Wojciech P. był lekarzem zatrudnionym na etacie w ambulatorium Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego. Ponadto prowadził działalność gospodarczą (prywatną praktykę lekarską). Praktyka lekarska była wykonywana tylko i wyłącznie w miejscu wezwania, zatem nie prowadził działalności w miejscu zamieszkania.
Wojciech P. 16 marca 2006 r. doznał zawału serca i został uznany za częściowo niezdolnego do pracy z prawem do renty. Nie wykonywał działalności gospodarczej ze względów zdrowotnych, mimo że była zarejestrowana. W lutym 2007 r. pogotowie zlikwidowało ambulatorium chirurgiczne i rozwiązało z nim umowę. W całym 2007 r. Wojciech P. nie pozostawał w gotowości do wykonywania działalności gospodarczej. Jednak nie wyrejestrował działalności, gdyż planował do niej wrócić po uzyskaniu poprawy zdrowia.
Od 13 grudnia 2006 r. Wojciech P. był uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. W 2007 r. opłacał składkę zdrowotną. Za ten rok biuro rachunkowe, które obsługiwało go jako podmiot gospodarczy, wyliczyło mu stratę, co wykazano w zeznaniu podatkowym, zaliczając do kosztów działalności prowadzenie usług rachunkowych oraz opłaty medialne z tytułu wykonywania działalności w miejscu zamieszkania. Działalność gospodarcza została wyrejestrowana 1 lipca 2008 r.
Miejscowy oddział ZUS wydał 6 października 2008 r. decyzję zobowiązującą Wojciecha P. do zwrotu kwoty ponad 17 150 zł z tytułu nienależnie pobranej renty za 2007 r. ZUS stwierdził, że obowiązek zwrotu renty wyniknął z rozliczenia uzyskanego przez doktora P. przychodu (z zatrudnienia pracowniczego i pozarolniczej działalności gospodarczej) w trybie art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
Orzeczenia sądów i rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Wojciech P. odwołał się od tej decyzji, twierdząc, że nie prowadził działalności, dlatego stwierdzenie przychodu nie było uprawnione. Rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Okręgowy w K. uznał decyzję ZUS za prawidłową. Zauważył, że odwołujący się nie zgłaszał w urzędzie skarbowym przerwy w działalności, którą rozliczał, wykazując w zeznaniu podatkowym koszty jej prowadzenia i wynikającą z niej stratę. Wojciech P. złożył od tego wyroku apelację, która również została oddalona. Wobec tego Wojciech P. złożył do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną, którą SN także oddalił.
Uzasadniając orzeczenie Sąd Najwyższy wskazał, że w sprawie nie był podważany mechanizm zawieszania świadczenia z art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ani prawna formuła przychodu z art. 104 ust. 1a tej ustawy w związku z art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W istocie regulacja ta może być korzystna, gdy faktyczny przychód jest większy, lub niekorzystna, gdy jest mniejszy.
Skarżący natomiast nie wykazał, że faktycznie zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej. Nie wykazał też, że działalność przerwał od 16 marca 2006 r. Nawet umowa z pogotowiem ratunkowym uległa rozwiązaniu dopiero w 2007 r.
Skarżący w 2007 r. nie zgłosił w organie ewidencyjnym przerwy w prowadzeniu działalności, nie wykazał również, aby działalność nie była prowadzona. Przeciwnie, w 2007 r. opłacał składkę na ubezpieczenie zdrowotne, w zeznaniu za 2007 r. w urzędzie skarbowym wykazał stratę w związku z działalnością i w księdze przychodów i rozchodów wykazywał miesięcznie m.in. koszty utrzymania mieszkania w związku z jego wykorzystywaniem do prowadzonej działalności gospodarczej. Z ryzykiem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej – obok osiągania przychodów – wiąże się także ponoszenie strat, które nie występują, jeśli działalność ta rzeczywiście nie jest prowadzona. Gorszy stan zdrowia pozwalał wykonywać pracę lekarza, a więc tożsamą z charakterem działalności. Z zaświadczenia miejscowej Izby Lekarskiej o wpisie do rejestru indywidualnych specjalistycznych praktyk lekarskich wynika, iż skarżący jest uprawniony do takiej praktyki w miejscu wezwania, a zatem w każdym miejscu, do którego jako lekarz zostanie wezwany. Skarżący nie wyrejestrował działalności i był w gotowości do jej wznowienia.
W efekcie należy uznać, że nie powoduje to ustania obowiązku ubezpieczeń społecznych i uzasadnia uwzględnienie przychodu z działalności gospodarczej do rozliczenia renty za 2007 r.
Wnioski z orzeczenia
Zakończenie obowiązku opłacania składek ZUS dotyczy jedynie sytuacji, w której osoba prowadząca działalność gospodarczą zawiesza lub wyrejestrowywuje swoją działalność. Gdy tego nie uczyni, istnieje domniemanie kontynuacji działalności. To zaś może spowodować, że przychód z tytułu działalności będzie uwzględniony przy rozliczeniu świadczeń emerytalno-rentowych, wypłaconych przez ZUS i – co za tym idzie – może spowodować zawieszenie lub zmniejszenie renty albo emerytury. Konsekwencją tego będzie konieczność zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń.