W okresie przerw w nauce, np. ferii zimowych itp., zakłady pracy często korzystają z możliwości zatrudniania uczniów i studentów. Z racji ponoszonych kosztów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym najkorzystniejsze dla pracodawcy jest zawarcie z uczniem lub studentem umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu.
Umowa zlecenia
W ramach umowy zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się dokonać określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Czynność prawna to działanie podjęte w celu wywołania pewnych skutków prawnych. Może to być zawarcie umowy czy też złożenie oferty. Zasadniczo natomiast w zakresie umowy zlecenia nie mieszczą się czynności o charakterze faktycznym, np. konsultacje czy udzielenie porady. To bowiem jest już dziełem.
Warto pamiętać, że przepisy o zleceniu stosuje się też do umów o świadczenie usług, np. o zarządzanie przedsiębiorstwem czy też do kontraktu menedżerskiego (jeżeli z jego unormowania nie wynika, że kontrakt należy traktować jak umowę o pracę).
Umowa zlecenia jest z reguły odpłatna. Jednak jeżeli strony tak postanowią, może być wykonana nieodpłatnie. Należy pamiętać, że Kodeks cywilny dopuszcza wprawdzie zawieranie nieodpłatnych umów zlecenia, z tym jednak zastrzeżeniem, że nieodpłatny charakter umowy musi wynikać z postanowień tej umowy. Nieodpłatne umowy zlecenia nie są podstawą do zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz opłacania składek. Fakt dokonania zwrotów przejazdu pozostaje bez wpływu na sytuację tych osób w zakresie ubezpieczeń.
Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się je wykonać bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie, które stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Przykład
Firma „ALFA” zleciła panu Kowalskiemu wyremontowanie swojego obiektu. Zlecenie nie określa, w jakich godzinach praca będzie wykonywana i pod czyim kierownictwem. Określa natomiast okres zawarcia umowy, np. trzy miesiące, oraz wynagrodzenie. Tak więc umowa ta nie nosi charakteru umowy o pracę ze względu na brak podporządkowania, wykonywania pracy w określonych godzinach itp. i jest umową odpłatną.
Umowa zlecenia powinna określać:
• rodzaj zawartej umowy, która powinna wynikać z nazwy i treści,
• datę rozpoczęcia i zakończenia wykonywanej umowy,
• oświadczenie zleceniobiorcy o tym, czy ma inne tytuły do objęcia ubezpieczeniami społecznymi,
• oświadczenie zleceniobiorcy, czy chce przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego,
• miejsce wykonywania umowy,
• zasady wynagrodzenia.
Umowa zlecenia - ubezpieczenia społeczne uczniów i studentów
Studenci i uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych do ukończenia 26. roku życia nie są obejmowani ubezpieczeniami społecznymi (i w konsekwencji ubezpieczeniem zdrowotnym) ani obowiązkowo, ani dobrowolnie z tytułu wykonywanej umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
W przypadku studentów i uczniów nie ma znaczenia, czy szkoła lub uczelnia, do której uczęszczają, jest szkołą publiczną czy prywatną, jak również to, czy nauka odbywa się w systemie dziennym, wieczorowym lub zaocznym.
Definicja ucznia
Dla celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, że uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która kontynuuje naukę w tej samej szkole, ukończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września, ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki. To rozwiązanie dotyczy zarówno uczniów, którzy od września kontynuują naukę w tej samej szkole, jak i tych którzy kończą naukę, np. uczeń po ukończeniu liceum - do 31 sierpnia danego roku posiada status ucznia. Wynika to z przepisów art. 63 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, który stanowi, że rok szkolny we wszystkich szkołach rozpoczyna się 1 września każdego roku, a kończy się - 31 sierpnia roku następnego.
Ponadto należy pamiętać, że zgodnie z ustawą z 25 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty wprowadzono nowy podział szkół publicznych i niepublicznych na szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne. Do celów ubezpieczeniowych uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych należy traktować jak uczniów szkół ponadpodstawowych.
Reasumując, uczniowie, którzy po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej wykonują pracę na podstawie umowy zlecenia do 31 sierpnia roku, w którym ukończyli tę naukę, traktowani są jak uczniowie i tym samym nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania umowy zlecenia. Natomiast w okresie od 1 września tego samego roku osoby te w przypadku niepodjęcia dalszej nauki (np. studiów), z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia, będą podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Przykład
Uczeń czwartej klasy technikum po zakończeniu szkoły, tj. od 1 lipca do 1 października, wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia. We wrześniu przedstawia zleceniodawcy zaświadczenie o przyjęciu go na studia. W konsekwencji przez cały okres wykonywania tej umowy nie podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Definicja studenta
Studentem jest osoba kształcąca się na studiach pierwszego stopnia (studia licencjacie lub inżynierskie kończące się uzyskaniem tytułu licencjata lub inżyniera), na studiach drugiego stopnia (studia magisterskie kończące się uzyskaniem tytułu magistra lub równorzędnego), albo jednolitych studiach magisterskich (studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończące się uzyskaniem tytułu magistra lub tytułu równorzędnego).
Osoba jest studentem do daty ukończenia studiów, tj. do daty złożenia przez studenta egzaminu dyplomowego, złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu - w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i weterynarii, zaliczenia przez studenta ostatniej, przewidzianej w planie studiów, praktyki - w przypadku kierunku farmacja, bądź do daty skreślenia z listy studentów.
Zwolniony z obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania umowy zlecenia (umowy agencyjnej, umowy o świadczenie usług) jest każdy student do ukończenia 26 lat bez względu na obywatelstwo i kraj odbywania studiów.
Podstawa prawna:
• art. 63 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.),
• ustawa z 25 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (DzU nr 117, poz. 759).