Do uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie mają wówczas zastosowania inne warunki konieczne do otrzymania tego świadczenia. Może mieć to istotne znaczenie także w przypadku dochodzenia prawa do renty rodzinnej.
Warunki uzyskania renty
Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:
• jest niezdolny do pracy,
• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,
• niezdolność do pracy powstała w okresach wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) lub w czasie 18 miesięcy od ustania tych okresów.
A zatem w celu uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy nie wystarcza stwierdzenie samej niezdolności. Konieczne jest jeszcze posiadanie odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz ustalenie, że niezdolność do pracy powstała w czasie wskazanym w art. 57 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy. Może się więc zdarzyć, że osoba niezdolna do pracy nie uzyska renty, jeśli nie wykaże wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych lub gdy stała się niezdolna do pracy po upływie czasu określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy.
Przy czym wymagany okres składkowy i nieskładkowy do uzyskania renty wynosi zgodnie z art. 58 ust. 1 ww. ustawy co najmniej:
• 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
• 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,
• 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,
• 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,
• 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.
Istotne jest przy tym, że okres 5 lat (jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat) powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Jednak do tego 10-letniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz powstania niezdolności do pracy w określonym czasie nie jest jednak wymagany w przypadku, gdy ubezpieczony udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest on całkowicie niezdolny do pracy. Ponadto renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny, oraz jest całkowicie niezdolny do pracy, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Tak wskazywał Sąd Najwyższy w uchwale z 23 marca 2006 r. (I UZP 5/05, OSNP 2006/19-20/305).
Ubezpieczony może stracić prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeśli odzyska zdolność do pracy. Jeśli więc zostanie ustalone przez ZUS, że stan zdrowia ubezpieczonego uległ takiej poprawie, że nie jest on już niezdolny do pracy, wówczas utraci on prawo do renty. Orzeka o tym w decyzji właściwy oddział ZUS, na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej.
Możliwość odzyskania renty
Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega jednak przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy (art. 61 ww. ustawy). Jeśli więc stan zdrowia ubezpieczonego pogorszył się i ponownie stał się on niezdolny do pracy, to może odzyskać prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Istotne jest jedynie, aby powstanie tej ponownej niezdolności do pracy miało miejsce w ciągu 18 miesięcy od daty ustania renty. Ubezpieczony nie musi natomiast w tym przypadku wykazywać spełnienia innych warunków koniecznych do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie musi więc udowadniać wymaganego okresu składkowego lub nieskładkowego oraz wykazywać, że do powstania niezdolności do pracy doszło w czasie wskazanym w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy. Przywrócenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy charakteryzuje się więc pewnym automatyzmem polegającym na tym, że jedyną przesłanką podlegającą ocenie jest kwestia niezdolności do pracy i jej powstania w ciągu 18 miesięcy od ustania poprzednio pobieranej renty. Stanowi to znaczne ułatwienie dla ubezpieczonego. Przy czym prawo do przywrócenia renty powstaje w dniu zaistnienia ponownej niezdolności do pracy. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 20 lutego 2006 r. (I UK 170/05, OSNP 2007/1-2/30).
Zastosowanie do renty rodzinnej
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń (art. 65 ust. 1 ww. ustawy). Do ustalenia prawa do renty rodzinnej może mieć istotne znaczenie okoliczność, czy zmarły spełniał warunki do renty z tytułu niezdolności do pracy, mimo że nie miał jej przyznanej przez ZUS. W takim przypadku uprawniony również uzyska prawo do renty rodzinnej. Przy ustalaniu, czy zmarły spełniał warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, ma zastosowanie także i art. 61 ww. ustawy. Wskazywał na to wyraźnie Sąd Najwyższy w wyroku z 3 kwietnia 2003 r. (II UK 232/02, OSNP-wkł. 2003/18/1), stwierdzając, że „w razie ustania prawa wdowy do renty rodzinnej z powodu ustąpienia niezdolności do pracy stosuje się odpowiednio przepis art. 61 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”. Podobnie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 30 stycznia 2008 r. (III AUa 653/07, niepubl.). Oznacza to, że stanowisko sądów jest już w tym zakresie ugruntowane.
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
• w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
• wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania wymienionych wyżej osób.
Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach