Stwierdzenie prawomocnym wyrokiem, że inwalidztwo warunkujące prawo do renty nie było następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób doznanych w walce z wrogiem (art. 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) nie jest wiążące w postępowaniu wszczętym na podstawie nowego wniosku.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza
Sędziowie SN: Beata Gudowska (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 lipca 2005 r. sprawy z odwołania Jana S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z działaniami wojennymi, na skutek kasacji ubezpieczonego od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 września 2004 r. [...]
uchylił zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 29 lipca 2002 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z.W. odmówił kolejnemu wnioskowi Jana S. o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z działaniami wojennymi. Jej podstawą było orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 17 lipca 2002 r. stwierdzające brak związku trwałej całkowitej niezdolności do pracy, połączonej z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, ze skutkami urazu głowy doznanego przez ubezpieczonego w dniu 26 września 1944 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim postanowieniem z dnia 9 czerwca 2004 r. odrzucił odwołanie od tej decyzji na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Ustalił, że wniosek, który załatwiała zaskarżona decyzja był piątym wnioskiem skarżącego o przyznanie renty wojennej. Wcześniejsze wnioski, składane w latach 1988, 1989, 1990 i 2000, organ rentowy załatwiał decyzjami odmownymi. Sąd Wojewódzki w Częstochowie wyrokami z dnia 20 grudnia 1988 r. i z dnia 4 czerwca 1990 r. oddalił odwołania od dwu z nich, a odwołanie od decyzji z dnia 25 stycznia 1992 r. odrzucił postanowieniem z dnia 1 lipca 1991 r. z powodu prawomocnego uprzedniego rozstrzygnięcia sprawy między tymi samymi stronami o to samo roszczenie. Apelacja ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 7 września 2000 r., którym odrzucono odwołanie od kolejnej odmownej decyzji z dnia 26 kwietnia 2001 r., została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 kwietnia 2001 r. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy przyjął, że sprawa o dochodzone obecnie świadczenie została już prawomocnie między stronami osądzona. W ocenie tego Sądu nie było podstaw do ponownego rozpoznania sprawy na podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), gdyż pisma i dokumenty załączone do ostatniego wniosku nie zawierają nowych dowodów ani nie przytaczają okoliczności, które miałyby wpływ na prawo do renty, a nie były brane pod uwagę w poprzednim postępowaniu.
Zażalenie ubezpieczonego oddalił Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 6 września 2004 r. Ocenił, że wobec niezmienionego stanu faktycznego kształtującego sytuację prawną ubezpieczonego, wyroki Sądu Wojewódzkiego w Częstochowie z dnia 20 grudnia 1988 r. i z dnia 4 czerwca 2000 r. mają powagę rzeczy osądzonej.
Kasacja ubezpieczonego została oparta na podstawie naruszenia art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez przyjęcie, że dowody przedstawione przy ostatnim wniosku nie są dowodami nowymi w rozumieniu tego przepisu oraz art. 199 § 2 pkt 1 k.p.c, przez przyjęcie, że sprawa między nim a organem rentowym o rentę wojenną została prawomocnie rozstrzygnięta. Skarżący podniósł, że tożsamość roszczenia nie zachodzi przy zmianie okoliczności faktycznych, a te - związane z jego stanem zdrowia - powinny być ocenione na podstawie opinii biegłych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji, wspierając swoją argumentację poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 25 września 1998 r., II UKN 373/98 (OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 702), że prawomocny wyrok oddalający odwołanie w sprawie o rentę inwalidzką w którym ustalono datę powstania inwalidztwa, ma powagę rzeczy osądzonej, zważył, że -jak w stanie faktycznym tamtej sprawy - z mocy art. 366 k.p.c. nie jest dopuszczalne ponowne rozpoznanie sprawy między tymi samymi stronami o te same roszczenia, o których w nim rozstrzygnięto, jak też nie jest możliwe skuteczne powoływanie