Wysokość emerytury liczonej według dotychczasowych zasad zależy przede wszystkim od podstawy wymiaru świadczenia, okresów składkowych i nieskładkowych i aktualnej kwoty bazowej.
Na wysokość „starej” emerytury składają się 3 elementy, a mianowicie:
• część socjalna odpowiadająca 24% kwoty bazowej,
• część należna za okresy składkowe liczona po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
• część należna za okresy nieskładkowe liczona po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Ustalenie emerytury
Przy obliczaniu emerytury okresy składkowe i nieskładkowe ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
W świetle obowiązujących przepisów, ustalając podstawę wymiaru emerytury, wnioskodawca może wskazać zarobki osiągnięte w kolejnych 10 latach kalendarzowych przypadających w ostatnim 20-leciu przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę.
Wybierając 10 kolejnych lat, należy pamiętać, że obejmują one lata następujące bezpośrednio po sobie, nawet te, w których ubezpieczony nie podlegał ubezpieczeniu, a to oznacza, że nie można pominąć lat tzw. niepełnych (ubezpieczony podlegał tylko przez część roku ubezpieczeniu), jak też lat, w których osoba wnioskująca o emeryturę nie podlegała w ogóle ubezpieczeniu. Przy latach niepełnych do wyliczeń kapitału początkowego ZUS przyjmie kwotę wynagrodzeń faktycznie osiągniętych w danym roku, natomiast w przypadku okresów niepodlegania ubezpieczeniu przyjmie wskaźnik „O”. Jeżeli wystąpi taka sytuacja, będzie to miało istotny wpływ na podstawę wymiaru emerytury.
Ubezpieczony może we wniosku o ustalenie prawa i wysokości emerytury wskazać, że przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury należy uwzględnić wynagrodzenia z 20 najkorzystniejszych lat kalendarzowych przypadających przed rokiem złożenia wniosku, wybranych z całego okresu zatrudnienia. W tym przypadku wskazane lata nie muszą następować bezpośrednio po sobie, a to oznacza, że wnioskodawca nie wybiera lat, w których nie był w ogóle ubezpieczony.
Należy podkreślić, że z dotychczasowych zasad wyliczenia emerytury skorzystają także osoby urodzone po 1948 r., a przed 1969 r., które warunki wymagane do przyznania wcześniejszej emerytury spełnią do 31 grudnia 2008 r., nawet w sytuacji gdy wniosek o jej przyznanie złożą później. Zainteresowani obliczeniem emerytur według starych reguł powinni jednak pamiętać, że zasada ta obowiązuje na dzień obecny. Rząd pracuje nad ustawą o emeryturach pomostowych i z uwagi na duże koszty związane z wcześniejszymi emeryturami może dokonać zmian w zakresie naliczania wcześniejszych emerytur.
Ubezpieczony ubiegający się o emeryturę powinien więc wskazać do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lata kalendarzowe, w których miał najwyższe zarobki w porównaniu do przeciętnej płacy.
Aby ustalić podstawę wymiaru emerytury, należy:
• obliczyć sumę kwot, od których zostały odprowadzone składki na ZUS, oraz kwot niestanowiących podstawy wymiaru składek, które jednak wliczane są do podstawy wymiaru emerytury (obliczeń dokonuje się oddzielnie dla każdego roku z wybranych lat kalendarzowych),
• obliczyć procentowy stosunek każdej z sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy z zaokrągleniem do setnej części procentu,
• wyliczyć średnią arytmetyczną ustalonych procentów (średnia arytmetyczna stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury, który nie może być wyższy niż 250%),
• pomnożyć wskaźnik przez aktualną kwotę bazową, w wyniku czego otrzymamy podstawę wymiaru emerytur.
Staż emerytalny
Jak już wspomniano, na wysokość emerytury mają także wpływ udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe.
Okresy składkowe to okresy, w których ubezpieczony był aktywny zawodowo i opłacane były za niego składki na ZUS, jak też okresy, za które wprawdzie składki nie zostały opłacone, ponieważ nie było takiego obowiązku, które jednak zostały wskazane przez ustawodawcę jako okresy składkowe.
Okresy nieskładkowe to okresy, za które nie zostały odprowadzone składki na ubezpieczenia społeczne.
W szczególności okresami składkowymi są okresy:
• ubezpieczenia,
• opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach o adwokaturze, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej,
• zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia:
- na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową,
- obywateli polskich za granicą - w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani; dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą,
- obywateli polskich za granicą - w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich; zgoda nie jest wymagana w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed 9 maja 1945 r.,
- obywateli polskich za granicą - u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne w Polsce,
• sprawowania mandatu posła lub senatora w państwie polskim.
Natomiast okresami nieskładkowymi są m.in. okresy:
• pobierania:
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy,
- zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego,
- świadczenia rehabilitacyjnego,
- świadczeń otrzymywanych po ustaniu obowiązku ubezpieczenia,
• przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem:
- w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6 lat,
- na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko,
• nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów,
• studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu,
• asystenckich studiów przygotowawczych,
• pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego,
• udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe lub stypendia.
Należy pamiętać, że przy ustalaniu stażu emerytalnego okresy nieskładkowe mogą być zaliczone w wysokości 1/3 okresów składkowych.
Joanna Skrobisz