Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. oraz urodzone w latach 1949–1968, które wymagane warunki spełniły do 31 grudnia 2008 r., nabywają prawo do emerytury obliczonej na tzw. dotychczasowych zasadach. Wysokość tego świadczenia jest uzależniona od liczby udowodnionych przez wnioskodawcę okresów składkowych i nieskładkowych, zarobków z wybranych lat (w stosunku do przeciętnych płac w tych latach) oraz aktualnie obowiązującej kwoty bazowej.
Z kolei osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. nabywają prawo do tzw. nowej emerytury uzależnionej od kwoty kapitału początkowego oraz składek emerytalnych zgromadzonych na indywidualnym koncie w ZUS, a także wartości średniego dalszego trwania życia właściwego dla wieku przejścia na emeryturę. Kapitał początkowy, odzwierciedlający przebieg kariery zawodowej przed 1 stycznia 1999 r., jest ustalany na podobnych zasadach jak „stara” emerytura, co oznacza, że jego kwota jest uzależniona zarówno od długości stażu ubezpieczeniowego sprzed 1 stycznia 1999 r., jak i wysokości zarobków uzyskiwanych w wybranych latach przed 1999 r. Zarobki te, jak również okresy składkowe oraz nieskładkowe przebyte do końca 2008 r., wpływają też na wysokość rekompensaty stanowiącej dodatek do kapitału początkowego. Przysługuje ona osobom, które przez co najmniej 15 lat były zatrudnione w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i nie nabyły prawa do wcześniejszej emerytury.
Długość stażu składkowego i nieskładkowego ma również znaczenie dla osób, których emerytura wyliczona z kapitału początkowego i składek zgromadzonych na koncie w ZUS okazała się niższa od najniższej emerytury. W takiej sytuacji ZUS podwyższy kwotę świadczenia do tej gwarancji tylko wtedy, gdy wnioskodawca udowodnił odpowiedni staż ubezpieczeniowy (obecnie 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn).
PRZYKŁAD
Maria D. urodziła się w 1952 r. Obecnie nie ma jeszcze ustalonego kapitału początkowego. Do końca 2008 r. przepracowała 15 lat w szczególnych warunkach. Dotychczas nie nabyła wcześniejszych uprawnień emerytalnych. W grudniu 2012 r. ukończyła 60 lat i będzie mogła ubiegać się o przyznanie tzw. nowej emerytury wraz z rekompensatą za pracę w szczególnych warunkach. Zgłaszając wniosek o to świadczenie, będzie musiała dołączyć m.in. dokumenty potwierdzające:
– okresy składkowe i nieskładkowe przebyte przed 1 stycznia 2009 r. (do celów obliczenia rekompensaty i ewentualnego podwyższenia emerytury do minimalnej kwoty),
– wysokość zarobków uzyskanych do końca 1999 r. (do celów obliczenia kapitału początkowego).
Świadectwo pracy lub zaświadczenie
Ustalając wysokość „starej” emerytury, a także emerytury hipotetycznej ustalanej do celów obliczenia kapitału początkowego lub rekompensaty (za okres przypadający przed 1 stycznia 1999 r.), ZUS ustala część należną za okresy składkowe (po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów) oraz część należną za okresy nieskładkowe (po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów). Im więcej tych okresów wnioskodawca udowodni, tym ma wyższą emeryturę.
Podstawowym dokumentem potwierdzającym przebyte okresy składkowe i nieskładkowe jest świadectwo pracy, do którego wydania pracodawca jest zobowiązany. Musi on w nim zamieścić m.in. informacje dotyczące okresu i rodzaju wykonywanej przez pracownika pracy, zajmowanych stanowisk, trybu rozwiązania stosunku pracy, inne informacje niezbędne do ustalenia uprawnień pracowniczych oraz uprawnień z ubezpieczenia społecznego.
Wśród tych ostatnich powinny się znaleźć m.in. dane dotyczące okresu korzystania z urlopu bezpłatnego i podstawy prawnej jego udzielenia, wykorzystanego urlopu wychowawczego, okresów nieskładkowych, przypadających w okresie zatrudnienia, którego dotyczy świadectwo pracy, czy też okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Dowodem potwierdzającym okresy składkowe i nieskładkowe może być też zaświadczenie zakładu pracy zawierające odpowiednie dane (wymienione wyżej dla świadectwa pracy). Okresy zatrudnienia można potwierdzić również za pomocą wpisów dokonanych przez pracodawcę w legitymacji ubezpieczeniowej, jeśli posiadają one pieczątkę imienną osoby, która ich dokonywała. W odniesieniu do niektórych okresów wymienionych w przepisach (np. zatrudnienia osób, których dokumenty uległy zniszczeniu na skutek powodzi) środkiem dowodowym mogą być również zeznania świadków.
W celu udowodnienia niektórych okresów składkowych lub nieskładkowych ZUS dopuszcza również inne środki dowodowe, takie jak: decyzje i zaświadczenia określonych organów, potwierdzenia ubezpieczenia przez ZUS, książeczki wojskowe, zaświadczenia lekarskie, oświadczenia określonych osób, umowy, pisma i legitymacje.
Dokumenty potwierdzające zarobki
Wysokość wynagrodzeń uzyskiwanych w poszczególnych latach kariery zawodowej decyduje w znacznej mierze o wysokości „starej” emerytury oraz kapitału początkowego. Porównując zarobki z wybranych lat kalendarzowych do przeciętnych płac z tych lat, ZUS oblicza podstawę wymiaru emerytury (lub kapitału początkowego), a następnie od tak ustalonej podstawy wymiaru – wysokość świadczenia.
Podstawowym dokumentem potwierdzającym wysokość osiągniętych przez pracownika wynagrodzeń jest zaświadczenie zakładu pracy. Zaleca się, aby zostało ono wystawione na formularzu ZUS Rp-7, gdyż w takim przypadku pracodawca może mieć pewność, że przekaże wszystkie dane niezbędne do prawidłowego ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub kapitału początkowego.
Zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (ZUS Rp-7) może wystawić co do zasady wyłącznie ten pracodawca, który zatrudniał pracownika. Takie uprawnienie ma również następca prawny pracodawcy, który powstał w wyniku przekształceń własnościowych lub restrukturyzacji (np. spółka prawa handlowego utworzona po sprywatyzowaniu przedsiębiorstwa państwowego). ZUS honoruje też zaświadczenia ZUS Rp-7 wystawione przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa lub Agencję Nieruchomości Rolnych dla pracowników zlikwidowanych przedsiębiorstw gospodarki rolnej. Jeśli w stosunku do pracodawcy zostało wszczęte postępowanie likwidacyjne lub upadłościowe, zaświadczenie ZUS Rp-7 może wystawić również likwidator lub syndyk masy upadłościowej.
Równorzędnym z zaświadczeniem ZUS Rp-7 środkiem dowodowym są wpisy w legitymacji ubezpieczeniowej, jeżeli zawierają informację o dacie rozpoczęcia i zakończenia pracy, o jej rodzaju, kwocie wynagrodzenia oraz roku, w którym zostało ono osiągnięte. Niezbędna jest też pieczątka zakładu pracy lub upoważnionego pracownika oraz podpis i pieczątka służbowa kierownika komórki finansowej lub upoważnionego pracownika.
Podstawa prawna:
- art. 103a i 115–117 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.),
- § 10 oraz § 21–24 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (DzU nr 237, poz. 1412).