudnionych w maju. Pracodawca ustali stan zatrudnienia według metody średniej chronologicznej.
W tym celu należy zsumować połowę stanu zatrudnienia w pierwszym i w ostatnim dniu miesiąca oraz stan zatrudnienia w 15. dniu miesiąca. Uzyskaną sumę należy podzielić przez 2.
1. Ustalenie stanu zatrudnienia w maju:
1 maja: 49,75 et. : 2 = 24,88 etatów
31 maja: 0 et. (w ostatnim dniu maja fundusz nie będzie funkcjonował, zatem liczba pracowników = 0)
15 maja: 0 et. (jak wyżej)
24,88 et. + 0 et. + 0 et. = 24,88 et. : 2 = 12,44 etatów (przeciętna liczba pracowników w maju zatrudnionych w normalnych warunkach)
2. Ponowne ustalenie stanu zatrudnienia (do dnia funkcjonowania ZFŚS, tj. do 14 maja br.):
199 et. + 12,44 et. = 211,44 etatów
211,44 et. : 12 m-cy = 17,62 etatów
3. Ponowne ustalenie odpisu na ZFŚS (do dnia funkcjonowania ZFŚS, tj. do 14 maja br.):
17,62 et. x 1093,93 zł (37,5% x 2917,14 zł) = 19 275,05 zł
4. Ustalenie wysokości odpisu do przekazania na ZFŚS do końca maja br.:
19 275,05 zł x 75% = 14 456,29 zł.
Należy podkreślić, że w przypadku rezygnacji z tworzenia ZFŚS, pracodawca jako administrator funduszu ma obowiązek nadal dysponować środkami zgromadzonymi na koncie funduszu zgodnie z obowiązującym w zakładzie regulaminem ZFŚS, tj. przeznaczać je wyłącznie na działalność socjalną.
Podstawa prawna:
- art. 3–5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. Nr 70, poz. 335 ze zm.); zwanej ustawą o ZFŚS
- § 1, § 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 marca 2009 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (Dz.U. Nr 43, poz. 349).