Jakie świadczenie chorobowe przysługuje osobie współpracującej, zatrudnionej na podstawie umowy o pracę

Pańska żona została zgłoszona do pracowniczych ubezpieczeń społecznych nieprawidłowo. W świetle przepisów ubezpieczeniowych małżonka jest osobą współpracującą, a nie pracownikiem, zatem nie przysługuje jej prawo do wynagrodzenia chorobowego. Jeżeli jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, powinna wystąpić do ZUS z wnioskiem o zaliczenie do okresu wyczekiwania (tj. do 90 dni) okresu, za który były za nią opłacane składki na ubezpieczenie chorobowe z pracowniczego tytułu. Jeżeli ZUS zaliczył jej ten okres i łącznie upłynęło 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego lub jeżeli upłynęło już 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego z tytułu współpracy, Pana żona nabędzie prawo do zasiłku chorobowego. Płatnikiem zasiłku w tym przypadku jest ZUS, zatem zwolnienie lekarskie wraz z wypełnionym formularzem ZUS Z-3b małżonka powinna dostarczyć do ZUS nie później niż w terminie 7 dni od daty jego otrzymania.

Osoba prowadząca działalność gospodarczą może zatrudnić w ramach umowy o pracę swojego współmałżonka, a także inną osobę z najbliższej rodziny. Jednak do celów ubezpieczeń społecznych ZUS nie uzna takiej osoby pozostającej w stosunku pracy za pracownika, jeżeli wraz z osobą prowadzącą działalność pozostaje ona we wspólnym gospodarstwie domowym.

Za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z osobą prowadzącą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Nie dotyczy to jednak osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego (art. 8 ust. 11 ustawy systemowej).

Przepisy ustawy systemowej nie definiują pojęcia „pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym”. W kwestii tej wypowiedziało się Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 7 lutego 2011 r. (znak: SPS-023–20396/11), będącym odpowiedzią na interpelację poselską (nr 20396), wyjaśniając, że: „(...) odnośnie do kwestii prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego brany jest pod uwagę nie tylko adres zameldowania (zamieszkania), lecz także takie okoliczności, jak m.in. prowadzenie wspólnego budżetu domowego oraz współpraca w załatwianiu codziennych spraw życiowych. Decyduje przede wszystkim więź społeczno-gospodarcza między określonymi osobami bliskimi. Tak więc osoby współpracujące, to członkowie najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność. To osoby zaangażowane w prowadzenie działalności, korzystające zarówno z zysków, które przynosi ta działalność, jak i ponoszące skutki ewentualnych błędów w jej prowadzeniu (...)”.

WAŻNE!

Jeżeli osoba z najbliższej rodziny pozostaje z osobą prowadzącą działalność gospodarczą we wspólnym gospodarstwie domowym oraz współpracuje przy prowadzeniu tej działalności, wówczas ZUS uzna ją za osobę współpracującą.

Jeśli Pana żona pozostaje z Panem we wspólnym gospodarstwie domowym, to mimo że została z nią zawarta umowa o pracę, podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu na zasadach określonych dla osób współpracujących (z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 xx), a nie jak pracownik. Zatem Pana żona podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu,
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Ponadto za osobę współpracującą należy opłacać składkę na Fundusz Pracy.

Obowiązek ubezpieczeń w przypadku osoby współpracującej istnieje od dnia rozpoczęcia wykonywania współpracy do dnia jej zakończenia. Składki ubezpieczeniowe za osobę współpracującą są w całości finansowane przez osobę prowadzącą działalność, która w stosunku do tej osoby jest płatnikiem składek. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (tj. 2115,60 zł). Natomiast podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (tj. 2828,31 zł).

Pana żona podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy i z tego tytułu otrzyma świadczenia chorobowe. Bez znaczenia w tym przypadku jest to, że została z nią zawarta umowa o pracę, gdyż do celów ubezpieczeń społecznych nie jest ona pracownikiem. Z tego względu nie przysługuje jej prawo do wynagrodzenia chorobowego.

