Nie, świadczenia te nie mogą zostać wyłączone z oskładkowania, gdyż przy ich przyznawaniu nie jest uwzględniana faktyczna sytuacja materialno-bytowa pracowników. Świadczenia przyznawane przez Państwa firmę na nowych zasadach stanowią zatem przychód ze stosunku pracy, który podlega oskładkowaniu na ogólnych zasadach.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód uzyskany ze stosunku pracy, w rozumieniu przepisów podatkowych (art. 18 ust. 1 ustawy systemowej), jaki pracownik otrzymuje w związku z wykonywaniem stosunku pracy. W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas choroby oraz zasiłków (chociaż od wynagrodzenia chorobowego jest należna składka zdrowotna). Nieoskładkowane są również przychody wymienione w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. z 1998 r. Nr 161, poz. 1106 ze zm., dalej rozporządzenie składkowe).
Na podstawie tego rozporządzenia z podstawy wymiaru składek są wyłączone m.in. świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zfśs (§ 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia składkowego). Oznacza to, że wartość pieniężna świadczeń, które pracownicy uzyskują z zfśs, jest zwolniona ze składek zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne. Przepisy nie wprowadzają w tym zakresie ograniczenia kwotowego. Nie ma zatem znaczenia, w jakiej wysokości dany pracownik otrzymuje wsparcie z tego funduszu.
Niezbędnym warunkiem, który musi być spełniony, aby wartość tych świadczeń była zwolniona ze składek, jest prawidłowe ich przyznawanie. Musi być ono uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z zfśs (art. 8 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych). Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 20 sierpnia 2001 r. (I PKN 579/00, OSNP 2003/14/331) stwierdzając, że „pracodawca administrujący środkami zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie może ich wydatkować niezgodnie z regulaminem zakładowej działalności socjalnej, którego postanowienia nie mogą być sprzeczne z zasadą przyznawania świadczeń według kryterium socjalnego, to jest uzależniającego przyznawanie ulgowych usług i świadczeń wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu”. Z kolei w wyroku z 16 września 2009 r. (I UK 121/09, OSNP 2011/9–10/133) Sąd Najwyższy stwierdził, że „pomoc z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych musi być uzależniona od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika (...). Podstawowa zasada dysponowania środkami funduszu została określona w art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Od tej zasady nie ma wyjątków. Nawet regulamin funduszu nie może jej zmienić”.
A zatem zasady przyznawania świadczeń określone w regulaminie zfśs powinny zawsze uwzględniać zastosowanie kryterium socjalnego. Pracodawca nie może w regulaminie ograniczyć kręgu osób uprawnionych do korzystania z funduszu, np. wyłączyć z grona osób korzystających z funduszu zatrudnionych na część etatu lub przyznawać świadczeń na podstawie innych kryteriów niż kryterium socjalne (np. przyznawać wszystkim pracownikom świadczeń w jednakowej wysokości czy uzależnić przyznawanie świadczeń od osiągnięcia przez pracownika u danego pracodawcy określonego stażu pracy). Takie działania są niezgodne z przepisami ustawy o zfśs.
WAŻNE!
Świadczenia z zfśs powinny być zawsze przyznawane z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osób, które mają je otrzymać.
W Państwa firmie, mimo że pracodawca bada wysokość zarobków pracowników, to jednak takiego przyznawania świadczeń z zfśs nie można uznać za prawidłowe. Przy przyznawaniu świadczeń znaczenie powinna mieć sytuacja danego pracownika w kontekście jego sytuacji rodzinnej. Sprawdzanie tylko i wyłącznie wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego u tego pracodawcy może prowadzić do zupełnie nieprawidłowej oceny sytuacji materialno-bytowej pracowników, która spowoduje, że pracownicy, którzy faktycznie są w trudniejszej sytuacji, otrzymają świadczenia w niższej wysokości niż ci, którzy uzyskali wyższe świadczenia (i na odwrót).
