Jakim ubezpieczeniom podlega osoba zatrudniona na podstawie umowy o dzieło przez własnego pracodawcę

Na podstawie umowy o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania dzieła, a zamawiający do wypłaty ustalonego wynagrodzenia (art. 627 Kodeksu cywilnego). Przedmiotem pracy jest w tym przypadku stworzenie dzieła. Dzieło to może mieć zarówno charakter materialny, jak i niematerialny. Umowa o dzieło jest umową rezultatu, ponieważ polega na wytworzeniu przedmiotu, który w momencie zawarcia umowy nie istnieje i ma powstać w określonej przez strony przyszłości. Umowa tego rodzaju, co do zasady, nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Wykonawca dzieła będący pracownikiem

W zakresie ubezpieczeń społecznych obowiązuje szersza definicja pojęcia „pracownik” niż wynika to z przepisów Kodeksu pracy. Za pracownika uważana jest nie tylko każda osoba zatrudniona w ramach stosunku pracy, ale również wykonawca dzieła (także zleceniobiorca), który zamówione (zlecone) prace wykonuje na podstawie umowy o dzieło (zlecenia) zawartej z własnym pracodawcą. Również w sytuacji, gdy umowa o dzieło nie została zawarta z pracodawcą, jednak prace na podstawie takiej umowy pracownik wykonuje na rzecz swojego pracodawcy, przychód uzyskany z jej tytułu jest traktowany jak przychód ze stosunku pracy.

WAŻNE!

Umowa o dzieło jest wykonywana przez wykonawcę na rzecz własnego pracodawcy wówczas, gdy to pracodawca jest ostatecznym odbiorcą rezultatów pracy zamówionych w ramach umowy o dzieło.

Pracodawca (płatnik) nie ma obowiązku odrębnego zgłoszenia do ubezpieczeń swojego pracownika z tytułu zawarcia umowy o dzieło. Wynagrodzenie z umowy o dzieło uwzględnia w raportach ZUS RCA, składanych za ubezpieczonego z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 xx. Składki rozlicza się i opłaca od łącznej kwoty przychodu – z umowy o pracę i umowy o dzieło – na ogólnych zasadach obowiązujących w odniesieniu do pracowników.

Ustawa systemowa nie zawiera żadnych dodatkowych ograniczeń w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym co do rodzaju zawieranej umowy o dzieło, zakresu prac, rodzaju zamawianego dzieła, długości jej trwania. Jeżeli jest to umowa o dzieło zawarta z własnym pracodawcą, kwota uzyskiwanego z tej umowy przychodu powinna zostać uwzględniona w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Warto dodać, że umów cywilnoprawnych zawartych z osobami, którym pracodawca udzielił urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego lub urlopu macierzyńskiego, nie traktuje się jak umów zawartych z własnym pracodawcą. Tym samym – wyjątkowo – nie ma obowiązku opłacania składek od umowy o dzieło zawartej z własnym pracownikiem w okresie tych urlopów.

Korzyści (+)

Przychód z umowy o dzieło zawartej przez pracodawcę z pracownikiem przebywającym na urlopie macierzyńskim, wychowawczym lub bezpłatnym nie podlega oskładkowaniu.

Wynagrodzenie za wykonanie dzieła nie będzie doliczane do podstawy oskładkowania z tytułu umowy o pracę również w przypadku, gdy umowa o dzieło jest wykonywana przez pracownika na rzecz własnego pracodawcy, ale realizowana w ramach prowadzonej przez pracownika działalności gospodarczej. Warunkiem jest, aby przychód z umowy o dzieło był opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej (a nie z działalności wykonywanej osobiście).

Dzieło wykonywane na rzecz pracodawcy

Może się zdarzyć, że osoba, która jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, zawiera umowę o dzieło z innym podmiotem. Jednak pracę w ramach tej umowy wykonuje na rzecz własnego pracodawcy, nie zaś na rzecz podmiotu, z którym umowa została zawarta. Zdarza się to wówczas, gdy między firmami istnieje powiązanie biznesowe lub kapitałowe.

Dotychczas pewne wątpliwości dotyczyły tego, kto w takiej sytuacji powinien być płatnikiem składek za wykonawcę dzieła. Do niedawna ZUS uważał, że płatnikiem jest podmiot, który zawarł umowę o dzieło. Powinien on zgłosić taką osobę do ubezpieczeń jako pracownika i w konsekwencji rozliczać składki z umowy o dzieło jak od przychodów ze stosunku pracy.

