Jerzy Ł., z zawodu kierowca – mechanik, przez wiele lat pracował w górnictwie, a następnie prowadził działalność gospodarczą w zakresie handlu i transportu. W maju 2008 r. zatrudnił się w oczyszczalni ścieków jako konserwator urządzeń (nadal tam pracuje). W 2006 r. uzyskał prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Po kontroli orzeczniczej komisja lekarska stwierdziła, że ubezpieczony jest niezdolny do pracy, ale zachodzi celowość przekwalifikowania zawodowego. W marcu 2008 r. ZUS wydał więc decyzję odmawiającą Jerzemu Ł. renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i wstrzymującą wypłatę renty od 1 marca 2008 r.
Orzeczenia sądów
Jerzy Ł. odwołał się od tej decyzji. ZUS, który nieco zmienił wcześniejszą decyzję, przyznał mu rentę szkoleniową za kwiecień 2008 r. Za dalszy okres wypłata renty szkoleniowej została wstrzymana ze względu na podjęcie przez Jerzego Ł. pracy i pobieranie z tego tytułu wynagrodzenia. Organ rentowy podtrzymał również wcześniejszą decyzję o cofnięciu renty z tytułu niezdolności do pracy. Stan zdrowia Jerzego Ł. opiniowali biegli lekarze (neurolog, okulista, psycholog), którzy zgodnie stwierdzili, że przekwalifikowanie zawodowe ubezpieczonego jest celowe.
Od tej decyzji Jerzy Ł. odwołał się do sądu. Rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Okręgowy w K. uznał opinie biegłych lekarzy za miarodajne, ale orzekł, że wprawdzie rokowanie odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu wyklucza niezdolność do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, to jednak wypłata renty szkoleniowej musi być realizowana na bieżąco, aby spełniała swój cel, jakim jest przekwalifikowanie zawodowe. Skoro zaś organ rentowy odmówił wypłaty tej renty, ubezpieczonemu należało przyznać prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i do renty szkoleniowej. Sąd zmienił więc decyzję ZUS i przyznał powyższe świadczenia Jerzemu Ł. ZUS złożył apelację, którą Sąd Apelacyjny w K. oddalił, wskazując, że fakt podjęcia pracy niżej płatnej i niewymagającej żadnych specjalnych kwalifikacji nie stanowił odzyskania zdolności do pracy w wyniku samodzielnego przekwalifikowania się.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
ZUS złożył skargę kasacyjną, którą Sąd Najwyższy uwzględnił – uchylił wyrok II instancji i sprawa wróciła do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że ubezpieczony utracił zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu, lecz mimo to zachodzi pozytywne rokowanie co do odzyskania przez niego zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Konstrukcja prawna niezdolności do pracy jest oparta na jednoczesności występowania dwóch czynników: utraty zdolności do pracy i braku pozytywnego rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do pracy po przekwalifikowaniu, a zatem nie spełnia wymogu prawa do renty.
Natomiast reżim przekwalifikowania polega na tym, że ubezpieczony powinien mu się poddać niejako administracyjnie. Zgodnie bowiem z art. 119 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w razie orzeczenia o celowości przekwalifikowania zawodowego organ rentowy wydaje decyzję o przyznaniu renty szkoleniowej na okres 6 miesięcy i kieruje zainteresowanego do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu. Renta szkoleniowa przysługuje zaś osobie, co do której orzeczono niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie i celowość przekwalifikowania się (art. 60 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Tym samym przekwalifikowanie i renta szkoleniowa wykluczają rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Wnioski z orzeczenia
Wprawdzie uzyskanie prawa do renty szkoleniowej stanowi potwierdzenie faktu niezdolności do pracy, ale jest to tylko niezdolność do pracy w konkretnym, wyuczonym zawodzie. Taka osoba ma prawo, a w praktyce nawet obowiązek podjęcia starań o zmianę kwalifikacji i w tym celu otrzymuje rentę szkoleniową. Nie zostanie natomiast uznana za osobę niezdolną do pracy z prawem do renty z tytułu tej niezdolności. Prawo do renty szkoleniowej uniemożliwia uzyskanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.