Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia przez zleceniobiorcę jednocześnie zatrudnionego na umowę o pracę w innej firmie jest uzależniony od wysokości przychodu uzyskiwanego ze stosunku pracy.
Jeżeli Państwa zleceniobiorca łącznie ze stosunków pracy uzyskuje w przeliczeniu na okres miesiąca:
- oskładkowany przychód w łącznej kwocie równy lub większy niż minimalne wynagrodzenie za pracę – z tytułu umowy zlecenia obowiązkowo podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu,
- oskładkowany przychód w kwocie niższej niż minimalne wynagrodzenie – z tytułu umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu.
UZASADNIENIE
Umowa zlecenia stanowi tytuł do obowiązkowego objęcia ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi, wypadkowym i zdrowotnym. Od tej ogólnej zasady występują jednak liczne wyjątki, związane najczęściej z sytuacjami, w których zlecenie nie jest jedynym tytułem do ubezpieczeń. Jeżeli zleceniobiorca jest jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę, wówczas obowiązek odprowadzania składek przez płatnika-zleceniodawcę zależy od poziomu przychodu ze stosunku pracy, w którym pozostaje zleceniobiorca.
Jeżeli przychód ze stosunku pracy, stanowiący podstawę do oskładkowania, w przeliczeniu na okres 1 miesiąca wynosi co najmniej kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę, wówczas zleceniobiorca z tytułu umowy zlecenia obowiązkowo podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu (art. 9 ust. 1 i 1a ustawy systemowej). Nie ma w tym zakresie znaczenia niepełny wymiar czasu pracy, w jakim zleceniobiorca jest zatrudniony u swojego pracodawcy.
Jeżeli zleceniobiorca zatrudniony jest u dwóch (lub więcej) pracodawców, wówczas przychód stanowiący podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych należy zsumować. Jeżeli tak obliczona kwota jest równa lub wyższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, tj. od 1386 zł (od 1 stycznia 2012 r. – 1500 zł), albo od 1108,80 zł dla pracowników będących w pierwszym roku pracy (od 1 stycznia 2012 r. – 1200 zł), zleceniobiorca z tytułu zawartej umowy cywilnoprawnej podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Natomiast w sytuacji, gdy wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę (lub umów o pracę) jest niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia, zleceniobiorca podlega obowiązkowo następującym ubezpieczeniom:
- emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu – ze stosunku pracy,
- emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu – z tytułu umowy zlecenia.
PRZYKŁAD
Jadwiga M. od 2005 r. jest zatrudniona w biurze rachunkowym na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/3 etatu. Miesięczne wynagrodzenie ze stosunku pracy wynosi 1500 zł. Od 1 lipca 2011 r. wykonuje dodatkowo umowę zlecenia w firmie budowlanej jako pomoc głównego księgowego. Ponieważ wynagrodzenie z umowy o pracę jest wyższe niż minimalne wynagrodzenie obowiązujące w 2011 r., Jadwiga M. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z umowy o pracę, a z umowy zlecenia będzie podlegała obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Może jednak na swój wniosek przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Wówczas ubezpieczenie wypadkowe będzie dla niej również obowiązkowe.
PRZYKŁAD
Jacek K. od 10 stycznia 2011 r. jest zatrudniony na umowę o pracę w Urzędzie Statystycznym w wymiarze 1/3 etatu z miesięcznym wynagrodzeniem 700 zł oraz w firmie sondażowej (1/3 etatu), gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 550 zł. Od całości wynagrodzenia u obu pracodawców opłacane są składki emerytalno-rentowe. Jednocześnie Jacek K. zawarł umowę zlecenia z agencja reklamową na roznoszenie ulotek. Jest to jego pierwsza praca w życiu. Ponieważ suma przychodów z obu umów o pracę (1250 zł) przewyższa kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę w br. dla pracowników będących w pierwszym roku pracy (1108,80 zł), Jacek K. z umowy zlecenia powinien zostać zgłoszony do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Z tytułu umowy zlecenia może przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalno-rentowych. Wówczas płatnik będzie za niego obowiązkowo opłacał również składkę wypadkową.
