Dla zdecydowanej większości osób objętych powszechnym systemem zabezpieczenia społecznego ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe. Ubezpieczeniom emerytalnym i rentowymi można jednak podlegać również na zasadzie dobrowolności. 1 stycznia 2013 r. wszedł w życie art. 6 ustawy z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Przepis ten dokonał istotnej zmiany w zakresie przystępowania do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
Dotychczasowe zasady
W stanie prawnym obowiązującym do 31 grudnia 2012 r. do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych mogły przystąpić tylko i wyłącznie osoby fizyczne wymienione w art. 7 i art. 10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługiwało zatem:
- małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą,
- osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegały ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
- obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadały w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa,
- studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegali ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu,
- alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i juniorystom do ukończenia 25. roku życia,
- wnioskodawcom odbywającym na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności – w rozumieniu przepisów o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej,
- posłom do Parlamentu Europejskiego wybranym w Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz obywatele polscy wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatele polscy wykonujący pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadały w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa, mogły po ustaniu tych ubezpieczeń kontynuować je dobrowolnie.
Nowe zasady
Od 1 stycznia 2013 r., w związku ze zmianą art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych może przystąpić każdy, kto nie spełnia warunków do podlegania obowiązkowo tym ubezpieczeniom (np. osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o dzieło, członek zarządu spółki prawa handlowego, pełniący obowiązki tylko i wyłącznie na podstawie aktu powołania). Krąg osób fizycznych, które mogą podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na zasadzie dobrowolności, nie jest więc, tak jak to miało miejsce dotychczas, ograniczony tylko i wyłącznie do tych osób, które posiadają wskazany przez obowiązujące dotąd przepisy tytuł do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Wystarczy, że dana osoba nie posiada tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego oraz rentowych i już ma prawo przystąpić do tych ubezpieczeń na zasadzie dobrowolności.
PRZYKŁAD
Jan W. ukończył studia w 2012 r. We wrześniu 2012 r. podjął swoją pierwszą pracę na podstawie umowy o dzieło. Mimo że wykonywanie pracy na podstawie umowy o dzieło nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, do końca 2012 r. Jan W. nie miał prawa przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, gdyż nie posiadał ku temu tytułu określonego przez obowiązujące wówczas przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Od 1 stycznia 2013 r. Jan W. może przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jeżeli nie podlega tym ubezpieczeniom obowiązkowo.
Bez zmian w przepisach
Po 31 grudnia 2012 r. nadal obowiązuje zasada, że w przypadku gdy okres dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia, jeżeli stan własnego konta ubezpieczonego nie będzie go zapewniał. Nie ulega również zmianie wiele innych zasad obowiązujących do tej pory w zakresie dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
I tak, jak miało to miejsce przed 1 stycznia 2013 r.:
- osoby podlegające dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie mogą podlegać ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu,
- nieterminowe opłacanie składek na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe powoduje ustanie tych ubezpieczeń od pierwszego dnia miesiąca za osoby, których składki nie zostały uregulowane we właściwym terminie, chyba że ZUS na wniosek ubezpieczonego wyrazi zgodę na opłacenie ich po terminie,
- podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o których mowa w art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowi zadeklarowana przez ubezpieczonego kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia,
- kwoty stanowiące podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe są uwzględniane w rocznej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe danego ubezpieczonego,
- osoby opłacające wyłączenie za siebie składki na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe są zwolnione z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA za kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA zadeklarują do podstawy wymiaru składek kwotę minimalnego wynagrodzenia.
Podstawa prawna:
- art. 7 i 10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585, ost. zm. DzU z 2012 r. poz. 1342).