Jeżeli Pana żona przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności oraz jeżeli upłynął wymagany 90-dniowy okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, będzie ona miała prawo do zasiłku chorobowego. Wówczas płatnikiem zasiłku jest ZUS i to właśnie do ZUS Pana żona powinna przekazać zwolnienie lekarskie w terminie 7 dni od daty jego otrzymania (art. 62 ust. 1 w zw. z art. 61 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy zasiłkowej). Do wypłaty zasiłku chorobowego wymagane jest także zaświadczenie płatnika składek wystawione na druku ZUS Z-3b.

Ustalenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu, będącemu osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej, stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych nieprzerwanego ubezpieczenia, poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli ubezpieczenie trwało krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych, to podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód z faktycznego okresu ubezpieczenia, za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia. Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uwzględnia się kwoty stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (art. 48 ust. 1 i art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej).

WAŻNE!

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego dla osoby współpracującej stanowi kwota będąca podstawą wymiaru składek na jej ubezpieczenie chorobowe.

Za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej, która jest niezdolna do pracy z powodu choroby (także opieki lub macierzyństwa), należy proporcjonalnie zmniejszyć najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za ten miesiąc, jeśli osoba ta spełnia warunki do przyznania zasiłku. Zmniejszenia tego dokonuje się dzieląc kwotę najniższej podstawy wymiaru składek przez liczbę dni kalendarzowych danego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu (art. 18 ust. 9–10 ustawy systemowej). Nie należy natomiast dokonywać zmniejszenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej, gdyż jest ona miesięczna i niepodzielna.

Rozliczenie podatkowe przychodów osoby współpracującej uzyskanych z umowy o pracę

Mimo że do celów ubezpieczeniowych Pana żona jest traktowana jak osoba współpracująca, to do celów obliczania zaliczki na podatek dochodowy traktowana jest jak pracownik. W efekcie przychody z tytułu umowy o pracę, jakie uzyskuje, zaliczane są do przychodów z wykonywanej pracy (art. 12 ust. 1 updof). Zatem wynagrodzenie uzyskiwane z umowy o pracę należy opodatkować modyfikując sposób obliczania zaliczki na podatek określony w wyżej wymienionym przepisie. Osoba współpracująca nie finansuje bowiem składek ubezpieczeniowych z własnych środków, a w konsekwencji od jej przychodów nie można odliczyć składek na ubezpieczenia społeczne, a od podatku nie można odliczyć składki na ubezpieczenie zdrowotne. Nie zmienia to jednak faktu, że u osoby współpracującej zatrudnionej na umowę o pracę zaliczka na podatek wynosi 18% (lub 32% po przekroczeniu górnej granicy pierwszego przedziału skali podatkowej). Ponadto takiej osobie przysługują pracownicze koszty uzyskania przychodów w wysokości 111,25 zł (lub odpowiednio 139,06 zł). Jeżeli pracownik złożył pracodawcy oświadczenie PIT-2, to pracodawca jest również zobowiązany pomniejszyć obliczoną zaliczkę o 1/12 kwoty zmniejszającej podatek, określonej w pierwszym przedziale skali podatkowej, tj. o kwotę 46,33 zł.

Co zrobić, gdy składki były opłacane z pracowniczego tytułu ubezpieczenia

Jeżeli Pana żona, spełniająca kryteria dla osoby współpracującej, została zatrudniona na umowę o pracę i została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych oraz do ubezpieczenia zdrowotnego z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia (składki były za nią opłacane według zasad obowiązujących pracownika), należy:

