W ostatnim czasie zapadł ważny wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 października 2022 r., w sprawie o sygn. III AUa 860/18, w którym sąd dokonał zdefiniowania pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i odpowiedział na pytanie czy osoby wykonujące umowę zlecenia też są pracownikami.
- Czy osoba zatrudnia na podstawie umowy zlecenia jest pracownikiem?
- Definicja pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych
- Rozszerzenie pojęcia pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza aspekt stosunku pracy dotyczy dwóch sytuacji:
- Szerokie pojęcia pracownika i pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych
- Co trzeba zrobić aby być uznanym za pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych?
- Kto zgłasza do ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcę?
- Jak ustalić podstawę wymiaru składek przy umowie o pracę i zleceniu?
- Co to znaczny wykonywanie pracy „na rzecz” pracodawcy?
Czy osoba zatrudnia na podstawie umowy zlecenia jest pracownikiem?
W praktyce często pracownicze zatrudnienie (na podstawie umowy o pracę) jest mylone z niepracowniczym, typu cywilnoprawnego. Przepisy ubezpieczeń społecznych nie ułatwiają jednak zadania i rozróżnienia powyższych, ponieważ do kręgu pracowników zaliczają różne podmioty.
Zatem tak - osoba zatrudnia na podstawie umowy zlecenia może być pracownikiem ale co ważne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, dalej: ustawa).
Ważne jest jednak to, że na gruncie Kodeksu Pracy takie rozumienie jest niedopuszczalne! Pracownikiem jest jedynie osoba, która ma zawartą:
- umowę o pracę
- jest zatrudniona na podstawie mianowania
- wyboru
- powołania
- czy spółdzielczej umowy o pracę.
Inna jest więc definicja pracownika na gruncie prawa pracy a inna na gruncie ubezpieczeń społecznych, pomimo tego, że jedna gałąź jest prawnie powiązana z drugą.
Definicja pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych
Na gruncie art. 8 ust. 2 i 2a ustawy wskazuje się, że:
- za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy;
- za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli:
- umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy
- lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Rozszerzenie pojęcia pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza aspekt stosunku pracy dotyczy dwóch sytuacji:
1) Pierwszą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z wymienionych umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Pracownik ma więc zawartą umowę o pracę z pracodawcą, ale i z tym samym pracodawcą ma zawartą np. umowę zlecenia.
2) Drugą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z umów cywilnoprawnych (np. zlecenia) przez osobę, która umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Pracownik ma więc zawartą umowę o pracę z pracodawcą, ale już nie z tym samym pracodawcą ma zawartą np. umowę zlecenia, tylko z podmiotem trzecim, jednak w ramach współpracy z tym podmiotem trzecim, wykonuje realnie pracę na rzecz swojego pracodawcy.
Pojęcie "pracownika" w rozumieniu art. 8 ust. 2a ww. ustawy ma szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie pracownika w rozumieniu przepisów prawa pracy (art. 2 i art. 22 § 1 Kodeksu Pracy), gdyż obejmuje ono również osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilno-prawnych w sytuacji, gdy umowę tę zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy lub jeżeli w ramach tej umowy wykonują pracę na rzecz tego pracodawcy, choćby umowa cywilno-prawna została zawarta z osobą trzecią, ale wykonywaną na rzecz pracodawcy.
Szerokie pojęcia pracownika i pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych
Norma wynikająca z art. 8 ust. 2a ustawy wykreowała nie tylko szerokie pojęcie "pracownika", ale także szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, łącząc obowiązek podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom (pracowniczym) z aktywnością pracownika w ramach stosunku pracy oraz dodatkowo w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej przez niego z pracodawcą lub z osobą trzecią, ale wykonywaną na rzecz pracodawcy.
Co trzeba zrobić aby być uznanym za pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych?
Podstawowym skutkiem uznania osoby wskazanej w art. 8 ust. 2a ustawy za pracownika jest objęcie jej obowiązkowymi ubezpieczeniami:
- emerytalnym
- rentowym
- chorobowym
- wypadkowym
na zasadzie art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznym oraz zdrowotnym na podstawie art. 66 ust. 1 lit. e ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.).
Kto zgłasza do ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcę?
Obowiązek zgłoszenia zleceniobiorcy do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek, którym w stosunku do pracowników jest pracodawca. Płatnik składek jest zobowiązany z tytułu zawartych umów obliczać, rozliczać i przekazywać składki co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Jak ustalić podstawę wymiaru składek przy umowie o pracę i zleceniu?
Płatnik składek ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy.
Co to znaczny wykonywanie pracy „na rzecz” pracodawcy?
Przez wykonywanie pracy "na rzecz" pracodawcy w rozumieniu omawianych przepisów ustawy należy rozumieć uzyskiwanie przez pracodawcę rezultatu pracy w tym znaczeniu, że musi istnieć bezpośredni związek między korzyścią pracodawcy, która jest wymierna i związana z realizacją celów statutowych, a pracami wykonywanymi przez jego pracowników na podstawie umów cywilnoprawnych zawieranych z innym podmiotem (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r., sygn. akt II UZP 6/09; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 259/09 oraz z dnia 25 maja 2010 r., sygn. akt I UK 354/09). Chodzi więc o przysparzanie korzyści pracodawcy, które należy rozumieć nie tylko jako rzeczywisty zysk już w momencie świadczenia pracy przez pracownika, lecz oceniać przez pryzmat potencjalnych zysków (spodziewanych, wysoce prawdopodobnych), jakie w niedalekiej przyszłości przyniesie praca danej osoby
Pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonanej na rzecz zleceniodawcy. Nie ma konieczności szczegółowego badania, czy czynności wykonywane w ramach umowy cywilnoprawnej i umowy o pracę są tożsame, albowiem przepis art. 8 ust. 2a nie wprowadza wymogu, aby na rzecz pracodawcy pracownik wykonywał te same obowiązki lub też pracę tego samego rodzaju.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009)