Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
Protokolant Dorota Białek
w sprawie z wniosku Jana K.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w Rz.
o wysokość świadczenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 lipca 2007 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Rz.
z dnia 27 marca 2007 r., sygn. akt (...),
"czy emerytowi wojskowemu, w okresie od dnia 1 października 2003 roku, w związku z brzmieniem art. 25 ust.2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (tekst jednolity Dz. U z 2004 roku Nr 8, poz.66) przysługuje do emerytury wojskowej dodatek rolny, przewidziany w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym ( Dz. U. Nr 10, poz. 53)".
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Wojskowe Buro Emerytalne w Rz. decyzją z dnia 20 września 2006 r. wstrzymało wypłatę dodatku rolnego przyznanego decyzją z dnia 30 marca 1999 r. Janowi K., pobierającemu wojskową rentę inwalidzką. W uzasadnieniu organ emerytalny wskazał na brak podstawy prawnej do wypłaty dodatku z uwagi na zgłoszenie wniosku w tym przedmiocie po dniu 26 lutego 1994 r. Rozpoznając sprawę na skutek odwołania wnioskodawcy, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rz. wyrokiem z dnia 14 grudnia 2006 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nakazał organowi rentowemu, poczynając od dnia 1 października 2006 r.. dalszą wypłatę zwiększenia z tytułu opłacania przez Jana K. składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Sąd ten ustalił, że wnioskodawca pobiera emeryturę wojskową od 1 sierpnia 1985 r., a w okresie od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1985 r. opłacał składki na ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych. Wojskowe Biuro Emerytalne decyzją z dnia 30 marca 1999 r. przyznało odwołującemu zwiększenie z tego tytułu, a zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją wstrzymało wypłatę dodatku z powołaniem się na brak uprawnień wnioskodawcy do jego pobierania. Sąd pierwszej instancji stanowisko to uznał za nieprawidłowe, wskazując na treść art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w aktualnym brzmieniu, zgodnie z którym świadczeniobiorcy wojskowi mają prawo do dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych innych niż wymienione w ust. 1 tego artykułu, o ile zostały one przyznane na podstawie odrębnych przepisów. Tego rodzaju podstawę stanowi zaś art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym, przewidujący dla osób, które do dnia wejścia w życie tej ustawy podlegały podwójnemu ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego i równoczesnego wykonywania zatrudnienia lub innej działalności, prawo do dodatku za każdy rok takiego ubezpieczenia w razie nabycia prawa do emerytury lub renty w oparciu o inne przepisy o zaopatrzeniu emerytalnym lub ubezpieczeniu społecznym.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rz., rozpoznając apelację organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego, powziął wątpliwość, której dał wyraz w sentencji postanowienia przedstawiającego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, formułując pytanie o to, czy emerytowi wojskowemu w okresie od 1 października 2003 r., w związku z brzmieniem art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r., Nr 8, poz. 66 ze zm.), przysługuje do emerytury wojskowej dodatek rolny przewidziany w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 10, poz. 53). Sąd ten wyraził pogląd, że ocena zaskarżonej decyzji powinna uwzględniać uprawnienie wnioskodawcy do dodatku rolnego tak w momencie przyznawania, jak i w całym okresie jego pobierania. O ile zaś, zdaniem Sądu drugiej instancji, odwołujący nie miał prawa do spornego świadczenia ani w chwili złożenia wniosku, ani w dacie przyznawania dodatku, o tyle z dniem 1 października 2003 r. mógł uzyskać takie uprawnienie. W tej dacie doszło bowiem do zmiany art. 25 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin, który w ust. 1 stanowił od tej chwili, że do emerytury lub renty przysługuje dodatek pielęgnacyjny i dodatek dla sierot zupełnych, zaś w ust. 2, że dodatki oraz zasiłki i świadczenia pieniężne inne niż wymienione w ust. 1 przysługują do emerytury lub renty, o ile zostały przyznane na podstawie odrębnych przepisów. Sąd Apelacyjny uznał, że do świadczeń wymienionych w tym ostatnim przepisie