W razie rozbieżności między rzeczywiście uzyskanym przez pracownika przychodem ze stosunku pracy a oświadczeniem płatnika składek (pracodawcy) zawartym w jego czynnościach obliczenia i przekazania składki do ZUS, ubezpieczony ma prawo domagać się weryfikacji czynności płatnika i ustalenia prawidłowego wymiaru zasiłku chorobowego. (Wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2006 r., sygn. akt I UK 122/05)
Stan faktyczny
ZUS, nie uwzględniając wniosku ubezpieczonego Andrzeja J., uznał w decyzji, że płatnik – spółka z o.o. prawidłowo ustalił podstawę wymiaru zasiłku chorobowego należnego ubezpieczonemu za okres niezdolności do pracy od 1 lipca 2003 r. do 26 marca 2004 r. w związku z wypadkiem przy pracy. W odwołaniu Andrzej J. domagał się zmiany zaskarżonej decyzji przez ustalenie uprawnień do zasiłku chorobowego w związku z wypadkiem przy pracy w wysokości 1500 euro miesięcznie. ZUS wniósł o oddalenie odwołania sąd rejonowy zmienił wyrokiem zaskarżoną decyzję w ten sposób, że jako podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego powodowi przyjął kwotę 8272,95 zł.
Sąd ustalił, że od 13 maja 2003 r. do 1 lipca 2003 r. Andrzej J. świadczył pracę na budowie w Niemczech, za którą otrzymał wynagrodzenie zasadnicze brutto: za okres od 13 maja 2003 r. do 31 maja 2003 r. w kwocie 1245,30 euro, za okres od 1 czerwca 2003 r. do 30 czerwca 2003 r. w kwocie 1862,02 euro. Od 14 maja 2003 r. do 26 marca 2004 r. wnioskodawca był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych (w tym do ubezpieczenia wypadkowego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę). Pracodawca w raportach imiennych ZUS RCA wskazał jako podstawę wymiaru składki za maj 2003 r. – kwotę 1370 zł, a za czerwiec 2003 r. – 2195 zł. Od 1 lipca 2003 r. do 26 marca 2004 r. wnioskodawca otrzymywał zasiłek chorobowy z ubezpieczenia społecznego w wysokości 1700 zł.
Sąd, podzielając stanowisko przedstawione w sprawie przez ubezpieczonego, przyjął, że zastosowanie znajduje art. 9 ust. 1, 2 i 3 pkt 1 ustawy 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zgodnie z którym zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru stanowi kwota będąca podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi – w danym wypadku – przeciętne miesięczne wynagrodzenie za czerwiec 2003 r.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją ZUS. Sąd okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd stwierdził, że – zgodnie z art. 3 pkt 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – użyte w ustawie określenie wynagrodzenie oznacza przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe.
Zgodnie zaś z przepisem art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenie rentowe. Z kolei – według art. 18 ust. 1 powołanej ustawy – podstawę składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe ubezpieczonych wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 1–3 i pkt 18a stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 i 10 ustawy.
Podstawę wymiaru składek obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego pracownika stanowi zatem przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.
Taką samą zasadę ustalania podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych zawierają przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Uznając, że ze wskazanych przepisów jednoznacznie wynika, iż to przychód pracownika ma stanowić podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie wypadkowe, sąd drugiej instancji stwierdził, że jest to kwota przychodu pracownika obliczona i wskazana organowi rentowemu przez płatnika, uwzględniająca uiszczone świadczenia z tytułu ubezpieczenia emerytalnego, rentowego oraz chorobowego.
Stanowisko SN
Z jednej strony, sąd okręgowy przyjmuje niebudzące zastrzeżeń założenie wynikające z omówionych wcześniej regulacji, że „podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie wypadkowe (a równocześnie ubezpieczenia emerytalne i rentowe) stanowi przychód pracownika, a nie wynagrodzenie zasadnicze określone w umowie o pracę”, jednakże – z drugiej strony – stwierdza, że „podstawę ustalenia wysokości zasiłku chorobowego stanowi wyłącznie przychód pracownika, który został obliczony i wskazany przez płatnika składek”.
To ostatnie twierdzenie nie zostało poparte żadnymi argumentami i musi nasuwać poważne wątpliwości, skoro – w kontekście podstawy faktycznej dochodzonego w sprawie roszczenia – nie wiadomo, dlaczego sąd okręgowy zrównał przychód ubezpieczonego (w tym przypadku rzeczywiście uzyskane przez niego wynagrodzenie za pracę, po potrąceniu uiszczonych przez płatnika składek ubezpieczeniowych) z tym, co – według twierdzeń ubezpieczonego w zaniżonym znacznie zakresie – „obliczył i wskazał płatnik składek”.
Rację ma zatem skarżący, że ta przesłanka rozstrzygnięcia przedstawia się jako niezrozumiałe w kontekście stanu faktycznego sprawy zrównanie ustawowo określonych zasad ustalania podstawy wymiaru składek i zasiłku chorobowego wyłącznie z tym, co „obliczył i wskazał płatnik składek”.
Należy w związku z tym zauważyć, że relacje obu tych rzeczy – z jednej strony – ustawowo zdefiniowanego przychodu jako elementu podstawy wymiaru składki (i zasiłku chorobowego), a z drugiej – jego skonkretyzowania w odpowiednich czynnościach płatnika składki, przedstawiają się akurat w przeciwstawnym porządku od tego, który zdaje się wynikać z zaskarżonego wyroku. Najogólniej mówiąc, czynności płatnika nie stanowią przesłanki dla ustalenia wymiaru składki i wymiaru zasiłku chorobowego. Do płatnika „należy” obliczenie i wskazanie przychodu na zasadach określonych w odpowiednich przepisach.
Płatnik wykonuje te przepisy, a jego czynność jest skuteczna o tyle, o ile jest zgodna z prawem. W razie rozbieżności między rzeczywistym, faktycznie uzyskanym przez pracownika przychodem ze stosunku pracy a oświadczeniem w tym zakresie płatnika składek zawartym w jego czynnościach obliczenia i przekazania składki do ZUS, ubezpieczony ma prawo domagać się weryfikacji wadliwej czynności płatnika składek.
Sytuacja ubezpieczonego w zakresie składek na ubezpieczenie chorobowe i wymiaru zasiłku chorobowego wynika z przepisów prawa, ubezpieczony uzyskuje – z mocy prawa – prawo do określonego świadczenia i może domagać się ukształtowanego prawem co do wysokości świadczenia, chociażby płatnik składek w dokumentach rozliczeniowych z ZUS nie wykonał należących do niego obowiązków w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami.