Jeżeli umowa zlecenia będzie traktowana w Niemczech jako praca najemna, ubezpieczeniom społecznym osoba ta będzie podlegała w Niemczech. Prowadzoną w Polsce działalność gospodarczą będzie mogła wówczas wyrejestrować. Jeśli jednak praca przedstawiciela handlowego będzie traktowana jako działalność na własny rachunek, to ubezpieczeniom społecznym będzie podlegała w państwie zamieszkania.
Sprawy zabezpieczenia społecznego osób pracujących jednocześnie w więcej niż w jednym kraju Unii Europejskiej reguluje rozporządzenie Rady EWG nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się w granicach Wspólnoty.
Określenie kraju, w którym ubezpieczeniom podlega osoba pracująca jednocześnie w kilku krajach Unii, reguluje Tytuł II rozporządzenia „Właściwe ustawodawstwo”. Rozstrzyga on jednak tylko o dwóch grupach ubezpieczonych, tj. pracownikach najemnych i osobach pracujących na własny rachunek. Nie odnosi się natomiast do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (umowy zlecenia, umowy agencyjne, umowy o dzieło). Przyjęcie interpretacji językowej tych przepisów prowadziłoby do możliwości określenia właściwego ustawodawstwa dla bardzo wąskiego kręgu osób.
Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości nakazuje jednak pojęcia „zatrudnienie” i „praca na własny rachunek” rozumieć w taki sposób, w jaki te rodzaje pracy są rozumiane przy stosunku ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego, na którego terytorium ta praca jest wykonywana.
Przyjęcie takiego rozwiązania oznacza, że zakwalifikowanie osoby występującej w pytaniu jako pracownika lub jako osoby pracującej na własny rachunek wynika z krajowego systemu zabezpieczenia społecznego, do którego osoba ta należy.
W tym kontekście ważne jest również inne orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którym pracownikiem jest każdy, kto wykonuje przez pewien czas pracę na rzecz i pod kierownictwem innej osoby w zamian za wynagrodzenie.
Osoba będąca pracownikiem najemnym na terytorium jednego państwa członkowskiego i równocześnie prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium innego państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu państwa, na którego terytorium wykonuje pracę za wynagrodzeniem. Polskie przepisy zaliczają do pracowników, o których mowa w Tytule II rozporządzenia 1408/71, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia i innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o umowie zlecenia.
Umowa zlecenia zawarta z niemieckim podmiotem jest pracą wykonywaną na rzecz i pod kierownictwem innej osoby w zamian za wynagrodzenie. Zastosowanie miałoby więc niemieckie ustawodawstwo, gdyż tam wykonywana jest praca za wynagrodzeniem.
Jeżeli niemiecka instytucja wystawi na podstawie tego przepisu formularz E 101, osoba pytająca będzie mogła wyrejestrować siebie jako płatnika składek (na druku ZUS ZWPA) i jako ubezpieczonego (na formularzu ZUS ZWUA) z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i zaprzestać opłacania w Polsce składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Gdyby jednak w Niemczech praca przedstawiciela handlowego była traktowana jako praca na własny rachunek (co może mieć miejsce), to wówczas zastosowanie miałyby przepisy państwa, w którym osoba ta mieszka. Osoba prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich podlega ustawodawstwu państwa, na którego terytorium zamieszkuje (jeżeli wykonuje jakąkolwiek część swojej działalności na terytorium swojego państwa).
Jeżeli zatem Czytelnik mieszka w Polsce, to jest tutaj ubezpieczony i formularz unijny E 101 wystawi polska instytucja, tj. właściwy ze względu na adres zamieszkania oddział ZUS. Na podstawie tego formularza osoba ta zostanie zwolniona z opłacania składek w Niemczech.
Odpowiedziała Barbara Zabieglińska