Prowadzę firmę handlowo-usługową. Od początku 2011 r. zatrudniam żonę na 1/2 etatu na stanowisku ekspedientki-konsultantki. Podpisałem z nią umowę o pracę i wypłacałem wynagrodzenie w wysokości 1400 zł, od którego opłacałem wszystkie składki do ZUS, jak ma to miejsce w przypadku moich pozostałych pracowników. Obecnie żona jest w 7. miesiącu ciąży i ze względów zdrowotnych nie może już pracować. Wystąpiłem z wnioskiem do ZUS o wypłatę zasiłku chorobowego dla żony. Zakład jednak odmówił, uzasadniając to tym, że żona powinna być zgłoszona do ubezpieczeń jako osoba współpracująca, a nie jako pracownik. Czy to prawda? Czy to oznacza, że ZUS nie wypłaci jej zasiłku chorobowego i macierzyńskiego?
Jeżeli żona pozostaje z Panem we wspólnym gospodarstwie domowym, zgłaszając ją do ubezpieczeń jako pracownika postąpił Pan nieprawidłowo. W związku z tym będzie Pan musiał skorygować całą dokumentację zgłoszeniową i rozliczeniową za żonę. Zgłoszenia do ubezpieczeń obowiązkowych może Pan dokonać z datą wsteczną, natomiast zgłoszenia do ubezpieczenia chorobowego, które dla osoby współpracującej jest dobrowolne, można dokonać tylko na bieżąco, od dnia złożenia wniosku w tej sprawie.
Podleganie ubezpieczeniu chorobowemu jest warunkiem wypłaty zasiłku. Jeżeli teraz dokona Pan zgłoszenia żony do ubezpieczenia chorobowego, będzie ona musiała czekać 90 dni na prawo do zasiłku chorobowego. Natomiast na pewno Pańska żona uzyska prawo do zasiłku macierzyńskiego, gdyż przysługuje on bez okresu wyczekiwania.
Za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, rodziców, macochę, ojczyma, osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności (art. 8 ust. 11 ustawy systemowej).
WAŻNE
Warunkiem uznania członka rodziny za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej jest pozostawanie z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym oraz współpraca przy tej działalności.
Jeżeli osoba zatrudniona przez przedsiębiorcę na podstawie umowy o pracę spełnia powyższe warunki, podlega ona ubezpieczeniom jako osoba współpracująca, a nie jako pracownik (art. 8 ust. 2 ustawy systemowej). Osoba współpracująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Obowiązek ubezpieczeń istnieje od dnia rozpoczęcia wykonywania współpracy do dnia jej zakończenia. Taką osobę należy zgłosić do ZUS z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 xx. Składki za osobę współpracującą należy obliczać od zadeklarowanej kwoty, która wynosi 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2012 r. – 2115,60 zł), a nie od kwoty uzyskanego przychodu (jak w przypadku pracowników). Składkę na ubezpieczenie zdrowotne za osobę współpracującą należy opłacać od kwoty nie niższej niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2012 r. – 2828,31 zł).
Jeżeli od stycznia 2011 r. Pana żona była zgłoszona do ubezpieczeń jako pracownik, powinien Pan:
- złożyć jej wyrejestrowanie jako pracownika na formularzu ZUS ZWUA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 xx; jako datę wyrejestrowania wskazując tę samą datę, z którą została nieprawidłowo zgłoszona do ubezpieczeń, czyli 1 stycznia 2011 r.,
- wycofać przez ponowne złożenie w trybie korekty, tj. z zerową podstawą wymiaru i zerowymi kwotami składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, wszystkie raporty rozliczeniowe ZUS RCA składane za żonę z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 xx,
- złożyć prawidłowe zgłoszenie żony do ubezpieczeń, na formularzu ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 xx (osoba współpracująca) i zgłosić ją do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego,
- należne składki wykazać w raportach ZUS RCA, które trzeba złożyć z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 xx za wszystkie rozliczone miesiące i w korygującej deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA,
- uregulować niedopłatę składek wraz z odsetkami za zwłokę. Niedopłata wynika z tego, że minimalna podstawa wymiaru składek za osobę współpracującą (żonę) w okresie, kiedy była nieprawidłowo zgłoszona jako pracownik, jest wyższa niż 1400 zł.