Jeżeli w drugim roku pracy ubezpieczonego (czyli od 10 stycznia 2012 r.) wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia na podstawie umów o pracę nie ulegnie zmianie, zleceniobiorca ten od 10 stycznia 2012 r. będzie objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i wypadkowym również z tytułu umowy zlecenia. Tak będzie również w sytuacji, gdy pracodawcy podwyższą mu wynagrodzenie, ale łączna suma przychodów ze stosunku pracy będzie niższa od kwoty 1500 zł (wynagrodzenie minimalne w 2012 r.). Jeżeli jednak wynagrodzenie Jacka K. łącznie ze wszystkich zawartych umów o pracę osiągnie lub przekroczy tę kwotę, wówczas zleceniodawca nadal będzie obowiązkowo opłacał za niego tylko składkę zdrowotną.
PRZYKŁAD
Aneta L. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w dwóch biurach rachunkowych – w jednym na 1/4 etatu, w drugim na 1/8 etatu. Oprócz tego od 1 października br. zawarła umowę zlecenia w firmie audytorskiej.
Z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy ubezpieczona uzyskuje:
- w jednym biurze rachunkowym – przychód w wysokości 1000 zł, na który składają się składniki podlegające oskładkowaniu (850 zł) oraz kwota świadczenia w postaci abonamentu medycznego, który Aneta L. częściowo finansuje z własnych środków (w kwocie 10 zł). Kwota tego świadczenia, zgodnie z obowiązującymi przepisami, jest wyłączona z podstawy wymiaru składek,
- w drugim biurze – przychód w wysokości 400 zł – oskładkowany w całości.
Mimo że łączny przychód uzyskiwany z tytułu zawartych umów o pracę wynosi 1400 zł (a zatem przekracza kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2011 r.), zleceniodawca Anety L. musi zgłosić ją do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu zawartej z nią umowy zlecenia. Oskładkowany przychód z umów o pracę (po wyłączeniu z podstawy wymiaru składek kwoty świadczenia w postaci abonamentu medycznego) wynosi bowiem już tylko 1250 zł. Ponieważ jest to kwota niższa od minimalnego wynagrodzenia, Aneta L. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym ze wszystkich tytułów: obu umów o pracę oraz umowy zlecenia.
Przy zbiegu tytułów do ubezpieczeń (umowy o pracę i umowy zlecenia) uwzględnia się wysokość wynagrodzenia ze stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca. Ma to znaczenie w sytuacji, gdy np. pracownik podjął zatrudnienie w połowie miesiąca lub gdy przez część miesiąca chorował.
PRZYKŁAD
Maria C. wykonuje umowę zlecenia w firmie porządkowej. Od 15 września 2011 r. została zatrudniona na podstawie umowy o pracę w Domu Studenta w wymiarze 1/2 etatu (z miesięcznym wynagrodzeniem 800 zł) oraz w osiedlowym sklepie – na 1/4 etatu (z miesięcznym wynagrodzeniem 600 zł).
Miesięczne wynagrodzenie zsumowane z umów o pracę wynosi 1400 zł. Ponieważ we wrześniu Maria C. przepracowała połowę miesiąca, za ten miesiąc zarobiła łącznie u obu pracodawców 700 zł. Mimo że jest to kwota niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę w 2011 r. (1386 zł), to Maria C. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu tylko z tytułu zatrudnienia etatowego. W przeliczeniu na okres miesiąca jej wynagrodzenie wynosi 1400 zł. A zatem z tytułu umowy zlecenia Maria C. podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.
PRZYKŁAD
Witold P. jest zatrudniony na 1/2 etatu na stanowisku doradcy kredytowego z miesięcznym wynagrodzeniem 1850 zł. Jednocześnie wykonuje on umowę zlecenia w firmie doradczej. Od 15 do 30 października 2011 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim. Za ten miesiąc otrzymał wynagrodzenie pomniejszone o okres zwolnienia lekarskiego z powodu choroby. Oprócz tego pracodawca, zgodnie z obowiązującymi przepisami, wypłacił mu wynagrodzenie chorobowe, które jednak nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe. Mimo że za październik br. podstawa wynagrodzenia, stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe, jest mniejsza od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, to jednak w przeliczeniu na okres miesiąca przekracza kwotę 1386 zł. Z tego względu z tytułu umowy zlecenia Witold P. będzie podlegał obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Przedsiębiorca ustalający obowiązek ubezpieczeniowy w przypadku zleceniobiorców zatrudnionych jednocześnie na etat musi pamiętać o dwóch często występujących sytuacjach, kiedy przedstawione powyżej zasady nie mają zastosowania.
