W trakcie urlopu bezpłatnego następuje zawieszenie stosunku pracy, tzn. pracownik nie świadczy pracy, a pracodawca nie wypłaca mu wynagrodzenia. Podczas tego urlopu następuje przerwa w ubezpieczeniach społecznych. Pracownik, chcąc zabezpieczyć sobie ciągłość stażu emerytalnego, może dobrowolnie przystąpić do kontynuacji ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W tym celu zainteresowany powinien w ciągu 30 dni - od dnia ustania obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych - złożyć wniosek o objęcie tymi ubezpieczeniami. Wniosek powinien zostać złożony na formularzu ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia 1900 XX. Objęcie ubezpieczeniami następuje od dnia wskazanego we wniosku, jednak nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek został złożony.
Przykład
Barbara K. do 28 lutego 2009 r. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę była objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi. Po rozwiązaniu umowy o pracę 15 marca 2009 r. złożyła wniosek o objęcie jej dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi od 1 marca 2009 r. Niestety wniosek został rozpatrzony negatywnie, gdyż objęcie ubez-pieczeniem mogło nastąpić dopiero od dnia złożenia wniosku, czyli od 15 marca 2009 r.
Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustają:
- od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,
- od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie należnej składki,
- od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom (np. od dnia podjęcia prowadzenia działalności gospodarczej czy też od dnia podjęcia pracy, np. na podstawie umowy zlecenia).
Osoby objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi (np. pracownicy, zleceniobiorcy, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą) mogą po ich ustaniu kontynuować te ubezpieczenia na podstawie art. 10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Nie jest istotna długość okresu, przez jaki osoba ta była objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami, może to być np. kilka dni. Warunkiem jest, aby w tym okresie (podczas dobrowolnych ubezpieczeń) nie miała innego tytułu do ubezpieczeń społecznych.
Przykład
Jan K. w okresie od 1 marca do 31 lipca br. przebywa na urlopie bezpłatnym. W tym okresie przystąpił do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Na okres od 1 maja do 30 czerwca podpisał umowę zlecenia. Oznacza to, że automatycznie dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe za te 2 miesiące ustały, nawet gdyby zainteresowany opłacił za ten okres składki. Obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą za ten okres wynikały z tytułu wykonywania przez niego umowy zlecenia. Po wykonaniu tej umowy będzie mógł ponownie - od 1 lipca - przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
Podstawa wymiaru składek i ich rozliczenie
Podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak od minimalnego wynagrodzenia. W roku 2009 wynosi ona 1276 zł. Osoba, która kontynuuje ubezpieczenia emerytalne i rentowe za każdy miesiąc trwania tych ubezpieczeń, przekazuje wyłącznie deklarację rozliczeniową - ZUS DRA (bez imiennego raportu miesięcznego) w terminie do 10. dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni, gdzie wykazuje należne składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Okres opłacania składek z tytułu kontynuowania ubezpieczeń emerytalnego i rentowych jest okresem ubezpieczeniowym w rozumieniu art. 4 ust. 5 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Ubezpieczenie zdrowotne
Osoba przebywająca na urlopie bezpłatnym nie podlega także ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jednak przez 30 dni od rozpoczęcia tego urlopu zachowuje prawo do darmowych świadczeń medycznych, później ochrona ubezpieczeniowa z mocy ustawy wygasa. Po tym okresie osoba ta może zostać zgłoszona do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny osoby ubezpieczonej, np. przez współmałżonka, który podlega temu ubezpieczeniu jako pracownik czy zleceniobiorca. Nie wiąże się to z dodatkowymi kosztami dla obydwu stron. Urlopowany korzysta ze składki zdrowotnej współmałżonka. Jeżeli jest bezrobotny, a jego partner nigdzie nie pracuje, pozostaje dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne. W tym celu należy podpisać stosowną umowę z oddziałem Narodowego Funduszu Zdrowia.
Podstawa wymiaru składki i ich rozliczenie
Podstawę wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne stanowi zadeklarowana kwota, jednak nie może być ona niższa od przeciętnego wynagrodzenia. Po podpisaniu umowy należy złożyć w jednostce terytorialnej ZUS (właściwej ze względu na adres zamieszkania) formularz ZUS ZZA, z kodem tytułu ubezpieczenia 24 10 xx. Za każdy miesiąc dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego zainteresowany przekazuje dwie deklaracje rozliczeniowe, gdzie w polach XI 01 podaje stosowne kody tytułów ubezpieczeń (19 00 xx oraz 24 10 xx).
Dla poszczególnych deklaracji rozliczeniowych stosuje odpowiednio numerację (pierwsze dwa znaki pola XI 01):
- dla pierwszej z nich z zakresu 01-39,
- dla drugiej z zakresu 40-49.
W pierwszej deklaracji wykazuje podstawę wymiaru oraz składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a w drugiej - podstawę wymiaru i składkę zdrowotną. Wpłat dokonuje odrębnie dla każdej deklaracji. Obydwa formularze przekazuje do 15. dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. W tym samym terminie wpłaca należne kwoty składek. W obydwu deklaracjach rozliczeniowych ZUS DRA, w bloku I w polu 01 - termin przesyłania deklaracji wpisuje cyfrę 4. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego zainteresowany powinien wyrejestrować się z ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i zdrowotnego.
Podstawa prawna:
- art. 4 ust. 5 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.),
- art. 10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.).