Taka interpretacja ZUS uległa zmianie po uchwale Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP 2010/3–4/46), który uznał, że płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy o dzieło na rzecz własnego pracodawcy jest podmiot, na którego rzecz praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie świadczona – czyli pracodawca. Obecnie ZUS wskazuje, że to na pracodawcy, jako płatniku składek, ciąży obowiązek obliczania, rozliczania i przekazywania co miesiąc składek na ubezpieczenia społeczne za takiego ubezpieczonego.

Spółka X zawarła umowę zlecenia ze spółką Y, na podstawie której spółka Y ma przeprowadzić kompleksową akcję promocyjną spółki X w internecie, na podstawie oryginalnych, stworzonych na tę okazję materiałów marketingowych i prezentacji promocyjnych. Przy realizacji tej umowy spółka Y zatrudniła na podstawie umowy o dzieło Tomasza K., który jest jednocześnie zatrudniony w spółce X na podstawie umowy o pracę jako grafik komputerowy.

W tej sytuacji spółka Y nie powinna składać za Tomasza K. żadnych dokumentów do ZUS oraz nie powinna rozliczać żadnych składek od wynagrodzenia wypłaconego za wykonanie dzieła. Od kwoty tego wynagrodzenia musi jedynie naliczyć i odprowadzić do urzędu skarbowego zaliczkę na podatek dochodowy.

Płatnikiem składek z tytułu umowy o dzieło, którą Tomasz K. zawarł ze spółką Y, jest natomiast spółka X. W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia należnych za tego pracownika (będącego jednocześnie wykonawcą dzieła) płatnik powinien również uwzględnić przychód z tytułu umowy o dzieło, mimo że to nie spółka X zawierała tę umowę i nie musi nawet wiedzieć, że materiały promocyjne zamówione w zleceniu wykonuje dla spółki Y Tomasz K.

Ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy płatnik powinien uwzględnić w niej wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej wykonywanej na jego rzecz przez własnego pracownika. W tym celu musi zsumować przychód z takiej umowy z wynagrodzeniem ze stosunku pracy i od łącznej podstawy naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Firma Gala sp. z o.o. zawarła z Agencją Reklamową Tetris umowę na organizację letniego eventu promocyjnego dla pracowników i zaproszonych gości, którego częścią miał być plenerowy koncert znanej artystki estradowej. W celu zorganizowania koncertu Agencja Reklamowa zawarła umowę o dzieło z Aleksandrą F. zatrudnioną na stanowisku dyrektora marketingu i promocji w firmie Gala, z miesięcznym wynagrodzeniem 12 500 zł brutto. Za wykonanie umowy o dzieło firma Tetris wypłaciła Aleksandrze F. w sierpniu br. ustalone w umowie wynagrodzenie w kwocie 4000 zł. Od tej kwoty firma Tetris potrąciła zaliczkę na podatek dochodowy.

Natomiast pracodawca Aleksandry F., który jest ostatecznym odbiorcą dzieła (koncert w ramach organizowanego eventu odbył się na jego zlecenie i na jego rzecz), rozliczając składki za sierpień br. powinien doliczyć do wynagrodzenia należnego ze stosunku pracy wynagrodzenie z umowy o dzieło wykonanej na jego rzecz. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za Aleksandrę F. w lipcu 2012 r. wynosi zatem 16 500 zł (12 500 zł + 4000 zł). Składki powinna rozliczyć firma Gala w raporcie ZUS RCA składanym za Aleksandrę F. z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 xx.

Z punktu widzenia pracodawcy sytuacja, gdy jego pracownik wykonuje na jego rzecz umowę o dzieło zawartą z podmiotem trzecim, jest niekorzystna. Mimo że nie podpisał z wykonawcą dzieła umowy, musi za niego opłacić składki i to od wynagrodzenia, którego sam nie wypłaca. W takim przypadku zyskuje firma, która zawarła umowę o dzieło.

Problemy praktyczne

Wykonywanie przez pracownika umowy o dzieło zawartej z innym podmiotem na rzecz własnego pracodawcy skutkuje również problemami praktycznymi pracodawcy. Po pierwsze, taki pracodawca może nie wiedzieć o tym fakcie. Po drugie, ustawa systemowa nie nakłada obowiązku informowania pracodawcy o wysokości wypłaconego wynagrodzenia ani na pracownika, ani na firmę, która zawiera z nim umowę o dzieło. Pracodawca staje więc przed problemem, skąd uzyskać informację, że jego pracownik wykonuje umowę o dzieło na jego rzecz u innego przedsiębiorcy, a także, w jakiej wysokości i w którym miesiącu wypłacono mu wynagrodzenie.

