Wynagrodzenie za opiekę - nie dla każdego. Dlaczego? Przed Sądem Najwyższym zapadła w dniu 10 stycznia 2025 r. (wydaje się, że krzywdząca) uchwała. Chodzi o to, że wynagrodzenie za sprawowanie opieki prawnej nad dzieckiem o określonym stanie - co do zasady - nie przysługuje rodzicom, na których spoczywa obowiązek alimentacyjny wobec tego dziecka.
- Sprawa dotyczyła przyznania opiekunowi wynagrodzenia za opiekę
- Na czym polega obowiązek alimentacyjny?
- Jak się liczy wynagrodzenie za opiekę?
- Wynagrodzenia za opiekę a obowiązek alimentacyjny
- W jakich przypadkach można kogoś ubezwłasnowolnić?
2025 r. nie zaczął się ciekawie dla części rodzin. Wynagrodzenie za opiekę a ubezwłasnowolnienie i obowiązek alimentacyjny. Taka sprawa właśnie znalazła się na wokandzie przez samym Sądem Najwyższym.
Sprawa dotyczyła przyznania opiekunowi wynagrodzenia za opiekę
Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym 10 stycznia 2025 r. w Warszawie w sprawie z wniosku A. P. z udziałem Gminy (...) o przyznanie opiekunowi wynagrodzenia za opiekę nad osobą pełnoletnią, na skutek przedstawienia przez Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 19 lipca 2024 r., II Ca 452/24, zagadnienia prawnego:
„Czy matce pełnoletniego i ubezwłasnowolnionego całkowicie syna, wobec którego spoczywa na niej obowiązek alimentacyjny rodzica na rzecz nieusamodzielnionego dziecka (por. art. 133 § 1 KRO), może być przyznane - na podstawie art. 162 § 1 i 3 KRO - wynagrodzenie za sprawowanie opieki, pomimo wyłączenia z § 2 tego przepisu, że wynagrodzenia nie przyznaje się, gdy sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego?” .Chodziło więc o to: czy rodzicowi ubezwłasnowolnionego całkowicie dziecka – będącemu zarazem jego prawnym opiekunem – przysługuje wynagrodzenia za sprawowanie nad nim opieki?
Na czym polega obowiązek alimentacyjny?
Oczywiście obowiązek alimentacyjny wynika z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dnia 25 lutego 1964 r. (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809, KRO). Co w praktyce oznacza obowiązek alimentacyjny? Jest to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Taki obowiązek obciąża więc np. rodziców w stosunku do dziecka. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Sąd Najwyższy podkreśla, że „jednym z podstawowych założeń polskiego prawa rodzinnego jest obowiązek wzajemnego wspierania się członków rodziny”, który konkretyzują przepisy o obowiązku alimentacyjnym (tak uchw. SN z 24 lutego 2011 r., III CZP 134/10, OSNC 2011, Nr 11, poz. 118). Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23 kwietnia 2013 r. (K 12/12, OTK-A 2013/4, poz. 38, cz. III, pkt 2) podkreślił, że obowiązek alimentacyjny jest „wyrazem solidarności rodzinnej”. Zatem obowiązek alimentacyjny obok realizacji celu ekonomicznego, jakim jest zapewnienie uprawnionemu niezbędnych środków materialnych pozwalających zaspokoić jego potrzeby, służy kształtowaniu właściwych, z punktu widzenia powszechnie akceptowanych w społeczeństwie wzorców, zasad postępowania w rodzinie, wpływa na umocnienie łączących rodzinę więzi i kształtuje wzajemne relacje między jej członkami” (tak uzasadnienie uchw. z 24.2.2011 r., III CZP 134/10, OSNC 2011, Nr 11, poz. 118).
Jak się liczy wynagrodzenie za opiekę?
Z przepisów KRO wynika, że sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej.
Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki jest związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej albo czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej.
Wynagrodzenia za opiekę a obowiązek alimentacyjny
W sprawie zapadła uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 stycznia 2025 r., sygn. akt III CZP 35/24. W konsekwencji SN dość niespodziewanie stwierdził, że: wynagrodzenie za sprawowanie opieki prawnej nad ubezwłasnowolnionym dzieckiem - co do zasady - nie przysługuje rodzicom, na których spoczywa obowiązek alimentacyjny wobec tego dziecka (art. 162 § 2 KRO).
Powyższe wynika z tego, że rodzice mają prawny obowiązek do realizowania świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Nie ogranicza się to jedynie do dziecka niepełnoletniego, ale też np. do dziecka ubezwłasnowolnionego. Obowiązek alimentacyjny nie jest więc obwarowany żadnym terminem końcowym i nie ustaje w związku z osiągnięciem przez dziecko określonego wieku. Sąd wskazał, że: "co do zasady", ponieważ wyjątkowo rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego tylko wtedy, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Nie miało to jednak zastosowania w tej sprawie.
W jakich przypadkach można kogoś ubezwłasnowolnić?
W ściśle określonych ustawowo przypadkach można kogoś ubezwłasnowolnić:
- Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
- Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
KOMENTARZ AUTORSKI
Z przytoczonego wyżej wyroku możemy więc wywnioskować, że istnieje pewna hierarchia w zaspokajaniu potrzeb ekonomiczno-rodzinnych i otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia. Tak więc to obowiązek alimentacyjny i zaspokajanie potrzeb dziecka czy innego członka rodziny (nawet ubezwłasnowolnionego) stoi wyżej w hierarchii niż wynagrodzenie za sprawowanie opieki prawnej. Wynika to z obowiązków, więzi rodzinnych i zasad wzajemnego współżycia społecznego. W związku z tym - co do zasady - takie wynagrodzenie nie przysługuje rodzicom, na których spoczywa wyżej wskazany obowiązek alimentacyjny wobec tego dziecka (z art. 162 § 2 KRO).
Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809)