Zbieg prawa do świadczeń oznacza sytuację, w której jedna osoba spełnia warunki do otrzymania więcej niż jednego świadczenia. Od zbiegu prawa do świadczeń należy odróżnić tzw. zbieg osób do świadczenia, czyli sytuację, w której do jednego świadczenia uprawnione są dwie lub więcej osób. W takim przypadku świadczenie należne ulega podziałowi.
Świadczenia, które podlegają zbiegowi
Zbieg prawa do kilku świadczeń występuje, gdy ubezpieczony spełnia warunki do równoczesnego poboru:
- emerytury z rentą z tytułu niezdolności do pracy i rentą rodzinną,
- emerytury z rentą z tytułu niezdolności do pracy,
- emerytury z rentą rodzinną,
- renty z tytułu niezdolności do pracy z rentą rodzinną.
W orzecznictwie wyodrębniono również zbieg uprawnień do jednego rodzaju świadczenia przyznawanego na podstawie różnych przesłanek prawnych, np. emerytury w obniżonym wieku emerytalnym oraz emerytury w wieku powszechnym (wyrok SN z 5 października 2006 r., I UK 82/06).
W razie zbiegu u jednej osoby prawa do wypłaty kilku świadczeń organ rentowy jest zobowiązany do działania z urzędu do momentu, kiedy sam zainteresowany nie złoży przeciwnego wniosku.
W przypadku zbiegu do kilku świadczeń organ rentowy jest zobowiązany wypłacić tylko jedno z reguły wyższe świadczenie. Jednak to ubezpieczony dokonuje ostatecznej decyzji, które świadczenie chce otrzymywać. Jeżeli zażąda wypłaty niższego świadczenia, żądanie będzie musiało zostać uwzględnione. Jeśli natomiast ubezpieczony nie złoży żadnego oświadczenia w tej kwestii, organ rentowy kontynuuje wypłatę świadczenia wyższego. Ubezpieczony może w każdym czasie zażądać od organu rentowego zamiany świadczenia wypłacanego na inne, również przysługujące.
Nie oznacza to jednak, że organ rentowy powinien z urzędu badać możliwości ewentualnego zbiegu prawa do świadczenia, co do którego istnieje prawo do wypłaty, z innymi świadczeniami. Należy podkreślić, że wstrzymanie świadczenia przysługującego w zbiegu, a nieprzeznaczonego do wypłaty nie następuje od dnia, w którym powstało prawo do świadczenia wyższego (lub wybranego przez ubezpieczonego), lecz od dnia, od którego przysługuje wypłata świadczenia wyższego (lub wybranego przez ubezpieczonego).
Na podstawie obowiązujących przepisów nie jest możliwe pobieranie dwóch świadczeń jednocześnie, jak również łączenie okresów ubezpieczenia osób ubezpieczonych w celu otrzymania wyższego świadczenia emerytalnego.
W sytuacji, w której jedna z osób uprawnionych do renty rodzinnej nabędzie prawo do własnego świadczenia, wniosek złożony do organu rentowego dotyczący podjęcia wypłaty świadczenia z tytułu własnego ubezpieczenia Zakład Ubezpieczeń Społecznych potraktuje jako podstawę do wyłączenia jej z kręgu osób pobierających rentę rodzinną. W praktyce oznacza to, że ZUS dla pozostałych uprawnionych do renty rodzinnej ustali ponownie wysokość świadczenia z pominięciem osoby, która nabyła prawo do świadczenia z tytułu własnego ubezpieczenia.
Świadczenia niepodlegające zbiegowi
Przepisów o zbiegu prawa do świadczeń nie stosuje się, gdy osoba pobiera świadczenie emerytalne lub rentowe z polskiego systemu, a dodatkowo nabywa prawo do świadczenia zagranicznego. Odstępstwo od tej zasady może jedynie wprowadzać umowa międzynarodowa.
Zbiegiem świadczeń nie jest również nabycie przez emeryta lub rencistę uprawnień do dodatku pielęgnacyjnego, dodatku dla sieroty zupełnej przez osobę uprawnioną do renty rodzinnej, jak również przyznanie zasiłku pogrzebowego.
Ustawodawca przewidział również sytuacje wyjątkowe dotyczące zbiegu prawa do świadczenia emerytalnego lub rentowego ze świadczeniem przysługującym ubezpieczonemu z innego systemu.
Świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych
Żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze Policji, UOP, ABW, AW, SKW, SWW, CBA, SG, BOR, PSP, SW oraz członkowie ich rodzin mają możliwość nabycia świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, jeśli nie spełniają warunków do nabycia prawa lub utracili prawo do świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym służb mundurowych.
Renta inwalidy wojennego i wojskowego
Inwalidzie wojennemu oraz temu inwalidzie wojskowemu, którego inwalidztwo powstało w związku ze służbą, który pobiera rentę inwalidzką i jednocześnie nabył prawo do emerytury, wypłaca się w zależności od jego wyboru: rentę powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty. Jednak w przypadku zbiegu uprawnień do emerytury oraz do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym przysługuje tylko jedno świadczenie – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego.
Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego
Ubezpieczonemu uprawnionemu do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury wypłaca się, zależnie od jej wyboru, rentę powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty.
Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników
W razie zbiegu prawa do emerytury lub renty z FUS z prawem do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników, uprawnionemu wypłaca się jedno wybrane przez niego świadczenie.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego
Nie ma przeszkód prawnych, aby ubezpieczony pobierający emeryturę przyznaną mu w niższym wieku emerytalnym dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze domagał się przyznania emerytury przysługującej mu w normalnym (powszechnym) wieku emerytalnym na podstawie art. 27 tej ustawy, ponieważ ze względu na odmienne przesłanki nabycia prawa do obu tych świadczeń organ ubezpieczeń społecznych powinien wydać decyzje w oparciu o różne podstawy prawne przysługujących ubezpieczonemu świadczeń emerytalnych, a następnie wypłacać świadczenie wyższe lub wybrane przez ubezpieczonego. Jeżeli ubezpieczony nie podlegał dalszemu ubezpieczeniu po nabyciu prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, to do wyliczenia jego emerytury, przysługującej mu po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, przyjmuje się kwotę bazową ostatnio przyjętą do ustalenia podstawy wymiaru emerytury w niższym wieku emerytalnym, a następnie tę «nową» emeryturę podwyższa się w ramach waloryzacji przypadających od dnia nabycia przez ubezpieczonego uprawnień emerytalnych, co sprawia, że bez nowych okresów ubezpieczenia wysokość pobieranej jednej emerytury, którą może wybrać ubezpieczony, nie zmieni się” (wyrok SN z 5 października 2006 r., I UK 82/06).
Podstawa prawna:
- art. 95–98 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 5 października 2006 r. (I UK 82/06, niepubl.).