zaliczyć należy również dodatek rolny, uregulowany w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym, obowiązującym do chwili obecnej. Przepis ten adresowany jest do osób, które do dnia wejścia w życie ustawy podlegały podwójnemu ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego i równoczesnego wykonywania zatrudnienia lub innej działalności, co jest rekompensowane prawem do dodatku do emerytury bądź renty nabywanej na podstawie innych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym lub ubezpieczeniu społecznym. Sąd drugiej instancji wskazał, że wnioskodawca z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego podlegał ubezpieczeniu właściwemu dla rolników indywidualnych w okresie od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1985 r. Jednocześnie, pełniąc w tym czasie zawodową służbę wojskową, korzystał z zaopatrzenia emerytalnego z funduszów państwa, co wykazuje podobieństwo do ustawowego stanu podwójnego ubezpieczenia i przemawia za prawem wnioskodawcy do spornego dodatku, poczynając od 1 października 2003 r. Z uwagi jednak na wątpliwości w zakresie tak czasowego, jak i podmiotowego obowiązywania przepisu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym, Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości, które zdecydował się przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy, odmawiając podjęcia uchwały, miał na uwadze następujące okoliczności.
Z utrwalonego w judykaturze poglądu wynika, że przedmiotem zagadnienia prawnego, o którym mowa w art. 390 § 1 k.p.c., może być jedynie taka wątpliwość, której wyjaśnienie jest niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy.
Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozpoznawane są w postępowaniu odrębnym, przewidującym szczególne uregulowania. W sprawach tych droga sądowa rozpoczyna się – po zakończeniu postępowania administracyjnego przed organem rentowym – wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego, co oznacza, że przedmiot i zakres postępowania sądowego wyznacza treść tej decyzji. Decyzja Wojskowego Biura Emerytalnego w Rz. z dnia 20 września 2006 r. wydana została na podstawie art. 44 ust. 1 pkt 2 lit. c ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r., Nr 8, poz. 66 ze zm.) i dotyczyła wstrzymania wypłaty dodatku rolnego z tej przyczyny, że prawo do tego świadczenia nie istniało w momencie składania o nie wniosku przez osobę zainteresowaną, tj. w roku 1995, ani w chwili jego przyznawania, tj. w roku 1999. Tylko zatem w tym przedmiocie może się toczyć postępowanie sądowe wszczęte odwołaniem od tej decyzji. Późniejsze zmiany stanu prawnego nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem prawo wnioskodawcy do dodatku rolnego na podstawie przepisów obowiązujących od 1 października 2003 r. pozostaje poza zakresem zaskarżonej decyzji, a z uwagi na wnioskowy charakter świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego nie ma możliwości rozpoznawania do niego uprawnienia bez uprzedniego żądania zainteresowanego w tym przedmiocie. Stosownie do treści § 4 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 lutego 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organów w sprawie zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych oraz uprawnionych członków ich rodzin (Dz. U. Nr 67, poz. 618 ze zm.), postępowanie w sprawie ustalenia prawa do zaopatrzenia emerytalnego i wysokości świadczeń pieniężnych z tego tytułu wszczyna się na wniosek zainteresowanego lub jego pełnomocnika. Wniosek rozpoznaje zaś organ rentowy, a nie Sąd Ubezpieczeń Społecznych, bowiem nie działa on w zastępstwie tego organu, wobec czego samodzielnie nie ustala prawa do świadczeń. Sąd Apelacyjny, stwierdzając brak po stronie odwołującego prawa do dodatku rolnego w momencie jego przyznawania i rozważając jednocześnie możliwość jego przyznania wnioskodawcy na podstawie przepisów obowiązujących od 1 października 2003 r., w istocie zmierza zaś do rozpoznania zawartego w odwołaniu wniosku ubezpieczonego o to świadczenie na podstawie znowelizowanych przepisów, co jest niedopuszczalne, skoro nie toczyło się w tym zakresie postępowanie przed organem rentowym. Tego rodzaju żądanie, po myśli art. 47710 § 2 k.p.c., podlega przekazaniu do rozpoznania organowi rentowemu, natomiast nie może być przedmiotem postępowania sądowego wszczętego odwołaniem od decyzji innej treści.
