Osoba ta może podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy nakładczej wyłącznie wtedy, gdy jako chałupnik uzyska miesięcznie przychód co najmniej równy podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne obowiązujące ją z tytułu prowadzenia działalności (w 2009 r. jest to kwota 1915,80 zł). W przeciwnym przypadku tytułem do opłacania obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne będzie prowadzona działalność. Z obydwu tytułów będzie musiała być opłacana składka na ubezpieczenie zdrowotne.
UZASADNIENIE
Umowa nakładcza, potocznie zwana umową chałupniczą, jest typową umową rezultatu, mimo że mają do niej zastosowanie niektóre przepisy dotyczące umowy o pracę (np. w zakresie urlopu wypoczynkowego). Pod tym względem wykazuje cechy podobne do umowy o dzieło, chociaż nie jest umową cywilnoprawną. Nakładca, tj. osoba lub podmiot zlecający wykonanie określonej pracy, umawia się z wykonawcą na określony wynik pracy.
Umowa o pracę nakładczą ma w szczególności określać rodzaj pracy, datę jej rozpoczęcia oraz zasady wynagradzania. Wykonawca jest wynagradzany w zależności od tego wyniku, tj. ilości i staranności wykonania pracy. W umowie strony powinny określić minimalną ilość pracy w taki sposób, aby jej wykonanie zapewniało miesięczny zarobek na poziomie:
- najniższego wynagrodzenia – gdy dla wykonawcy jest to główne lub wyłączne źródło utrzymania,
- połowy najniższego wynagrodzenia – gdy praca nakładcza nie jest dla wykonawcy głównym źródłem przychodów.
Kwota najniższego wynagrodzenia, o której mowa w przepisach o pracy nakładczej, to kwota określona przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie art. 774 pkt 1 Kodeksu pracy – tj. 760 zł. W związku z tym praca nakładcza powinna zapewniać zarobek na poziomie odpowiednio 380 zł lub 760 zł.
Ubezpieczenia chałupnika
Wykonawca umowy o pracę nakładczą (chałupnik) podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu i rentowym) od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Ponadto może wnosić o dobrowolne opłacanie składek na ubezpieczenie chorobowe.
Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne chałupnika jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskiwany z tytułu tej umowy, z wyjątkiem:
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych,
- przychodów wymienionych w § 2 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Ubezpieczenia przedsiębiorcy
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą ma obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i wypadkowe). Dobrowolnie może przystąpić do ubezpieczenia chorobowego. Oczywiście obowiązkowo musi opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
Prowadzący pozarolniczą działalność podlega ubezpieczeniom od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.
Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia takiej osoby jest zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy. W 2009 r. jest to kwota 1915,80 zł.
Wyjątkowo niektórzy przedsiębiorcy, którzy rozpoczęli prowadzenie działalności po 24 sierpnia 2005 r., przez pierwsze 2 lata mogą opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od niższej podstawy – od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia (od 1 stycznia 2009 r. wynosi ona 382,80 zł).
Ubezpieczenia chałupnika prowadzącego działalność
Do końca lutego 2009 r. osoba, która jednocześnie prowadziła pozarolniczą działalność i pracowała jako chałupnik, mogła dowolnie wybrać, z którego tytułu chce opłacać składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Oczywiście z obydwu tytułów musiała opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
Od 1 marca br. nie ma już takiej dowolności. W zasadzie obowiązkiem ubezpieczeń społecznych w pierwszej kolejności jest obejmowana prowadzona działalność. Praca nakładcza jest tytułem do dobrowolnego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (art. 9 ust. 2b dodany 1 marca 2009 r.).
Obecnie pracę nakładczą można wybrać jako tytuł, z którego obowiązkowo będą opłacane składki na ubezpieczenia społeczne, pod warunkiem że podstawa wymiaru składek z pracy nakładczej będzie co najmniej równa podstawie wymiaru z tytułu działalności. Jeśli podstawa wymiaru składek z pracy nakładczej jest niższa niż podstawa wymiaru składek z działalności, nie można wybrać pracy nakładczej jako tytułu do obowiązkowego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.
PRZYKŁAD
Spółka z o.o. GABARYT zatrudnia w okresie od 10 czerwca do 31 października 2009 r. na umowę nakładczą osobę, która równocześnie prowadzi działalność gospodarczą. Z tytułu prowadzenia działalności osoba ta opłaca składki od podstawy wymiaru równej 30% minimalnego wynagrodzenia, tj. 382,80 zł. W umowie o pracę nakładczą ustalono, że wynagrodzenie za dany miesiąc będzie wypłacane z dołu, do 10. dnia następnego miesiąca. Z tej umowy uzyskała przychód w wysokości: w czerwcu – 0 zł, w lipcu – 590 zł, w sierpniu 350 zł. Osoba ta obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności podlega w okresach od 1 do 30 czerwca i od 1 do 31 sierpnia, tj. w miesiącach, gdy przychód z umowy o pracę nakładczą był niższy niż podstawa wymiaru składek z działalności. Prawo wybrania pracy nakładczej jako tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń przysługuje tylko w lipcu br., gdy podstawa wymiaru składek z tej pracy przewyższa podstawę wymiaru składek z działalności.
Osoba, o którą chodzi w pytaniu, prowadzi działalność od 6 lat. Dlatego musi opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru co najmniej równej 60% kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia na 2009 r. (tj. od kwoty 1915,80 zł). Natomiast zgodnie z umową o pracę nakładczą będzie mieć zapewnioną taką ilość pracy, która jej zapewni minimalne wynagrodzenie, tj. w 2009 r. – 1276 zł. Zatem podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z działalności będzie prawdopodobnie wyższa niż z pracy nakładczej. Oznacza to, że osoba ta będzie musiała opłacać obowiązkowo składki na ubezpieczenia społeczne z działalności poza miesiącami, w których jako chałupnik wykona tyle pracy, że osiągnie wynagrodzenie nie niższe niż 1915,80 zł.
Za każdym razem, kiedy ta osoba będzie mogła i chciała wybrać pracę nakładczą jako tytuł do opłacania obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne, będzie konieczne dokonanie odpowiednich formalności. Za każdym razem nakładca będzie musiał wyrejestrować ją z obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZWUA i zgłosić do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i zdrowotnego (oraz ewentualnie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego) na druku ZUS ZUA. Jednocześnie będzie musiała wyrejestrować się z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z tytułu prowadzenia działalności i zgłosić do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. W razie gdy podstawa wymiaru składek z działalności znów będzie wyższa od przychodu z pracy nakładczej, konieczne będzie dokonanie kolejnych wyrejestrowań i zgłoszeń do ubezpieczeń.
Podstawa
- art. 6 ust. 1 pkt 2 i pkt 5, art. 9 ust. 2b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
- rozporządzenie z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (DzU z 1976 r. nr 3, poz. 19 ze zm.).