Należy przyjąć, że z uwagi na przedstawioną wyżej uchwałę SN, firma zawierająca umowy z firmami zewnętrznymi, które na jej rzecz będą świadczyły określone usługi, powinna zastrzec, że podmioty te są zobowiązane przekazać jej informację o zawarciu umów cywilnoprawnych z jej pracownikami oraz o wysokości wynagrodzenia wypłacanego tym osobom. Do przekazania takiej samej informacji powinien zobowiązać swoich pracowników (to samo dotyczy umów zlecenia, co do których SN wypowiedział się w analogiczny sposób w wyroku z 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09). Jeżeli pracodawca dopiero po pewnym czasie dowie się, że jego pracownicy wykonywali takie umowy i od przychodów z tych umów nie były wykazywane składki na ubezpieczenia społeczne, będzie zobowiązany złożyć korektę przesłanych wcześniej do ZUS dokumentów rozliczeniowych i opłacić składki wraz z odsetkami za zwłokę.

Zgodnie ze stanowiskiem Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z 20 lipca 2012 r., aby pracodawca mógł wywiązywać się z obowiązków wynikających z ww. przepisów, może pozyskiwać informacje o wynagrodzeniu, które uzyskał jego pracownik z tytułu wykonywanej umowy o dzieło (umowy zlecenia). Takie działanie pracodawcy należy uznać za legalne, gdyż przetwarzanie danych pracownika (pozyskanie informacji o jego wynagrodzeniu od podmiotu, który zawarł umowę cywilnoprawną) jest niezbędne do wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratora danych, czyli pracodawcę (art. 23 ust. 1 pkt 5 ustawy o ochronie danych osobowych).

WAŻNE!

Pracodawca, na którego rzecz pracownik wykonuje umowę o dzieło zawartą z osobą trzecią, nie narusza przepisów o ochronie danych osobowych domagając się informacji o wysokości uzyskanego wynagrodzenia z tytułu tej umowy.

Umowa o przeniesienie praw autorskich

Umowa o dzieło może mieć charakter autorski, co wiąże się z koniecznością uregulowania kwestii praw autorskich. Jednak do prawidłowego ustalania obowiązku ubezpieczeń fakt ten nie ma znaczenia.

Zawarcie samoistnej umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowy o korzystanie z utworu nie skutkuje obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, jeżeli umowom tym nie towarzyszy umowa o pracę, umowa zlecenia lub umowa o dzieło. Jeżeli wykonawca dzieła jest jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę, ale dzieło nie zostało wykonane w ramach obowiązków pracowniczych i nie było przedmiotem odrębnej umowy o dzieło zawartej z własnym pracownikiem, to wynagrodzenie za wykonanie takiego dzieła nie będzie podlegało oskładkowaniu.

Dariusz S., zatrudniony w firmie farmaceutycznej jako przedstawiciel handlowy, amatorsko zajmuje się fotografią. Pracodawca Dariusza S., przygotowując materiały promocyjne do konkursu na Pracodawcę Roku, zwrócił się do Dariusza S., aby przedstawił mu wykonane przez siebie zdjęcia. Jedno z nich spodobało się pracodawcy i chciał je zamieścić w folderze promocyjnym. Zaproponował Dariuszowi S., aby podpisał umowę przeniesienia praw autorskich do tej fotografii. Od kwoty wynagrodzenia z tytułu przeniesienia praw autorskich pracodawca nie powinien naliczać składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Gdyby natomiast pracodawca zawarł z Dariuszem S. umowę o dzieło na wykonanie dzieła (określonej fotografii) i w ramach przysługującego mu wynagrodzenia za wykonanie zdjęcia pracownik otrzymałby wynagrodzenie za przeniesienie praw autorskich, wówczas od tego wynagrodzenia byłyby należne składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Składki byłyby również należne, gdyby umowa o dzieło nie została podpisana, ale tworzenie fotografii należałoby do obowiązków pracowniczych Dariusza S. W takiej sytuacji od wynagrodzenia za przeniesienie praw autorskich do dzieła pracodawca powinien opłacić składki ZUS.

Wykładnię przepisów, której zastosowanie przedstawia powyższy przykład, potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 14 lutego 2012 r. (III UZP 4/11), w której stwierdził, że „gdy wykonanie utworu (podlegającego prawu autorskiemu) następuje w ramach umowy o pracę, to w stosunku pracy, a nie w umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych, zasadza się źródłowa podstawa wynagrodzenia za korzystanie przez pracodawcę z utworu (...). W konsekwencji wynagrodzenie za pracę z tytułu nabycia przez pracodawcę z mocy prawa – art. 12 ust. 1 lub art. 14 ust. 2 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne”.

Podstawa prawna:

• art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• art. 627 Kodeksu cywilnego,
• art. 41–68 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.),
• art. 23 ust. 1 pkt 5 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.).