Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w art. 24 ust. 1 ustala fundamentalną dla naszego systemu emerytalnego zasadę zróżnicowania wieku emerytalnego ze względu na płeć. Osobom ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. ustawa określa wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn.
Zasadę tę zakwestionował jednak Rzecznik Praw Obywatelskich kierując do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o uznanie powyższego przepisu za niezgodny z Konstytucją RP. Rzecznik wskazał, że nie ma racjonalnych argumentów przemawiających za utrzymaniem regulacji określającej powszechny wiek emerytalny na poziomie zróżnicowanym według kryterium płci. Nie da się bowiem wykazać, że różnice biologiczne i społeczne między kobietami a mężczyznami pozostają w bezpośrednim i koniecznym związku ze zróżnicowaniem prawnym w zakresie regulacji wieku emerytalnego. Ponadto ustalenie niższego wieku emerytalnego dla kobiet staje się przyczyną wywierania na kobiety presji na wycofanie się z rynku pracy. To zaś skutkuje – zwłaszcza po przejściu na typowo ubezpieczeniowy system emerytalny, gdzie końcowe świadczenie zależy od liczby zebranych na kontach ZUS składek – uzyskiwaniem przez kobiety niższych emerytur. Taka sytuacja dyskryminuje kobiety i jest sprzeczna z zasadą równości wobec prawa (art. 32 konstytucji) oraz równego dostępu do zabezpieczenia społecznego (art. 33 konstytucji).
Rozstrzygnięcie trybunału
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił argumentów RPO i – obradując ze względu na wagę sprawy w pełnym składzie – wydał 15 lipca 2010 r. wyrok (sygn. akt K 63/07) stwierdzający zgodność z konstytucją spornego artykułu ustawy emerytalnej.
Uzasadniając orzeczenie TK wskazał, że hipotetyczna wysokość emerytury kobiet – niższa niż mężczyzn – nie jest jedynie wynikiem niższego wieku emerytalnego, ale jest także spowodowana relatywnie niższymi dochodami kobiet. Stąd ocena konstytucyjności zakwestionowanej regulacji nie może się opierać wyłącznie na tym pojedynczym czynniku.
Zdaniem Trybunału, argument o naciskach na „wyjście” z rynku pracy kobiet w wieku emerytalnym nie ma uzasadnienia prawnego. Każdy, a więc i kobiety, ma prawo kontynuacji zatrudnienia po osiągnięciu wieku emerytalnego. Co więcej, Sąd Najwyższy w najnowszym orzecznictwie wyraźnie wskazuje, że rozwiązywanie stosunku pracy wyłącznie z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego ma charakter dyskryminujący (por. uchwałę z 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08, OSNP 2009/19-20/248).
Trybunał wskazał również, że normatywne obniżenie wieku emerytalnego ma szeroką akceptację społeczną, która wynika z ciągle funkcjonującego – chociaż zmniejszającego swój zasięg – tradycyjnego modelu rodziny, który skutkuje większym obciążeniem kobiet (nie tylko pracą zawodową, ale i obowiązkami rodzinnymi i macierzyńskimi). Ponadto ustawodawca decydując się na obniżenie wieku emerytalnego kobiet wprowadził zarazem takie zasady obliczania świadczeń, aby zniwelować skutki krótszego opłacania składek ZUS. Trybunał nie ocenia zaś celowości i zasadności wprowadzenia takiej regulacji. Powyższe argumenty stanowią racjonalne uzasadnienie wprowadzenia zróżnicowania wieku emerytalnego.
Zarazem TK wskazał, że różnice społeczne w funkcjonowaniu mężczyzn i kobiet oraz w zakresie jakości pracy i zatrudnienia rzutujące na sytuację osób danej płci, będą się zmniejszać. Ta tendencja jest wyraźna i można już rozpocząć prace idące w kierunku zrównania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. Dlatego trybunał, działając w trybie art. 4 ustawy o TK, skierował do Parlamentu informację o potrzebie podjęcia prac legislacyjnych mających na celu zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn.
Wnioski
Obecna sytuacja zróżnicowania wieku emerytalnego ze względu na płeć jest zgodna z konstytucją. Zarazem przyjęcie równego wieku emerytalnego jest także zgodne z konstytucją i godne aprobaty – co wynika zarówno z uzasadnienia, jak i z informacji wystosowanej przez TK do Sejmu i Senatu. Tym samym trybunał otworzył drogę do możliwych zmian systemu emerytalnego.