Z tych przyczyn nie ma możliwości uznania, że odpowiedź na pytanie zawarte w postanowieniu Sądu Apelacyjnego jest niezbędna do rozpoznania sprawy, w której je postawiono.
Niezależnie od powyższego, zdaniem Sądu Najwyższego, powołane postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego zapadło z naruszeniem prawa procesowego.
Przepis art. 390 § 1 k.p.c. stanowi, że Sąd drugiej instancji może przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które powstało przy rozpatrywaniu apelacji, odraczając rozpoznanie sprawy. Zawarte w tym przepisie sformułowania o zagadnieniu, które wyłoniło się przy rozpatrywaniu apelacji oraz o odroczeniu rozpoznania sprawy świadczą o tym, że tego rodzaju postanowienie powinno być wydane na rozprawie. Za takim stanowiskiem wypowiedział się jednoznacznie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 października 1978 r., III CZP 64/78 (OSPiKA 1979 nr 5, poz. 84), a także w uzasadnieniu postanowienia z dnia 18 marca 2003 r., III CZP 9/03 (LEX nr 78853).
Sąd Apelacyjny w Rz. przeprowadził rozprawę apelacyjną w dniu 14 marca 2007 r. W tym dniu rozprawa została zamknięta, a ogłoszenie wyroku odroczono do 27 marca 2007 r. W dniu 27 marca 2007 r. Sąd drugiej instancji wydał zaś dwa postanowienia, jedno – w przedmiocie otwarcia zamkniętej rozprawy na nowo i jej odroczenia i drugie – dotyczące przedstawienia Sądowi Najwyższemu przedmiotowego zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia.
Z art. 148 k.p.c. wynika rozróżnienie posiedzeń sądowych na jawne i niejawne, z wyodrębnieniem rozprawy jako posiedzenia jawnego, na którym sąd orzekający rozpoznaje sprawy. Stosownie do treści art. 326 § 1 k.p.c., ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na posiedzeniu jawnym (nie na rozprawie, bo ta jest już zamknięta) bezpośrednio po zamknięciu rozprawy. Jedynie w sprawie zawiłej można odroczyć ogłoszenie wyroku na okres dwóch tygodni. Rozprawa może być otwarta na nowo (art. 225 k.p.c.), a powinna być otwarta, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu (art. 316 § 2 k.p.c.). Jest to czynność sądu, a więc jest dokonywana w formie postanowienia. Według art. 148 § 1 k.p.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie. Żaden przepis nie dozwala na wydanie na posiedzeniu niejawnym postanowienia o otwarciu rozprawy. Oznacza to, że postanowienie takie zapada na posiedzeniu jawnym, które nie jest jednak rozprawą.
Skoro zasadą w procesie jest, że sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie, to inne posiedzenia jawne mogą być wyznaczane jedynie dla ściśle określonych przepisami czynności procesowych. Na posiedzeniu jawnym wyznaczonym w celu publikacji wyroku może być zatem ogłoszony wyrok, bądź zamknięta rozprawa otwarta na nowo. Niedopuszczalne jest natomiast podejmowanie na takim posiedzeniu innych czynności, niż te, dla których je wyznaczono, a do takich zaliczyć należy przedstawienie zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w tym przedmiocie zapadło zatem z naruszeniem przepisów prawa procesowego, skoro wydane zostało na posiedzeniu wyznaczonym w celu ogłoszenia wyroku, zamiast na rozprawie, stosownie do wymogów art. 390 § 1 k.p.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), postanowił jak w sentencji.