Z punktu widzenia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne sytuacja osoby, która w trakcie urlopu macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, jest skomplikowana. W takim przypadku pojawiają się 3, a nie 2 tytuły ubezpieczeniowe.
Tytuł do ubezpieczeń
Należy pamiętać o tym, że skoro danej osobie udzielono urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego – to jest ona pracownikiem. Oznacza to, że została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00 oznaczającego pracownika. Osoba ta, przechodząc na urlop macierzyński i mając status pracownika, ma przerwę w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne. Stąd też stosunek ubezpieczeniowy pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim ulega zawieszeniu.
Równocześnie pojawia się odrębny tytuł ubezpieczeniowy (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) dla osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Na tej podstawie składki emerytalne i rentowe, a w przypadku urlopu wychowawczego – także zdrowotne, są finansowane z budżetu państwa. Trzeci tytuł ubezpieczeniowy – to prowadzenie działalności pozarolniczej.
Zbieg tytułów do ubezpieczeń
Jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba z nią współpracująca pozostaje równocześnie w stosunku pracy, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu bycia pracownikiem. Od tej zasady nie ma żadnego odstępstwa. Ubezpieczenie pracownicze jest priorytetowe. Osoba ta może jednak dobrowolnie, czyli na swój wniosek być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu prowadzenia tej działalności. Ta zasada ma jednak zastosowanie tylko do pracowników osiągających z tytułu zatrudnienia co najmniej minimalne wynagrodzenie. Natomiast pracownik, którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres jednego miesiąca jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, podlega również obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów; w tym przypadku z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
Przykład
Anna B. była zatrudniona w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Był to jej pierwszy rok zatrudnienia i otrzymywała wynagrodzenie w wysokości 900,80 zł. Od 1 lipca 2008 r. dodatkowo zaczęła prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą. Tak więc w 2008 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia, natomiast z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności mogła przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
Może się zdarzyć, że osoba prowadząca pozarolniczą działalność pozostaje równocześnie w dwóch stosunkach pracy (czyli na dwóch etatach). W takim przypadku, aby stwierdzić, czy z tytułu pozarolniczej działalności podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, należy zsumować podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu tych dwóch stosunków pracy. Jeżeli tak uzyskana suma podstaw wymiaru składek wynosi tyle, ile minimalne wynagrodzenie określone dla danego roku pracy, osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub współpracująca z nią podlega ubezpieczeniom społecznym tylko dobrowolnie (na swój wniosek).
Przykład
Jerzy P. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Dodatkowo jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w jednym zakładzie pracy na 1/2 etatu z wynagrodzeniem miesięcznym 500 zł i w drugim zakładzie pracy też na 1/2 etatu z wynagrodzeniem 800 zł miesięcznie. Ponieważ łącznie z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy zainteresowany osiąga wynagrodzenie w wysokości 1300 zł, a więc wyższe od minimalnego wynagrodzenia obowiązującego na 2009 r., to z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na swój wniosek.
Sprawa zaczyna się komplikować wówczas, gdy kobieta pracująca w ramach stosunku pracy i równocześnie prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą rodzi dziecko. Należy wyjaśnić, że do chwili urodzenia dziecka kobieta obowiązkowo podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia, a z tytułu prowadzenia działalności mogła przystąpić dobrowolnie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W takiej sytuacji z tytułu zatrudnienia przechodzi na urlop macierzyński, a następnie na urlop wychowawczy. Natomiast jako osoba prowadząca działalność gospodarczą przestaje być zwolniona z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. I tutaj powstał problem. Część ubezpieczonych była przeświadczona, że skoro przebywa na urlopie macierzyńskim, to w dalszym ciągu może nie opłacać składek z tytułu prowadzenia działalności. Inni ubezpieczeni składki te opłacali. ZUS do osób przebywających na urlopach macierzyńskich lub wychowawczych i nieopłacających w tym czasie składek z tytułu prowadzenia działalności zaczął występować o wpłatę zaległych składek wraz z odsetkami za zwłokę, począwszy od 1 stycznia 1999 r.
W wyniku tych rozbieżności powstało ogólne niezadowolenie społeczne, wskutek którego Sejm znowelizował ustawę systemową.
Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe wejdzie w życie 1 września 2009 r.
Zmiana przepisów
Nowy przepis art. 9 ust. 1c stanowi, że osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, będą podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Należy przypomnieć, że osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, to osoby:
- wykonujące pracę nakładczą, pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej,
- prowadzące pozarolniczą działalność,
- wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania i
- duchowne.
Będą one mogły jednak dobrowolnie – na swój wniosek – być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów. A więc będzie dokładnie odwrotnie niż dotychczas. Pierwszeństwo będą miały składki finansowane z budżetu państwa przed składkami z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.
Z kolei przepis art. 9 ust. 1d znowelizowanej ustawy systemowej dotyczy pracowników, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz funkcjonariuszy Służby Celnej. Osoby te (wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 18a ustawy), spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, będą podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów.
Nie zmienia się sytuacja prawna osób przebywających na urlopach wychowawczych i prowadzących w tym czasie pozarolniczą działalność lub inną działalność zarobkową. Osoby te – tak jak dotychczas – będą podlegały nadal obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.
Przywołana ustawa przewiduje ponadto umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek. ZUS będzie umarzał należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) oraz na Fundusz Pracy, należnych za ubezpieczonych w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności lub współpracy przy tej działalności. Wymienione umorzenia będą dotyczyć składek za okres, w którym ubezpieczony pobierał zasiłek macierzyński lub zasiłek macierzyński w wysokości zasiłku macierzyńskiego albo przebywał na urlopie wychowawczym. Umorzenie będzie następowało na wniosek płatnika składek (a nie z urzędu), który w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia wejścia w życie powołanej ustawy zgłaszał ubezpieczonego, podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy tej działalności i jednocześnie pobierającego zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego z innego tytułu albo przebywającego na urlopie wychowawczym.
Jeżeli w wyniku umorzenia należności powstanie nadpłata z tytułu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wypadkowe, będzie się ją zaliczać na poczet zaległych lub bieżących składek. W razie ich braku ZUS będzie tę nadpłatę zwracał płatnikowi składek. Zaliczenie nadpłaty na poczet zaległych lub bieżących składek albo jej zwrot będzie obejmować również opłacone odsetki za zwłokę w części odpowiadającej kwocie zaliczenia lub zwrotu o opłatę prolongacyjną. W przypadku uwzględnienia wniosku płatnika o umorzenie składek na koncie ubezpieczonego, którego dotyczył wniosek, ZUS zewidencjonuje do 31 grudnia 2012 r. całość składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za okres pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, ustalonych od podstawy odpowiadającej kwocie tego zasiłku. Znowelizowana ustawa systemowa nie przewiduje takiego rozwiązania dotyczącego osób przebywających na urlopie wychowawczym. Oznacza to, że będą one musiały dokonać wyboru: albo wystąpią z wnioskiem o umorzenie należnych składek, albo takiego wniosku nie złożą. Wystąpienie z wnioskiem o umorzenie będzie oznaczać, że wprawdzie tych składek obecnie nie muszą zapłacić (a zapłacone ZUS zwróci). Jednak w konsekwencji w przyszłości ich emerytura, będąca pochodną składek zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego, będzie niższa. Druga możliwość to pozostawienie zapłaconych składek i wyższa w przyszłości emerytura.
Podstawa prawna:
- ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe (DzU nr 71, poz. 609),