Pierwszą jest zatrudnienie zleceniobiorcy, który jest uczniem lub studentem do ukończenia 26. roku życia. Umowa zlecenia z taką osobą nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego – ani obowiązkowych, ani dobrowolnych. Nie ma znaczenia, czy zleceniobiorca w innej firmie (lub w firmach) jest zatrudniony w ramach stosunku pracy ani poziom dochodu uzyskiwany z etatowego zatrudnienia. Dopóki studiuje i nie ukończył jeszcze 26 lat – zleceniodawca w ogóle nie zgłasza takiej osoby do ZUS (art. 6 ust. 4 ustawy systemowej)
Drugą częstą sytuacją jest zatrudnienie na „dodatkową” umowę zlecenia własnego pracownika. Jeżeli zleceniobiorca pozostaje jednocześnie ze zleceniodawcą w stosunku pracy, do celów ubezpieczeniowych jest traktowany tak jak pracownik (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej). Zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z tytułu umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą (również wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy) taka osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym, chorobowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu. Podstawę wymiaru składek stanowi dla takiej osoby zsumowany przychód z zatrudnienia etatowego oraz z umowy zlecenia.
Prawidłowe ustalenie, czy zawarta umowa zlecenia stanowi tytuł do obowiązkowego objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jest często dla płatnika dużym problemem. W praktyce bowiem musi tu polegać niemal wyłącznie na oświadczeniu zleceniobiorcy. Nawet jeżeli w momencie podpisania umowy zlecenia podaje on prawidłowe i aktualne dane, to kiedy sytuacja ulega zmianie (np. stosunek pracy zostanie rozwiązany, zmianie ulegnie wymiar czasu pracy, a w związku z tym również wysokość wynagrodzenia), zdarza się, że zleceniobiorca nie informuje o tym fakcie zleceniodawcy.
Ponieważ w kwestii ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zlecenia płatnik opiera się wyłącznie na danych zgłoszonych mu przez ubezpieczonego, należy koniecznie zadbać, aby ubezpieczony podpisał oświadczenie, w którym:
- wskaże szczegółowo, jakie inne tytuły do ubezpieczeń posiada w momencie podpisywania umowy o pracę,
- jeżeli są wśród tych tytułów umowy o pracę w innej firmie (lub firmach) – poinformuje, czy ze stosunku pracy, w skali miesiąca, uzyskuje przychód w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę,
- potwierdzi, że zapoznał się z zakresem ewentualnych zmian, które musi zgłosić płatnikowi w przypadku, gdy jego sytuacja ubezpieczeniowa ulegnie zmianie,
- zobowiąże się do bieżącego informowania zleceniodawcy o wszelkich zmianach w tym zakresie.
Oświadczenie zleceniobiorcy nie zwolni płatnika z odpowiedzialności za ustalenie prawidłowego schematu podlegania ubezpieczeniom przez zleceniobiorcę, ale może stanowić ważny dowód przed sądem w sytuacji, gdy w wyniku błędnych danych, podanych przez ubezpieczonego, płatnik poniesie szkodę. Może wówczas zawsze dochodzić odszkodowania od zleceniobiorcy w drodze powództwa cywilnego.
Podstawa prawna
- art. 6 ust. 1 pkt 4, ust. 4, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1 i ust. 1a, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.).
- rozporządzenie Rady Ministrów z 13 września 2011 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2012 r. (Dz.U. Nr 192, poz. 1141),
- art. 6 ust. 2 ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm.),
- rozporządzenie Rady Ministrów z 5 października 2010 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2011 r. (Dz.U. Nr 194, poz. 1288).