PRZYKŁAD
Spółka przyznaje pracownikom świadczenia z zfśs, badając wysokość zarobków uzyskanych przez nich w ostatnich 3 miesiącach zatrudnienia. Na tej podstawie jest ustalane, czy danemu pracownikowi przysługuje świadczenie, a jeżeli tak, to w jakiej kwocie (w lipcu są to dopłaty do wypoczynku zorganizowanego we własnym zakresie). Anna M., Dariusz K. i Halina L. przez ostatnie 3 miesiące uzyskali u tego pracodawcy średnie wynagrodzenie w zbliżonej wysokości (między 4500 a 4700 zł brutto) i pracodawca przyznał im świadczenia w jednakowej wysokości – po 700 zł. Tymczasem sytuacja materialno-bytowa tych osób jest w rzeczywistości różna.
Anna M. jest osobą bezdzietną. Oprócz zatrudnienia u pracodawcy, który przyznał jej świadczenie, wykonuje pracę na podstawie umów o dzieło, wydała również książkę swojego autorstwa. Zarówno z umów o dzieło, jak i z tantiem ze sprzedaży książki uzyskuje przychody znacznie przewyższające kwotę jej zarobków z pracy etatowej. Zarobki jej męża, z którym prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, również osiągają bardzo wysoki poziom (od 15 do 19 tys. zł miesięcznie).
Dariusz K. jest ojcem 3 dzieci, którymi zajmuje się jego niepracująca żona. Przychody Dariusza K. ze stosunku pracy oraz okazjonalne zlecenia wykonywane przez jego żonę są jedynym źródłem utrzymania tej rodziny.
Halina L. jest matką samotnie wychowującą niepełnosprawnego syna. Ze względu na opiekę nad chorym dzieckiem nie ma możliwości, aby dodatkowo zarobkować. Ponadto konieczność zapewnienia synowi pobytu w specjalistycznym ośrodku opieki dziennej, leków i rehabilitacji pochłania większość jej wynagrodzenia.
Pracodawca, który z pozoru zbadał sytuację bytową tych pracowników, w rezultacie przyznał jednakowe świadczenia z zfśs pracownikom znajdującym się w skrajnie różnych sytuacjach życiowych. Tym samym należy uznać, że świadczenia te zostały przyznane nieprawidłowo.
Jeżeli Państwa firma przyznaje świadczenia na podobnych zasadach, jak przedstawione w przykładzie, i jednocześnie nie uwzględnia wartości świadczeń w podstawie wymiaru składek, to podczas kontroli ZUS taki sposób postępowania może zostać skutecznie zakwestionowany. ZUS może uznać, że pracodawca od takich świadczeń powinien naliczać oraz opłacać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, ponieważ nie zostały one przyznane z uwzględnieniem kryterium socjalnego, mimo że pracodawca zbadał poziom zarobków osób uprawnionych do korzystania z zfśs. Fakt, że świadczenia przyznane z pominięciem kryterium socjalnego muszą zostać oskładkowane, potwierdził Sąd Najwyższy w cytowanym już wyroku z 16 września 2009 r. (I UK 121/09, OSNP 2011/9–10/133). SN stwierdził w nim, że „przyznawanie ulgowych świadczeń i wysokość dopłat z funduszu powinno być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby korzystającej z funduszu (...). Świadczenia wypłacone przez pracodawcę z pominięciem owej zasady podstawowej nie mogą być ocenione w sensie prawnym jako świadczenia socjalne, a jeżeli tak, to nie mogą korzystać z uprawnień przyznanych tym świadczeniom przez system ubezpieczeń społecznych (...). Wypłata (...) niemająca charakteru socjalnego jest przychodem pracownika w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm. [aktualnie z 2012 r. poz. 361 – przyp. red.]), który stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne”.
Jeżeli nie zgodzą się Państwo z taką wykładnią przepisów, będą mogli Państwo odwołać się od decyzji ZUS do sądu. Jednak zgodnie z przedstawionymi wyżej argumentami, należy uznać, że takie odwołanie nie miałoby większych szans na uwzględnienie. Korzystniej zatem będzie dla Państwa powrócić do poprzednich zasad dysponowania środkami z zfśs. Wówczas stosowanie wyłączenia składkowego do wartości świadczeń będzie prawidłowe.
Podstawa prawna:
- art. 3, art. 5, art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 592 ze zm.),
- § 2 ust. 1 pkt 19–21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).