W okresie między zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości a wydaniem w tym zakresie orzeczenia przez sąd decydujące znaczenie dla obowiązku ubezpieczeniowego ma fakt, czy nadal faktycznie prowadzi Pan działalność. Jeżeli tak jest – nadal podlega Pan ubezpieczeniom i jest zobowiązany do opłacania składek z tego tytułu.
Przepisy ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej upun) mają zastosowanie do dłużników będących przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 5 ust. 1 upun). Przepisy upun mają ponadto zastosowanie do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej, wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem oraz wspólników spółki partnerskiej.
Przedsiębiorcą na podstawie prawa cywilnego jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 431 Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że upadłość mogą ogłosić nie tylko wielkie spółki i przedsiębiorstwa, ale także osoby fizyczne – jednoosobowi przedsiębiorcy prowadzący dowolny rodzaj działalności gospodarczej lub zawodowej. Przesłanką ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 upun).
Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy wykonuje te zobowiązania na bieżąco (art. 11 ust. 2 upun). Sąd musi ogłosić upadłość, jeżeli niewykonanie zobowiązań przez dłużnika ma charakter trwały albo gdy oddalenie wniosku może skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli. Do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości uprawniony jest sam dłużnik lub każdy z jego wierzycieli. Co bardzo ważne – na dłużniku (w przeciwieństwie do jego wierzycieli) ciąży ustawowy obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.
Przedsiębiorca nadal może prowadzić swoją działalność od chwili zgłoszenia wniosku o upadłość do wydania przez sąd orzeczenia w przedmiocie upadłości. Jeżeli to robi, wówczas nadal podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega bowiem obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art. 13 ust. 4 ustawy systemowej). Z brzmienia przepisu wynika, że kryterium decydującym o podleganiu ubezpieczeniom społecznym powinno być faktyczne wykonywanie działalności przez przedsiębiorcę. Taką wykładnię prezentuje również Sąd Najwyższy, który w wyroku z 18 listopada 2011 r. (I UK 156/2011, niepubl.) wskazał, że podstawowe znaczenie dla objęcia ubezpieczeniem społecznym ma fakt wykonywania lub niewykonywania działalności. Przedsiębiorca opłaca zatem składki na własne ubezpieczenia tylko wtedy, gdy faktycznie działalność prowadzi. Z kolei w wyroku z 11 lutego 2010 r. (I UK 221/09 (niepubl.) Sąd Najwyższy stwierdził, że obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność – w tym działalność gospodarczą – wynika z faktycznego prowadzenia tej działalności, a zatem o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, powodującej wyłączenie z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne zaprzestanie tej działalności, przy czym kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem czy zgłaszaniem przerw w tej działalności mają ewentualnie znaczenie w sferze dowodowej i nie przesądzają one same w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.
WAŻNE!
Dopóki przedsiębiorca faktycznie prowadzi działalność, ma obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia bez względu na to, czy złożył wniosek o ogłoszenie upadłości.
Jeśli zatem przedsiębiorca po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości nadal prowadzi działalność, podlega z jej tytułu ubezpieczeniom. W czasie między zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości a wydaniem orzeczenia przez sąd może jednak dojść do sytuacji istotnego ograniczenia możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa (np. przez zabezpieczenie majątku dłużnika). W takim przypadku nie można mówić o „faktycznym wykonywaniu działalności” skutkującym obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Faktyczne zaprzestanie prowadzenia działalności należy potwierdzić przez wyrejestrowanie płatnika z ZUS. Trzeba jednak pamiętać, że ZUS ma prawo wiedzieć, czy działalność rzeczywiście nie jest prowadzona, a jeżeli stwierdzi, że jednak jest – domagać się zaległych składek za okres, za który przedsiębiorca ich nie opłacił.
Jeśli w dokumentacji finansowej, złożonej do sądu razem z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, zostanie uprawdopodobnione, że w ramach układu wierzyciele firmy zostaną zaspokojeni w stopniu wyższym, niż zostaliby zaspokojeni w drodze upadłości likwidacyjnej, istnieje szansa, że sąd ogłosi upadłość firmy z możliwością zawarcia układu (art. 14 upun). W takim postępowaniu upadłościowym zarząd nad mieniem wchodzącym w skład masy upadłości sprawuje sam upadły pod nadzorem nadzorcy sądowego (tzw. zarząd własny). Nie można co prawda wykluczyć sytuacji, w której sąd wyznaczy na zarządcę kogoś innego, ale są to przypadki sporadyczne. W przypadku gdy sąd umożliwi przedsiębiorcy dalsze sprawowanie zarządu nad majątkiem firmy, przedsiębiorca ten nadal może dokonywać czynności na własny rachunek i we własnym imieniu, jeśli tylko działania te nie przekraczają czynności zwykłego zarządu. Wówczas po dniu ogłoszenia upadłości firma nadal jest prowadzona i zarządzana przez tę samą osobę, pod dotychczasową nazwą firmy – chociaż z dodaniem oznaczenia „w upadłości układowej” i pod nadzorem nadzorcy sądowego. To może być wystarczająca przesłanka, aby ZUS uznał, że przedsiębiorca – mimo ogłoszenia upadłości jego firmy – nadal podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
Natomiast w sytuacji ogłoszenia upadłości likwidacyjnej całość prowadzenia spraw upadłego przedsiębiorstwa przejmuje syndyk masy upadłościowej. Wówczas osoba, która dotychczas prowadziła tę działalność, faktycznie przestaje ją wykonywać, a tym samym traci tytuł do ubezpieczeń społecznych i przestaje im podlegać.
Podstawa prawna:
- art. 5 ust. 1, art. 14, art. 20–21, art. 156 ust. 3 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.),
- art. 13 pkt ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 69 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 164, poz. 1027 ze zm.).