Ubezpieczenie chorobowe dla osoby współpracującej jest dobrowolne. Wynikają z tego określone konsekwencje, mające wpływ na możliwość uzyskania przez takie osoby świadczeń z ubezpieczenia chorobowego (m.in. zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego).
WAŻNE
Ubezpieczenie chorobowe dla osoby zatrudnionej w ramach stosunku pracy, ale spełniającej warunki uznania ją za osobę współpracującą, jest dobrowolne.
Nie może Pan zgłosić żony do ubezpieczenia chorobowego z datą wsteczną, od 1 stycznia 2011 r., bowiem zgłoszenia do tego ubezpieczenia można dokonać tylko na bieżąco.
Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony (art. 14 ust. 1 ustawy systemowej). Dobrowolne objęcie tym ubezpieczeniem od dnia wskazanego we wniosku jest możliwe tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i chorobowego zostaje dokonane w ustawowym terminie 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeń. Nie dotyczy to jednak sytuacji opisanej przez Pana. W wyniku pomyłki zgłosi Pan bowiem żonę do ubezpieczeń ze znacznym, kilkumiesięcznym opóźnieniem.
Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje:
● od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,
● od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom, tj. od dnia zaprzestania wykonywania współpracy,
● od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie należnej składki na ubezpieczenie chorobowe (jeżeli za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następnego po dniu, za który zasiłek przysługuje).
W praktyce oznacza to, że prawo do zasiłku chorobowego (lub innego świadczenia gwarantowanego z ubezpieczenia chorobowego) dla osoby współpracującej jest ściśle związane z terminowością opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Każde, nawet jednodniowe opóźnienie skutkuje wyłączeniem z ubezpieczenia chorobowego, a tym samym odmową wypłaty świadczenia. W uzasadnionych przypadkach na wniosek osoby ubezpieczonej ZUS może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie i tym samym uznać ciągłość podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, która gwarantuje dostęp do świadczeń z tego ubezpieczenia. Ma Pan zatem możliwość wystąpienia z takim wnioskiem do ZUS, przy czym nie można jednoznacznie stwierdzić, że Zakład przychyli się do Pana wniosku.
Gdyby składki na ubezpieczenia społeczne (w tym ubezpieczenie chorobowe) z tytułu stosunku pracy były opłacane od kwoty nie niższej niż 60% przeciętnego wynagrodzenia (minimalna podstawa wymiaru składek za osoby współpracujące), po zmianie tytułu do ubezpieczeń kwota faktycznie opłaconych składek pokryłaby w całości powstałe zadłużenie, w tym składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. ZUS stosuje instytucję tzw. dorozumianego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym i uznaje podleganie temu ubezpieczeniu, gdy mimo braku prawidłowego zgłoszenia składki faktycznie były opłacone. Należy zatem domniemywać, że w takiej sytuacji Zakład powinien uznać, że od pierwszego dnia współpracy osoba współpracująca podlegała także dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
Sytuacja jest bardziej skomplikowana, jeżeli, tak jak w opisanym przypadku, składki z umowy o pracę były wykazywane od niższej kwoty niż minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe z tytułu współpracy. Po złożeniu przez Pana dokumentacji korygującej na koncie płatnika powstanie niedopłata i ZUS prawdopodobnie uzna, że zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego może nastąpić tylko na bieżąco.
Może rozważyć Pan możliwość złożenia za żonę dokumentu ZUS ZUA z kodem 05 11 xx (osoba współpracująca) z zaznaczonym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia rozpoczęcia współpracy, a w korektach raportów wykazać składki wraz ze składką chorobową, a następnie wyrównać niedopłatę składek i wystąpić do ZUS o wyrażenie zgody na opłacenie składki chorobowej po terminie, w trybie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Jeżeli wniosek zostanie rzetelnie i wyczerpująco uzasadniony, jest szansa, że po uregulowaniu niedopłaty ZUS przychyli się do takiego wniosku. W przypadku otrzymania negatywnej decyzji, będzie mógł Pan wnieść odwołanie do sądu, co w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie wiąże się z żadnymi obowiązkowymi kosztami.
WAŻNE
W uzasadnionych przypadkach ZUS może wyrazić zgodę na przywrócenie terminu płatności składki na ubezpieczenie chorobowe osoby współpracującej.
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 2 i ust. 11, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 14, art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.)
- art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c, art. 81 ust. 2, art. 85 ust. 14 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.)
- obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 16 grudnia 2011 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2012 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (M.P. Nr 115, poz. 1160)