• wyrejestrować ją z pracowniczych ubezpieczeń społecznych na formularzu ZUS ZWUA z datą, z jaką została zgłoszona do pracowniczych ubezpieczeń społecznych,
• złożyć korektę raportów na ZUS RCA z kodem 01 10 xx, a także wykazać w tych raportach zerową podstawę wymiaru składek oraz zerowe kwoty składek na ubezpieczenia,
• zgłosić do ubezpieczeń społecznych osobę współpracującą na formularzu ZUS ZUA z kodem ubezpieczenia 05 11 xx z datą, z jaką była zgłoszona do pracowniczych ubezpieczeń społecznych,
• złożyć raport ZUS RCA za wszystkie miesiące, za jakie osoba współpracująca została zgłoszona do ZUS z kodem pracowniczym oraz wykazać składki z tytułu współpracy,
• złożyć korektę deklaracji rozliczeniowych ZUS DRA za wszystkie miesiące, za jakie osoba współpracująca podlegała tym ubezpieczeniom jako pracownik oraz wystąpić do ZUS o rozliczenie konta,
• jeżeli po rozliczeniu konta okaże się, że na koncie ubezpieczonego jest niedopłata, to należy opłacić składki wraz z odsetkami za zwłokę. Jeśli natomiast okaże się, że jest nadpłata, ZUS z urzędu zaliczy kwotę nadpłaty na poczet bieżących lub zaległych składek albo na wniosek ubezpieczonego zwróci tę nadpłatę.

W przypadku osób prowadzących działalność pozarolniczą i osób z nimi współpracujących objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym w tej sprawie został zgłoszony wniosek. Oznacza to, że w takiej sytuacji, tj. przy „skorygowaniu” tytułu ubezpieczeń, zgłoszenie Pana żony do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego będzie możliwe najwcześniej od dnia zgłoszenia jej do ubezpieczeń z tytułu współpracy.

Osoba ubezpieczona albo płatnik składek mogą wystąpić do ZUS z wnioskiem o zaliczenie do okresu wyczekiwania (do 90 dni) okresu, za który były opłacane składki z pracowniczego tytułu ubezpieczenia (mimo że osoba ubezpieczona nie miała statusu pracownika). Istnieje możliwość, że ZUS wyda pozytywną dla zainteresowanej strony decyzję, mimo że składki były opłacone od innej niż wymagana podstawy wymiaru.

Adam P. zatrudnia od 1 września 2011 r. w ramach umowy o pracę na 1/4 etatu swoją żonę, z którą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Dokonał zgłoszenia żony do ubezpieczeń jako pracownika (z kodem 01 10 xx) i opłacał za nią składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od 1/4 minimalnego wynagrodzenia. ZUS podczas kontroli zakwestionował przyjęty sposób naliczania i odprowadzania składek, informując Adama P., że powinien opłacać za żonę składki od innej podstawy. W tej sytuacji Adam P. powinien złożyć formularz ZUS ZWUA oraz wyrejestrować żonę z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako pracownika, wpisując w polu „data ustania ubezpieczeń” datę 01.09.2011 r., tj. wyrejestrować żonę z pracowniczego ubezpieczenia z datą, z jaką została do tego ubezpieczenia zgłoszona. Następnie powinien złożyć korektę składanych za żonę raportów ZUS RCA (z kodem 01 10 xx) i wykazać w tych raportach zerową podstawę wymiaru składek oraz zerowe kwoty składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Ponadto Adam P. powinien złożyć formularz ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla osoby współpracującej 05 11 xx, zgłaszając w ten sposób żonę do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako osobę współpracującą. W polu „data powstania obowiązku ubezpieczeń” należy wpisać datę 01.09.2011 r. Należne składki z tytułu współpracy powinny być wykazane w raporcie ZUS RCA (z kodem 05 11 xx). Raport ten powinien być złożony za wszystkie miesiące, począwszy od września ubiegłego roku. W takiej sytuacji konieczne będzie także złożenie korekty składanych deklaracji rozliczeniowych ZUS DRA oraz opłacenie składek wraz z odsetkami za zwłokę.

W tej sytuacji objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym żony Adama P. nie będzie mogło nastąpić z datą 01.09.2011 r., lecz z datą, z jaką osoba prowadząca działalność zgłosi żonę do ubezpieczeń społecznych z tytułu współpracy. Adam P. jako płatnik składek może wystąpić do ZUS z wnioskiem o zaliczenie do okresu wyczekiwania na zasiłek chorobowy z tytułu współpracy okresu, za który za jego żonę były opłacane składki na ubezpieczenie chorobowe z tytułu pracowniczego.

Podstawa prawna:

• art. 3 pkt 4, art. 48 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.),
• art. 8 ust. 11, art. 18 ust. 9–10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• art. 22 § 1, art. 92 Kodeksu pracy.