się na spełnienie przed datą wydania wyroku warunków wymaganych do przyznania świadczenia (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2002 r., II UKN 250/01, OSNAPiUS-wkładka 2002 nr 16, poz. 3 oraz z dnia 18 lutego 2003 r., II UK 139/02, OSNP2004nr7, poz. 128). Pominął jednak, że w odniesieniu do stosunków ubezpieczenia społecznego powaga rzeczy osądzonej ma walor szczególny, który ogranicza w istocie jej praktyczne znaczenie. Rozstrzygnięcia sądowe w sprawach z tego zakresu ustalają treść łączącego strony stosunku prawnego - (rebus sic stantibus) - w chwili wyrokowania. Nowe zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodować przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego, gdyż nie jest wykluczone spełnienie lub upadek przesłanek materialno-prawnych prawa do świadczeń. Zasadą rządzącą tymi stosunkami jest właśnie możliwość wzruszenia ustaleń stanowiących podstawę prawomocnych orzeczeń (art. 114 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych -jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), także przez wydanie nowej decyzji organu rentowego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1996 r, II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117, a poprzednio uchwałę z dnia 20 września 1978 r, II UZP 7/78, OSNCP 1979 nr 3, poz. 48, postanowienie z dnia 19 stycznia 1984 r., II URN 131/83, OSNCP 1984 nr 10, poz. 177, wyrok z dnia 8 października 1986 r., II URN 182/86, OSNCP 1987 nr 12, poz. 212, postanowienie z dnia 14 stycznia 1997 r., II UKN 50/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 328 i wyrok z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 734).
Zmiana okoliczności zawsze otwiera drogę do ponownego rozpoznania sprawy. Stwierdzenie prawomocnym wyrokiem, że inwalidztwo warunkujące prawo do renty nie było następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób doznanych w walce z wrogiem (art. 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9,poz. 87 ze zm.) może być obalone w każdym czasie w postępowaniu wszczętym na podstawie nowego wniosku. Spełnienie warunków wymaganych do ustalenia prawa do renty inwalidy wojennego nie jest - w przeciwieństwie do renty, o której rozstrzygał Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 25 września 1998 r. - limitowane żadnymi terminami, zatem organ rentowy musi każdy wniosek o ustalenie prawa do tego świadczenia rozpatrzyć merytorycznie, uwzględniając zmiany w stanie zdrowia ubezpieczonego także wówczas, gdy brak prawa do świadczeń został wcześniej ustalony orzeczeniem organu odwoławczego. Nie jest w nowych okolicznościach ograniczony spełnieniem przesłanek z art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i może wydać we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość.
Z tego względu prawomocny wyrok odmawiający przyznania skarżącemu renty wojennej nie zamykał drogi do ponownego złożenia wniosku o to świadczenie. Organ rentowy prawidłowo potraktował złożenie - po wydaniu prawomocnego wyroku - wniosku uzupełnionego zaświadczeniami o stanie zdrowia skarżącego jako nowy wniosek i skierował go na badania lekarskie. Tak samo uczynił Sąd pierwszej instancji. Nietrafnie więc Sąd drugiej instancji zakwestionował na gruncie art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 379 pkt 3 k.p.c. postępowanie Sądu Okręgowego, które w istocie nie zmierzało do obalenia ustaleń prawomocnego wyroku, lecz miało na celu - przez prowadzenie dowodu z opinii biegłych - ustalenie spełnienia warunków do świadczenia w dniu wydania zaskarżonej decyzji. Sprawa, w której Sąd pierwszej instancji rozpoznawał odwołanie od tej decyzji, dotyczyła innej materii niż przedmiot postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2004 r, II UK 403/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 44 oraz wyrok z dnia 2 grudnia 2004 r, III UK 35/04, dotychczas niepublikowany), decyzja z dnia 29 lipca 2002 r. wyrażała bowiem stanowisko organu rentowego w odniesieniu do nowych okoliczności, a skoro obejmowała odmowę prawa do świadczenia, przysługiwało od niej odwołanie na zasadach ogólnych (art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Mając to na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39315 k.p.c).