W przypadku urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego stosunek pracy zostaje zawieszony. Tytułem do ubezpieczeń jest zasiłek macierzyński lub urlop wychowawczy. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za ten okres opłaca budżet państwa, a nalicza je pracodawca.
Przy zbiegu tytułu do ubezpieczeń zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego z działalnością gospodarczą, składki na ubezpieczenia społeczne opłaca się z działalności, a nie z zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego. W tym okresie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe. Równocześnie prowadzący działalność może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek macierzyński i składki na ZUS
Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje pracownicy, która urodzi lub przyjmie na wychowanie dziecko w trakcie ubezpieczenia chorobowego. Nie ma znaczenia rodzaj tytułu do ubezpieczeń ani okres ubezpieczenia. Zasiłek macierzyński przysługuje bez okresu wyczekiwania.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 23 maja 2006 r. (III UZP 2/06, OSNP 2007/1–2/20), przebywanie na urlopie macierzyńskim udzielonym z tytułu zatrudnienia nie zwalnia z obowiązku ubezpieczenia z tytułu działalności gospodarczej. Wyrażone w tej uchwale stanowisko podziela ZUS.
Urlop macierzyński przed porodem
Pracownica może rozpocząć korzystanie z urlopu macierzyńskiego najpóźniej na dwa tygodnie przed planowanym terminem porodu, a jeżeli nie złoży wniosku o ten urlop przed porodem, to pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień urodzenia dziecka. Zatem pracownica, która jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą, w dniu urodzenia dziecka jest już objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z tytułu tej działalności. Skoro tak, to ma prawo przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tego tytułu od dnia, w którym powstał obowiązek ubezpieczenia. Jeżeli pracownica po rozpoczęciu urlopu macierzyńskiego przystępuje do obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności i do dobrowolnego ubezpieczenia z tego tytułu, to powinien jej przysługiwać zasiłek macierzyński również z tytułu działalności gospodarczej. W konsekwencji za okres zasiłku macierzyńskiego prowadzący działalność nie opłaca składek na ubezpieczenia społeczne.
PRZYKŁAD
Karolina S. urodziła dziecko 14 maja 2009 r. Od tego dnia rozpoczęła urlop macierzyński. 20 maja złożyła druk ZUS ZUA, zgłaszając się od 14 maja do wszystkich ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, w tym również do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Tym samym w dniu urodzenia dziecka podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu działalności gospodarczej i powinna mieć prawo do zasiłku macierzyńskiego również z tego tytułu. Ubezpieczona nie musi w takiej sytuacji opłacać składek z tytułu działalności gospodarczej, ponieważ od pierwszego dnia objęcia obowiązkiem ubezpieczenia nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego. W przypadku rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przed porodem, np. od 11 maja 2009 r., Karolina S. musiałaby opłacić wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne, w tym również na ubezpieczenie chorobowe do dnia porodu, czyli od 11 do 13 maja 2009 r.
Stanowisko ZUS i SN
ZUS nie podziela powyższej interpretacji przepisów. W sytuacji opisanej w przykładzie ZUS wydaje decyzję odmawiającą prawa do zasiłku macierzyńskiego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Podobnie w tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy. W uchwale z 3 października 2008 r. (II UK 32/08 M.P.Pr. 2009/1/40) uznał, że ubezpieczona nie ma prawa do zasiłku macierzyńskiego z tytułu działalności gospodarczej, lecz wyłącznie ze stosunku pracy.
Stanowisko ZUS i Sądu Najwyższego jest niekonsekwentne, ponieważ na kobiety przebywające na urlopie macierzyńskim przepisy nakładają obowiązek ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzonej równolegle działalności gospodarczej, odmawiając im jednocześnie prawa przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tego tytułu.
WAŻNE!
Osoba przebywająca na urlopie macierzyńskim udzielonym z tytułu umowy o pracę podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej jednocześnie działalności gospodarczej, ale nie ma prawa do zasiłku macierzyńskiego z tytułu tej działalności.
Wnioski
Z dniem rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego prowadzący działalność gospodarczą ma obowiązek przystąpić do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z działalności. Od pierwszego dnia urlopu macierzyńskiego może również przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z działalności i złożyć wniosek o zasiłek macierzyński. Jednak decyzja ZUS w tej kwestii prawdopodobnie będzie odmowna.
Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do sądu w terminie miesiąca od jej otrzymania, chociaż, w świetle uchwały Sądu Najwyższego, uzyskanie pozytywnego rozstrzygnięcia będzie trudne. Nie jest jednak wykluczone, że poglądy sądów w tej sprawie zmienią się.
Obecnie w Parlamencie trwają prace nad zmianą ustawy systemowej, która ureguluje sytuację prawną osób przebywających na urlopach macierzyńskich i wychowawczych z tytułu zatrudnienia, które jednocześnie prowadzą działalność gospodarczą.
Podstawa prawna:
- art. 6, art. 9, art. 12, art. 14 ustawy z 18 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
- art. 29–31 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267).
Orzecznictwo uzupełniające:
- Osoby, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego pozostają w stosunku pracy i równocześnie prowadzą pozarolniczą działalność, podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia tej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, DzU nr 137, poz. 887 ze zm.). (Uchwała Sądu Najwyższego z 23 maja 2006 r., III UZP 2/06, OSNP 2007/1-2/20)