Kto jest uważany za twórcę, a kto za artystę
Zgodnie z art. 8 ust. 7 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74, ze zm., zwanej dalej ustawą systemową) za twórcę uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii, lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego.
Natomiast artystą jest osoba wykonująca zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.
Ustawa systemowa umieściła twórców i artystów w grupie osób prowadzących pozarolniczą działalność.
Uznanie działalności za twórczą lub artystyczną i ustalenie daty jej rozpoczęcia nie następuje automatycznie, ale w formie decyzji wydanej przez Komisję do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, która działa przy ministrze właściwym do spraw kultury.
Komisja została powołana rozporządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z 9 marca 1999 r. w sprawie powołania Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców oraz szczegółowego określenia jej zadań, składu i trybu działania (DzU nr 27, poz. 250).
Komisja wydaje decyzję na wniosek osoby zainteresowanej na podstawie dokumentów potwierdzających czas trwania i charakter działalności twórczej bądź artystycznej, wykonywanej na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy zlecenia, a także katalogów z wystaw, recenzji, przyznanych nagród i wyróżnień oraz:
• dyplomu ukończenia szkoły artystycznej odpowiedniego typu lub szkoły wyższej na kierunku odpowiednim do wykonywanej działalności twórczej lub artystycznej albo
• zaświadczenia wydanego przez właściwe stowarzyszenie zrzeszające twórców lub artystów o nabyciu w drodze praktyki umiejętności zawodowych.
Od decyzji Komisji osobie zainteresowanej przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw kultury w terminie 2 miesięcy od daty doręczenia decyzji.
Podleganie ubezpieczeniom społecznym
Stosownie do art. 13 pkt 4 ustawy systemowej twórcy i artyści z tytułu wykonywanej działalności podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności.
Natomiast gdy chodzi o ubezpieczenie chorobowe, to ma ono charakter dobrowolny i następuje na wniosek zainteresowanej osoby od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Oznacza to, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może nastąpić za okres wsteczny.
Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje na wniosek osoby zainteresowanej od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń (nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony), a także od dnia ustania tytułu podlegania temu ubezpieczeniu. Ubezpieczenie to ustaje również od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych na wniosek ubezpieczonego może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie. W przypadku gdy za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następującego po dniu, za który zasiłek ten przysługuje.
Podstawa wymiaru składek
Zgodnie z art. 18 ust. 8 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe twórców i artystów stanowi zadeklarowana kwota dochodu, nie niższa jednak niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Składka w nowej wysokości obowiązuje od trzeciego miesiąca następnego kwartału. Za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu.
Zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek, o których mowa powyżej, stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.
Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, w danym roku kalendarzowym, nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej. Na rok 2008 jest to kwota 85 290 zł.
Natomiast podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, z zastrzeżeniem jednak, że przy ustalaniu podstawy wymiaru na te ubezpieczenia nie stosuje się ograniczenia, o którym mowa powyżej, czyli wynikającego z zasady, że roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Oznacza to, że gdy wskazana kwota zostanie przekroczona, nie potrąca się składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ale potrąca się składki na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe.
Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych
Osoby prowadzące działalność twórczą lub artystyczną zobowiązane są same zgłosić się do ubezpieczeń społecznych w ciągu 7 dni od dnia otrzymania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców ustalającej datę rozpoczęcia wykonywania działalności twórczej lub artystycznej.
Opłacają oni składki na zasadach przewidzianych w art. 47 ust. 1a ustawy systemowej. Przepis ten stanowi, że twórcy i artyści przesyłają deklaracje rozliczeniowe, imienne raporty miesięczne oraz opłacają składki za okres wykonywania działalności twórczej lub artystycznej przed dniem wydania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców w terminie opłacania składek za miesiąc, w którym otrzymali decyzję.
Składki na ubezpieczenia społeczne twórcy i artyści opłacają w terminach przewidzianych dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie, czyli do 10. dnia następnego miesiąca.
Joanna Pysiewicz-Jężak